Zorlukların Acımasızlığı
İnanç ve kuralların çoğu gereksinimlere yanıt olarak biçimlendiğinden; doğru ya da gerçek olmakla ilişkileri yoktur. İnanç ve kurallar anne baba; kültür ya da akran guruplarının beklentilerine göre ve sizin sevilme; ait olma; güvenli olma; kendinizi iyi hissetme gereksinmelerinize göre oluşurlar.
“zorunluları” yaratan süreç; gerçeklerle ilgili değildir; ancak gücünü gerçek olma düşüncesine dayanmaktan alır.
İşte zorunluların acımasızlığı; inancın tartışılmaz yapısı ve doğru-yanlış duygusunun katılığı kendi “gerekir;olmalı yapılmalı”larınıza uygun yaşamazsanız kendinizi kötü ve değersiz bir insan olarak yargılarsınız. İnsanlar bu nedenle suçluluk duygusu ile kendilerine adeta işkence edebilir. Aşağıda sık rastlanan “zorunlu”lardan bazılarına göz atalım.
.mükemmel sevgili;arkadaş;anne baba;öğretmen;öğrenci; eş olmalıyım.
.kendimi hiç düşünmemeli; hep verici olmalıyım.
.her türlü zorluğa güçlü bir biçimde göğüs germeliyim.
.her soruna; çabucak çözüm bulmalıyım
.kesinlikle başarılı olmalıyım
.her şeyi bilmeli; anlamalı ve önceden görebilmeliyim.
.öfke ve kıskançlık gibi duyguları asla hissetmemeliyim
.hiç hata yapmamalıyım
.duygularımda süreklilik olmalı. Bir kez seversem hep sevmeliyim.
.tümüyle kendime yeterli olmalıyım.
.hiç yorgun ya da hasta olmamalıyım
.hiç korkmamalıyım
.bana mevki; refah ve güç sağlayacak başarılar elde etmeliyim.
.her zaman meşgul olmalıyım.rahatıma bakmak; zamanı ve yaşamı boşa harcamış olmam demektir.
.başkalarına öncelik vermeliyim.başkalarına acı
çektireceğime; ben çekerim daha iyi.
.her zaman nazik olmalıyım
.biri benimle ilgilenmişse; ben de onunla ilgilenmeliyim.
.çocuklarımı her türlü açıdan koruyabilmeliyim.
.kendi keyfim için zaman harcamamalıyım.
Sağlıksız değerlere karşı sağlıklı değerler:
aşağıdaki ölçütlere;inanç;kural ve “zorunlu”larımızın sağlıklı mı sağlıksız mı olduğunu görebiliriz.
Sağlıklı değerler esnektir;
esnek kurallar;koşullar gerektiğinde istisnalara olanak verir. Sağlıksız kurallar ise esnetilemez;evrensel olarak uygulanırlar.
Mesela; başkalarına acı çektirmeme kuralımız; kendi yaşamsal gereksinmelerimiz tehlikeye girdiğinde esneklik gösterebiliyorsa; o zaman uyulabilir bir kuraldır.
Esnek bir kuralın yapısında;ideal ölçülere uymakta belli bir ölçüde başarısız olacağımızın farkındalığı var.
Sağlıksız değerler bizi çatışmaya götürebilir. Bunun nedeni insanların amaçlarının farklı olmasıdır. Çatışma doğal bir şey olduğundan; hiçbir zaman tamamen giderilemez.kuşkusuz; ille de kötü olması gerekmez. Çatışmayı etkin biçimde yönetmek için; çatışmaya giden taraflar kadar bizzat kendimizi de tanımalıyız. O zaman; çatışmaya yol açan durumu kavramamız ve kendi seçeneklerimizin bilincinde olmamız gerekmektedir. Önce temel çatışma-çözüm stilimizin ne olduğunu bilmekte yarar vardır.
Yöntem 1 kazan-kaybet (otoriter)
yöntem 2 kaybet-kazan (kurban)
yöntem 3 kazan-kazan (iş birliği)
yöntem 4 kaybet-kaybet (arabesk)
Yöntem 1 ve 2 için temel tutumlar;
.çatışma rekabet ile çözülür
.taraflar karşı karşıyadır
.istenilen sonuç nadiren elde edilir
.ya sen ya ben kazanırız
.insanlar sonuçlardan sıkıntı duyarlar
Yöntem 3 için temel tutumlar;
.işbirliği rekabetin yerini alır
.taraflar her iki tarafın da karşılıklı kabul edeceği çözümü arar.
.sınırsız sayıda çözüm üretebiliriz
.sen ve ben birlikte
.duygularına saygı duyulan ve ihtiyaçları karşılanan insanlar tatmin ve olumlu olurlar
çatışma esnasında hep şu kavramları düşünelim ve duyarlı olmaya çalışalım:
.herkesin bir davranış kalıbı; bir de baskı altındayken kullandığı yedek davranış kalıbı vardır. .zor insanlar kendi ihtiyaçlarını ve kendi amaçlarını gerçekleştirmeye çalıştıkları için başkalarına zor gelen davranışları sergileyebilirler.zor insanların amaç ve ihtiyaçlarının ne olduğunu bildiğimiz taktirde onların davranışlarını değiştirmelerini sağlamak üzere bunlardan yararlanabiliriz. Zor insanlarla baş edebilmemiz için;
karşı görüşlere değer veriniz.
İnsanların ihtiyaçlarıyla gurur duyduklarını unutmayınız.
Kırıcı olmayınız; zorlamayınız ve yol gösteriniz
.sabırlı olunuz.
Çatışmayı etkili yönlendirebilmek için ustalıklı tartışma yöntemini uygulamakta yarar vardır.
Ustalıklı tartışma yapmak için öncelikle aşağıdaki sorulara yanıt vermeliyiz:
.etkilenmeye açık mıyım?(unutmayalım; herkes etkilemek ister; zor olan etkilenmeye açık olabilmektir)
.gerçekten başkalarının söyledikleriyle gerçekten ilgilenmeyi gerektirir)
.birlikte geliştireceğinize inanıyor musunuz?
Ustalıklı tartışmada; belirtme ve sorgulamayı dengelememiz gerekmektedir.
Belirtme: insanlar nasıl akıl yürütür?
Sorgulama:insanlar nasıl soru sorar?
Belirtme yaparken;
.verilerinizi açıklayınız
.varsayımlarınızı hangi veriler üzerine kurduğunuzu açıklayınız.
.düşünsel modelinizi açıklayınız
.nedenlerini açıklayarak vardığınız sonucu söyleyiniz
.sonucunuzu ve düşünsel modelinizi karşınızdakinin sorgulamasına açın; farklı görüşleri teşvik ediniz.
Sorgulama yaparken;
.karşımızdakinin vardığı sonuçları dinleyiniz
.bu sonuca varmasına yol açan düşünceleri sorun;
düşünsel modellerini anlamaya çalışınız.
.hangi veriler üzerinde konuştuğunuzu öğreniniz.
.bütün verileri dikkate alıp almadıklarını sorgulayınız.
“zorunluları” yaratan süreç; gerçeklerle ilgili değildir; ancak gücünü gerçek olma düşüncesine dayanmaktan alır.
İşte zorunluların acımasızlığı; inancın tartışılmaz yapısı ve doğru-yanlış duygusunun katılığı kendi “gerekir;olmalı yapılmalı”larınıza uygun yaşamazsanız kendinizi kötü ve değersiz bir insan olarak yargılarsınız. İnsanlar bu nedenle suçluluk duygusu ile kendilerine adeta işkence edebilir. Aşağıda sık rastlanan “zorunlu”lardan bazılarına göz atalım.
.mükemmel sevgili;arkadaş;anne baba;öğretmen;öğrenci; eş olmalıyım.
.kendimi hiç düşünmemeli; hep verici olmalıyım.
.her türlü zorluğa güçlü bir biçimde göğüs germeliyim.
.her soruna; çabucak çözüm bulmalıyım
.kesinlikle başarılı olmalıyım
.her şeyi bilmeli; anlamalı ve önceden görebilmeliyim.
.öfke ve kıskançlık gibi duyguları asla hissetmemeliyim
.hiç hata yapmamalıyım
.duygularımda süreklilik olmalı. Bir kez seversem hep sevmeliyim.
.tümüyle kendime yeterli olmalıyım.
.hiç yorgun ya da hasta olmamalıyım
.hiç korkmamalıyım
.bana mevki; refah ve güç sağlayacak başarılar elde etmeliyim.
.her zaman meşgul olmalıyım.rahatıma bakmak; zamanı ve yaşamı boşa harcamış olmam demektir.
.başkalarına öncelik vermeliyim.başkalarına acı
çektireceğime; ben çekerim daha iyi.
.her zaman nazik olmalıyım
.biri benimle ilgilenmişse; ben de onunla ilgilenmeliyim.
.çocuklarımı her türlü açıdan koruyabilmeliyim.
.kendi keyfim için zaman harcamamalıyım.
Sağlıksız değerlere karşı sağlıklı değerler:
aşağıdaki ölçütlere;inanç;kural ve “zorunlu”larımızın sağlıklı mı sağlıksız mı olduğunu görebiliriz.
Sağlıklı değerler esnektir;
esnek kurallar;koşullar gerektiğinde istisnalara olanak verir. Sağlıksız kurallar ise esnetilemez;evrensel olarak uygulanırlar.
Mesela; başkalarına acı çektirmeme kuralımız; kendi yaşamsal gereksinmelerimiz tehlikeye girdiğinde esneklik gösterebiliyorsa; o zaman uyulabilir bir kuraldır.
Esnek bir kuralın yapısında;ideal ölçülere uymakta belli bir ölçüde başarısız olacağımızın farkındalığı var.
Sağlıksız değerler bizi çatışmaya götürebilir. Bunun nedeni insanların amaçlarının farklı olmasıdır. Çatışma doğal bir şey olduğundan; hiçbir zaman tamamen giderilemez.kuşkusuz; ille de kötü olması gerekmez. Çatışmayı etkin biçimde yönetmek için; çatışmaya giden taraflar kadar bizzat kendimizi de tanımalıyız. O zaman; çatışmaya yol açan durumu kavramamız ve kendi seçeneklerimizin bilincinde olmamız gerekmektedir. Önce temel çatışma-çözüm stilimizin ne olduğunu bilmekte yarar vardır.
Yöntem 1 kazan-kaybet (otoriter)
yöntem 2 kaybet-kazan (kurban)
yöntem 3 kazan-kazan (iş birliği)
yöntem 4 kaybet-kaybet (arabesk)
Yöntem 1 ve 2 için temel tutumlar;
.çatışma rekabet ile çözülür
.taraflar karşı karşıyadır
.istenilen sonuç nadiren elde edilir
.ya sen ya ben kazanırız
.insanlar sonuçlardan sıkıntı duyarlar
Yöntem 3 için temel tutumlar;
.işbirliği rekabetin yerini alır
.taraflar her iki tarafın da karşılıklı kabul edeceği çözümü arar.
.sınırsız sayıda çözüm üretebiliriz
.sen ve ben birlikte
.duygularına saygı duyulan ve ihtiyaçları karşılanan insanlar tatmin ve olumlu olurlar
çatışma esnasında hep şu kavramları düşünelim ve duyarlı olmaya çalışalım:
.herkesin bir davranış kalıbı; bir de baskı altındayken kullandığı yedek davranış kalıbı vardır. .zor insanlar kendi ihtiyaçlarını ve kendi amaçlarını gerçekleştirmeye çalıştıkları için başkalarına zor gelen davranışları sergileyebilirler.zor insanların amaç ve ihtiyaçlarının ne olduğunu bildiğimiz taktirde onların davranışlarını değiştirmelerini sağlamak üzere bunlardan yararlanabiliriz. Zor insanlarla baş edebilmemiz için;
karşı görüşlere değer veriniz.
İnsanların ihtiyaçlarıyla gurur duyduklarını unutmayınız.
Kırıcı olmayınız; zorlamayınız ve yol gösteriniz
.sabırlı olunuz.
Çatışmayı etkili yönlendirebilmek için ustalıklı tartışma yöntemini uygulamakta yarar vardır.
Ustalıklı tartışma yapmak için öncelikle aşağıdaki sorulara yanıt vermeliyiz:
.etkilenmeye açık mıyım?(unutmayalım; herkes etkilemek ister; zor olan etkilenmeye açık olabilmektir)
.gerçekten başkalarının söyledikleriyle gerçekten ilgilenmeyi gerektirir)
.birlikte geliştireceğinize inanıyor musunuz?
Ustalıklı tartışmada; belirtme ve sorgulamayı dengelememiz gerekmektedir.
Belirtme: insanlar nasıl akıl yürütür?
Sorgulama:insanlar nasıl soru sorar?
Belirtme yaparken;
.verilerinizi açıklayınız
.varsayımlarınızı hangi veriler üzerine kurduğunuzu açıklayınız.
.düşünsel modelinizi açıklayınız
.nedenlerini açıklayarak vardığınız sonucu söyleyiniz
.sonucunuzu ve düşünsel modelinizi karşınızdakinin sorgulamasına açın; farklı görüşleri teşvik ediniz.
Sorgulama yaparken;
.karşımızdakinin vardığı sonuçları dinleyiniz
.bu sonuca varmasına yol açan düşünceleri sorun;
düşünsel modellerini anlamaya çalışınız.
.hangi veriler üzerinde konuştuğunuzu öğreniniz.
.bütün verileri dikkate alıp almadıklarını sorgulayınız.