Crew Resources Management (Ekip Kaynak Yönetimi) ve Crm Değerlendirmesi
Ülkemizde Havacılık Psikolojisi Sertifikasyon Programları yeni yeni yaygınlaşmaya başlamış olsa da uçuş ekibinin öz gelişimine yönelik psiko-eğitimler maalesef yeterince aktif değildir.
“Emniyetli; etkin ve verimli bir uçuş operasyonu için eldeki mevcut bilgi; donanım ve insan gücü gibi tüm kaynakların kullanımı” şeklinde tanımlanan CRM; Türkçe literatüre “Ekip Kaynak Yönetimi” olarak geçmiştir. İlk olarak 1979 yılında NASA tarafından “Cockpit Resource Management” ismiyle; iş gücü yönetimini düzenleyerek kokpitteki kazaların önlenmesi amaçlanmıştır.
CRM sistemi; 1980’li yıllarda United Airlines tarafından sivil uçuşlarda kullanılmaya başlanmıştır. Sonrasında “Crew Resource Management” ismini alarak; kabin ekibi; mühendisler; teknisyenler; dispeçerler ve uçuş güvenliği ile ilgili herkesi kapsayacak şeklinde düzenlenmiştir.
Eğitim merkezimizde; Türkiye’de ilk defa; Pilotaj Eğitimi’nden bağımsız olarak merak eden; mesleğe hazırlık yapmak isteyen ve gönül veren herkese CRM Eğitimi hizmeti sunmaktadır;
Başlangıcından günümüze kadar CRM hakkında yapılan bilimsel araştırmalar temel alınarak hazırlanmış olan eğitimde; İngiliz sivil havacılık otoriteleri tarafından da kullanılan ve ilişki modelleri arasından en çok kabul gören “İnsan Faktörleri (SHELL)” üzerinde özellikle durulmuştur.
CRM Kapsamında Değerlendirmeye Tabii Olabilecek Hususlar:
CRM Tarihi ve Tanımı
CRM Kapsamı/Konusu
Havacılıkta İnsan Faktörü
SHELL Modeli
İnsan Performans ve Limitleri
İnsan Hatasının Fizyolojik Yönleri
İnsan Hatasının Psikolojik Yönleri
Durum Değerlendirmesi ve CRM
Bir Birey Olarak Havacı: Bilişsel CRM Yetenekleri
Teknik Olmayan Becerileri Etkileyen Faktörler
Monitoring
Bilgiyi İşleme
Dikkat Yönetimi ve Tetikte Olma Durumu
Durumsal Farkındalık
Karar Verme
TEM (Tehdit ve Hata Yönetimi)
Risk Yönetimi
Esneklik
Korkunun Etkisi
Stres Yönetimi
Ekip İçinde Bireysellik: Sosyal CRM Becerileri
İletişim
İş Yükü Yönetimi
Liderlik
Ekip Kurma ve Koruma
Kararlılık
CRM in önemine gelecek olursak; ilk akla gelen örnek: Alman havayolu şirketi Germanwings’e ait Barcelona – Dusseldorf seferini yapan Airbus A320 tipi uçak 24 Mart’ta Fransız Alplerine çakılmasıdır. Kazada; uçağın içindeki 150 kişiden kurtulan olmadı.
Yapılan araştırma sonucunda korkunç kazanın nedeni herkesin kanını dondurdu. Karakutu incelemesinde daha önceden depresyon tedavisi gördüğü ve intihar eğilimli olduğu belirlenen yardımcı pilot Andreas Lubitz’in uçağı bilinç olarak alçaltarak dağa çarptığı belirlendi.
DURUMSAL FARKINDALIK:
Havacılık alanında; yüksek düzeyde bir durum bilincinin korunması; bir hava mürettebatının işinin en kritik ve zorlayıcı özelliklerinden biridir. Durum farkındalığı (SA); uçuş ortamının mevcut durumunun içselleştirilmiş bir zihinsel modeli olarak düşünülebilir. Bu zihinsel model; tüm karar verme ve eylemlerin gerçekleştirildiği merkezi düzenleme özelliğini oluşturur. Uçak ekibinin işinin büyük bir kısmı; durum farkındalığının geliştirilmesine dahil olmak ve hızla değişen çevrede güncellemeleri takip etmektir
DURUM FARKINDALIĞI TANIMI
Durumsal farkındalık; “çevredeki öğelerin zaman ve mekân hacmi içinde algılanması; anlamlarının kavranması ve yakın gelecekteki durumlarının izdüşümü” olarak tanımlanır (Endsley; 1988). Bu nedenle durum bilinci; çevredeki kritik faktörlerin algılanmasını (Seviye 1 SA); özellikle de uçaktaki mürettebatın hedefleriyle ilişkili olarak birleştirildiğinde bunların en üst düzeyde ne olduğunu (Seviye 2) ve yakın gelecekte sistemde ne olacağının anlaşılmasını anlamayı içerir (Seviye 3). Bu durumsal farkındalık seviyeleri; pilotların zamanında ve etkili bir şekilde işlev görmesini sağlar.
SEVİYE 1: Çevre Unsurlarının Algılanması
Durumsal farkındalığı uygulamanın ilk adımı; çevredeki ilgili unsurların statüsünü; niteliklerini ve dinamiklerini algılamaktır. Bir pilotun; diğer uçaklar; arazi; sistem durumu ve uyarı lambaları gibi önemli unsurları ilgili özellikleriyle birlikte algılaması gerekir.
SEVİYE 2: Mevcut Durumun Kavranması
Mevcut durumun anlaşılması; Seviye 1’deki elementlerin ayrışmış bir sentezine dayanmaktadır. Seviye 2; mevcut unsurların farkında olmanın ötesine geçerek; bu unsurların önemini bir kişinin hedefleri ışığında kavramasını içerir.
SEVİYE 3: Gelecekteki Durumun Projeksiyonu
Bu; en azından yakın vadede; üçüncü ve en yüksek düzeyde durum farkındalığını oluşturan; çevre unsurlarının gelecekteki eylemlerini tahmin etme yeteneğidir. Bu unsurların statüsü ve dinamiği; durumun anlaşılması (Seviye 1 ve Seviye 2) bilgisi ile elde edilir.
DURUMSAL FARKINDALIK GEREKSİNİMLERİ
Durumsal farkındalığın havacılık ortamında açık bir şekilde anlaşılması; havayollarının algılaması; anlaması ve projelendirmesi gereken şeyleri tanımlayarak; öğelerinin (durumsal farkındalığın üç seviyesinin her birinde) açık bir şekilde aydınlatılmasına dayanmaktadır. Bunlar; münferit sistemlere ve bağlamlara özgüdür ve bu nedenle; belirli bir uçak ve misyonlar sınıfı (örn. Ticari uçuş güvertesi; sivil havacılık; stratejik veya taktik askeri uçaklar; vb.) için belirlenmelidir. Bununla birlikte; genel olarak; birçok tipte uçak sistemleri arasında; tanımlanabilecek durum bilinci için belirli eleman sınıflarına ihtiyaç duyulmaktadır.
MÜRETTEBAT KAYNAK YÖNETİMİNİN DURUMSAL FARKINDALIK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Mürettebat Kaynakları Yönetimi (CRM) programları; daha iyi ekip çalışması ve mürettebat kaynaklarının verimli kullanımı için bir araç olarak son yıllarda havacılık alanında büyük ilgi ve dikkat çekmiştir. Robertson ve Endsley (1995); durumsal farkındalık ve CRM programları arasındaki bağlantıyı incelediler ve CRM nin bireysel durumsal farkındalığı doğrudan ya da dolaylı olarak paylaşılan zihinsel modeller aracılığı ile geliştirdiği dikkatin etkin dağılımını sağlayarak mürettebatın durumsal farkındalığı üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabileceğini buldu.
Bireysel Durumsal Farkındalık: İlk olarak; mürettebat üyeleri arasındaki iletişimin iyileştirilmesi; ihtiyaç duyulan bilgilerin etkin bir şekilde paylaşılmasını kolaylaştırabilir. Özellikle; mürettebat üyeleri tarafından geliştirilen danışma ve açıklama davranışları; gerekli iletişimi sağlamaya yardımcı olur. Özeleştiri becerisinin geliştirilmesi; kişinin kendi ve diğer takım üyelerinin yetenek ve performansının değerlendirmesini sağlamak için kullanılabilir.
Paylaşımlı Durumsal Farkındalık: Mürettebat üyeleri arasında paylaşılan zihinsel modelleri geliştirmek için çeşitli faktörler kullanılır. Mürettebat brifingi; üyeler arasında paylaşılan hedefler ve beklentilerin ortak bir zihinsel modelin temelini oluşturur. Bu; iki mürettebat üyesinin; iletişim etkinliğini artırarak; düşük seviyeli bilgilerden aynı yüksek durumsal farkındalık oluşturabilme olasılığını artırır. Efektif mürettebatlar; uçağın karşılaşılabilecek çeşitli durumlara ve olaylara hazır olmasını sağlamak için geleceği düşünmeye odaklıdırlar. Bu; durumsal farkındalığın 3. seviyesiyle yakından bağlantılıdır. Kişilerarası ilişkilerin geliştirilmesi ve grup iklimi; bireylerin birbirlerine karşı olan tutumuna; 3. Seviye durumsal farkındalığın temelini oluşturmasına ve etkili şekilde çalışan ekiplere olanak sağlar.
Kaynak Yönetimi: Mürettebatın kaynaklarının etkili yönetimi; özellikle yüksek görev yükü durumlarında son derece kritiktir. Bu kaynakları etkin bir şekilde yönetmede önemli bir faktör; durumun tüm yönlerinin dikkate alınmasını sağlamaktır. Görevlerlendirmeyi ve iş yükü altındaki görev dağılımını geliştiren CRM programları; mürettebat üyelerinin dikkatlerini ve dolayısıyla durumsal farkındalıklarını etkileyebilir.
KAYNAKÇA:
Endsley; M. R. (1988). Design and evaluation for situation awareness enhancement. In Proceedings of the Human Factors Society 32nd Annual Meeting (pp. 97-101). Santa Monica; CA: Human Factors Society.
Endsley; M. R. (1989). Final report: Situation awareness in an advanced strategic mission (NOR DOC 89-32). Hawthorne; CA: Northrop Corporation.
Endsley; M. R. (1993). A survey of situation awareness requirements in air-to-air combat fighters.
International Journal of Aviation Psychology; 3(2); 157-168.
Endsley; M. R. (1994). Situation awareness in dynamic human decision making: Theory. In R. D. Gilson; D. J. Garland; & J. M. Koonce (Eds.); Situational Awareness in Complex Systems (pp. 27-58). Daytona Beach; FL: Embry-Riddle Aeronautical University Press.
Robertson; M. M.; & Endsley; M. R. (1995). The role of crew resource management (CRM) in achieving situation awareness in aviation settings. In R. Fuller; N. Johnston; & N. McDonald (Eds.); Human Factors in Aviation Operations (pp. 281-286). Aldershot; England: Avebury Aviation; Ashgate Publishing Ltd.
“Emniyetli; etkin ve verimli bir uçuş operasyonu için eldeki mevcut bilgi; donanım ve insan gücü gibi tüm kaynakların kullanımı” şeklinde tanımlanan CRM; Türkçe literatüre “Ekip Kaynak Yönetimi” olarak geçmiştir. İlk olarak 1979 yılında NASA tarafından “Cockpit Resource Management” ismiyle; iş gücü yönetimini düzenleyerek kokpitteki kazaların önlenmesi amaçlanmıştır.
CRM sistemi; 1980’li yıllarda United Airlines tarafından sivil uçuşlarda kullanılmaya başlanmıştır. Sonrasında “Crew Resource Management” ismini alarak; kabin ekibi; mühendisler; teknisyenler; dispeçerler ve uçuş güvenliği ile ilgili herkesi kapsayacak şeklinde düzenlenmiştir.
Eğitim merkezimizde; Türkiye’de ilk defa; Pilotaj Eğitimi’nden bağımsız olarak merak eden; mesleğe hazırlık yapmak isteyen ve gönül veren herkese CRM Eğitimi hizmeti sunmaktadır;
Başlangıcından günümüze kadar CRM hakkında yapılan bilimsel araştırmalar temel alınarak hazırlanmış olan eğitimde; İngiliz sivil havacılık otoriteleri tarafından da kullanılan ve ilişki modelleri arasından en çok kabul gören “İnsan Faktörleri (SHELL)” üzerinde özellikle durulmuştur.
CRM Kapsamında Değerlendirmeye Tabii Olabilecek Hususlar:
CRM Tarihi ve Tanımı
CRM Kapsamı/Konusu
Havacılıkta İnsan Faktörü
SHELL Modeli
İnsan Performans ve Limitleri
İnsan Hatasının Fizyolojik Yönleri
İnsan Hatasının Psikolojik Yönleri
Durum Değerlendirmesi ve CRM
Bir Birey Olarak Havacı: Bilişsel CRM Yetenekleri
Teknik Olmayan Becerileri Etkileyen Faktörler
Monitoring
Bilgiyi İşleme
Dikkat Yönetimi ve Tetikte Olma Durumu
Durumsal Farkındalık
Karar Verme
TEM (Tehdit ve Hata Yönetimi)
Risk Yönetimi
Esneklik
Korkunun Etkisi
Stres Yönetimi
Ekip İçinde Bireysellik: Sosyal CRM Becerileri
İletişim
İş Yükü Yönetimi
Liderlik
Ekip Kurma ve Koruma
Kararlılık
CRM in önemine gelecek olursak; ilk akla gelen örnek: Alman havayolu şirketi Germanwings’e ait Barcelona – Dusseldorf seferini yapan Airbus A320 tipi uçak 24 Mart’ta Fransız Alplerine çakılmasıdır. Kazada; uçağın içindeki 150 kişiden kurtulan olmadı.
Yapılan araştırma sonucunda korkunç kazanın nedeni herkesin kanını dondurdu. Karakutu incelemesinde daha önceden depresyon tedavisi gördüğü ve intihar eğilimli olduğu belirlenen yardımcı pilot Andreas Lubitz’in uçağı bilinç olarak alçaltarak dağa çarptığı belirlendi.
DURUMSAL FARKINDALIK:
Havacılık alanında; yüksek düzeyde bir durum bilincinin korunması; bir hava mürettebatının işinin en kritik ve zorlayıcı özelliklerinden biridir. Durum farkındalığı (SA); uçuş ortamının mevcut durumunun içselleştirilmiş bir zihinsel modeli olarak düşünülebilir. Bu zihinsel model; tüm karar verme ve eylemlerin gerçekleştirildiği merkezi düzenleme özelliğini oluşturur. Uçak ekibinin işinin büyük bir kısmı; durum farkındalığının geliştirilmesine dahil olmak ve hızla değişen çevrede güncellemeleri takip etmektir
DURUM FARKINDALIĞI TANIMI
Durumsal farkındalık; “çevredeki öğelerin zaman ve mekân hacmi içinde algılanması; anlamlarının kavranması ve yakın gelecekteki durumlarının izdüşümü” olarak tanımlanır (Endsley; 1988). Bu nedenle durum bilinci; çevredeki kritik faktörlerin algılanmasını (Seviye 1 SA); özellikle de uçaktaki mürettebatın hedefleriyle ilişkili olarak birleştirildiğinde bunların en üst düzeyde ne olduğunu (Seviye 2) ve yakın gelecekte sistemde ne olacağının anlaşılmasını anlamayı içerir (Seviye 3). Bu durumsal farkındalık seviyeleri; pilotların zamanında ve etkili bir şekilde işlev görmesini sağlar.
SEVİYE 1: Çevre Unsurlarının Algılanması
Durumsal farkındalığı uygulamanın ilk adımı; çevredeki ilgili unsurların statüsünü; niteliklerini ve dinamiklerini algılamaktır. Bir pilotun; diğer uçaklar; arazi; sistem durumu ve uyarı lambaları gibi önemli unsurları ilgili özellikleriyle birlikte algılaması gerekir.
SEVİYE 2: Mevcut Durumun Kavranması
Mevcut durumun anlaşılması; Seviye 1’deki elementlerin ayrışmış bir sentezine dayanmaktadır. Seviye 2; mevcut unsurların farkında olmanın ötesine geçerek; bu unsurların önemini bir kişinin hedefleri ışığında kavramasını içerir.
SEVİYE 3: Gelecekteki Durumun Projeksiyonu
Bu; en azından yakın vadede; üçüncü ve en yüksek düzeyde durum farkındalığını oluşturan; çevre unsurlarının gelecekteki eylemlerini tahmin etme yeteneğidir. Bu unsurların statüsü ve dinamiği; durumun anlaşılması (Seviye 1 ve Seviye 2) bilgisi ile elde edilir.
DURUMSAL FARKINDALIK GEREKSİNİMLERİ
Durumsal farkındalığın havacılık ortamında açık bir şekilde anlaşılması; havayollarının algılaması; anlaması ve projelendirmesi gereken şeyleri tanımlayarak; öğelerinin (durumsal farkındalığın üç seviyesinin her birinde) açık bir şekilde aydınlatılmasına dayanmaktadır. Bunlar; münferit sistemlere ve bağlamlara özgüdür ve bu nedenle; belirli bir uçak ve misyonlar sınıfı (örn. Ticari uçuş güvertesi; sivil havacılık; stratejik veya taktik askeri uçaklar; vb.) için belirlenmelidir. Bununla birlikte; genel olarak; birçok tipte uçak sistemleri arasında; tanımlanabilecek durum bilinci için belirli eleman sınıflarına ihtiyaç duyulmaktadır.
MÜRETTEBAT KAYNAK YÖNETİMİNİN DURUMSAL FARKINDALIK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Mürettebat Kaynakları Yönetimi (CRM) programları; daha iyi ekip çalışması ve mürettebat kaynaklarının verimli kullanımı için bir araç olarak son yıllarda havacılık alanında büyük ilgi ve dikkat çekmiştir. Robertson ve Endsley (1995); durumsal farkındalık ve CRM programları arasındaki bağlantıyı incelediler ve CRM nin bireysel durumsal farkındalığı doğrudan ya da dolaylı olarak paylaşılan zihinsel modeller aracılığı ile geliştirdiği dikkatin etkin dağılımını sağlayarak mürettebatın durumsal farkındalığı üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabileceğini buldu.
Bireysel Durumsal Farkındalık: İlk olarak; mürettebat üyeleri arasındaki iletişimin iyileştirilmesi; ihtiyaç duyulan bilgilerin etkin bir şekilde paylaşılmasını kolaylaştırabilir. Özellikle; mürettebat üyeleri tarafından geliştirilen danışma ve açıklama davranışları; gerekli iletişimi sağlamaya yardımcı olur. Özeleştiri becerisinin geliştirilmesi; kişinin kendi ve diğer takım üyelerinin yetenek ve performansının değerlendirmesini sağlamak için kullanılabilir.
Paylaşımlı Durumsal Farkındalık: Mürettebat üyeleri arasında paylaşılan zihinsel modelleri geliştirmek için çeşitli faktörler kullanılır. Mürettebat brifingi; üyeler arasında paylaşılan hedefler ve beklentilerin ortak bir zihinsel modelin temelini oluşturur. Bu; iki mürettebat üyesinin; iletişim etkinliğini artırarak; düşük seviyeli bilgilerden aynı yüksek durumsal farkındalık oluşturabilme olasılığını artırır. Efektif mürettebatlar; uçağın karşılaşılabilecek çeşitli durumlara ve olaylara hazır olmasını sağlamak için geleceği düşünmeye odaklıdırlar. Bu; durumsal farkındalığın 3. seviyesiyle yakından bağlantılıdır. Kişilerarası ilişkilerin geliştirilmesi ve grup iklimi; bireylerin birbirlerine karşı olan tutumuna; 3. Seviye durumsal farkındalığın temelini oluşturmasına ve etkili şekilde çalışan ekiplere olanak sağlar.
Kaynak Yönetimi: Mürettebatın kaynaklarının etkili yönetimi; özellikle yüksek görev yükü durumlarında son derece kritiktir. Bu kaynakları etkin bir şekilde yönetmede önemli bir faktör; durumun tüm yönlerinin dikkate alınmasını sağlamaktır. Görevlerlendirmeyi ve iş yükü altındaki görev dağılımını geliştiren CRM programları; mürettebat üyelerinin dikkatlerini ve dolayısıyla durumsal farkındalıklarını etkileyebilir.
KAYNAKÇA:
Endsley; M. R. (1988). Design and evaluation for situation awareness enhancement. In Proceedings of the Human Factors Society 32nd Annual Meeting (pp. 97-101). Santa Monica; CA: Human Factors Society.
Endsley; M. R. (1989). Final report: Situation awareness in an advanced strategic mission (NOR DOC 89-32). Hawthorne; CA: Northrop Corporation.
Endsley; M. R. (1993). A survey of situation awareness requirements in air-to-air combat fighters.
International Journal of Aviation Psychology; 3(2); 157-168.
Endsley; M. R. (1994). Situation awareness in dynamic human decision making: Theory. In R. D. Gilson; D. J. Garland; & J. M. Koonce (Eds.); Situational Awareness in Complex Systems (pp. 27-58). Daytona Beach; FL: Embry-Riddle Aeronautical University Press.
Robertson; M. M.; & Endsley; M. R. (1995). The role of crew resource management (CRM) in achieving situation awareness in aviation settings. In R. Fuller; N. Johnston; & N. McDonald (Eds.); Human Factors in Aviation Operations (pp. 281-286). Aldershot; England: Avebury Aviation; Ashgate Publishing Ltd.