Çocuklarda Tuvalet Eğitiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
E-Bebek Facebook sayfası üzerinden gerçekleştirilen benimde sık sık konuk olduğum canlı yayınlarda en çok istek alan konuların başında geliyor çocuklarda tuvalet eğitimi… Hal böyle iken; bu konuda bir kaç öneri içeren yazı yazmayı uygun buldum...
Sevgili Anne ve Babalar; en öncelikle önereceğim şey; sakin ve sabırlı olmanız.
Çocukların gelişim dönemlerine göre benzer gelişimleri göstermelerini bekleriz tabii; ancak her çocuk aynı ay aynı yaşta başlamaz… Bu sebeple yaş aralıklarından bahsetmek daha doğru olacaktır. Ayrıca her çocuğun biricik olduğunu; diğer çocuklarla kıyaslamanızın anlamlı olmadığını da unutmamak lazım…
Tuvalet eğitimi konusunda bir çok farklı yaklaşım var; ancak ben çalışma ve eğitim disiplinim gereği; çocukların içinde bulunduğu yaş döneminin psikolojik özelliklerini ön planda tutan dinamik akıma göre öneriler sunacağım. Bu akım en klasik akım olmakla beraber en çocuk psikolojisine uygun olanda aslında; günümüzde tuvalet eğitimi konusunda çok “yeni” fakat; her çocuğa uygun olmayan farklı yaklaşımlarda mevcut tabii…
Her türlü önerileri; kendi çocuğunuzun ruh sağlığı; uygunluğu konusunda değerlendirip uygulamanızda fayda olduğunu unutmamak lazım.
Tuvalet eğitimi kız çocuklar ve erkekler çocuklar için daha farklı yaşlarda başladığı bilinmektedir. Kız çocuklarda 2 yaş dolaylarında başlarken; erkek çocuklarda 2;5 yaş dolayları normal kabul edilmektedir.
Çocuğun hem psikolojik hem de fizyolojik açıdan tuvalet eğitimi için hazır olması; bunlardan önce çocuğun zorlanmaması en önemli kısımdır.
Peki çocuğun hazır olduğunu nasıl anlarız?
*Eğilme; çömelme gibi kas hareketlerini rahat yapabiliyorsa;
*Dil gelişimi tamamlandıysa; sözel ifade başladıysa;
*Islak; kuru ayırımı yapabiliyorsa;
*Kuru kalkmalar arttıysa; uzun süre altı kuru kalabiliyorsa;
*Islak bezden rahatsızlık duymaya başladıysa;
*Altına bez bağlanmasını istemiyorsa;
Çocuğunuz hazır olduğunun sinyallerini veriyor demektir. Çocuk hazır diye hemen bu sürecin tamamlanmasını beklememek gerekir elbette; bu aşamadan sonra en sabırlı ve sakin olmanız gereken evre başlayacaktır…
Çocuğa alternatif öneriler sunarak başlayabilirsiniz; örneğin lazımlıklar; alıştırma kilotları veya tuvalet üzerine takılan oturaklar gösterilerek ve anlatılarak çocuğunda seçimin içinde olmasını sağlayabilirsiniz. “Haydi gel beraber lazımlık seçelim; hangisini istersin? Bu senin olacak.” gibi…
Bazı çocuklar lazımlık ile daha rahat ederken; bazı çocuklar oturakla daha rahat ediyor; yine kendi çocuğunuza iyi geleni bulmanız gerektiğini unutmayın.
Çocuğunuza uygun yardımcı aparatı bulduktan sonra; çocuğunuz için o aletin bir oyuncak haline dönüşmemesine dikkat edin.
Günde yemeklerden sonra 5-10 dakika ile başlayıp lazımlıkta/oturakta oturma denemeleri yapın. Çocuğunuz rahatsızlık hissediyor ve istemiyorsa asla zorlamayın.
Bu denemelerde çocuk rahatsızlık hissetmiyorsa; muhtemelen sizde sakin ve huzurlu yaklaşıyorsunuz demektir. Annenin bu tutumu çocuk için çok güven verici olduğundan; çocuk gereksiz huzursuzluk yaşamaz.
Konuya gereğinden fazla önem atfetmemeye önem gösterin; yoksa çocuk olağanüstü bir durum olduğunu düşünüp strese girebilir; inatlaşmalar; korkular başlayabilir.
Burada en önemli kısım; çocuğunuzun kendini rahat ve özgür hissetmesi; bu konunun onun da kontrolünde olduğunu düşünmesi. Bu gelişim döneminde çocuğun en temel arzusu; kendi kontrolünü oluşturmaktır. Yine bu dönemde “hayır” ların artması da bu sebeptendir. Dolayısıyla; çocuk eğer direniyor ve “hayır” diyorsa; siz onun her “hayır” ını; “evet” e döndürüyorsanız; çocuk kendi sınırlarının önemsenmediğini öğrenmeye başlar. Bu durumda çocuğun mizacına da bağlı olarak; ya inatlaşmaların artmasına; ya da sürekli kabul etmesine ama içten içe öfkelenmesine yol açar.
Bu gibi psikolojik gelişimsel süreçlerin de göz önünde bulundurulması; çocuğun ileri ki yaşları için çok önemlidir.
Yine ailelerin en yanlış yaptığı tutumlardan biri de; çocuğun kendi arzusu dışında geceleri zorla yatağından uyandırılarak tuvalete götürülmesi kısmıdır. Çocuk ile önceden konuşulur ve uzlaşılırsa bu davranış sorun teşkil etmez; ancak çocuğun zorla ve ayılmadan; ne olduğunu anlamadan kendini tuvalette otururken bulması bir çok olumsuz algıyı ve davranışları tetikleyecektir.
Ayrıca; gündüz çiş ve kaka tutma çocuk için daha kolay bir mekanizma iken; gece uykusundan uyanıp tuvalete gitmek çocuk için daha karmaşık bir mekanizmadır ve aslında aynı yaşta ikisinin birden olmasını beklemek çok anlamlı değildir. Gündüz tuvalet eğitimi başlamış olan çocukla konuşulup; ya gece uyandırılıp tuvalete gidilmesi; ya da geceleri bezin takılması önerileri sunulabilir. Çocuğunda işin içinde bulunması; kendi kontrol duygusunu geliştireceği için; özgüveninin de gelişmesini sağlayacaktır.
Bazı yaklaşımlarda; mutlaka gece tuvalet eğitimininde gündüz ile aynı zamanda olması gerektiği ve asla bir daha bezin geri takılmaması gerektiği belirtilir. Dinamik yaklaşıma göre bu tutum anlamlı değildir; çünkü çocuğun üzerine çişini; kakasını yapması yerine; çocuğun kontrolünde olan bir sistem onun gelişimi açısından daha sağlıklıdır. Ayrıca anne ve babaların acelesi; çocuk için geçerli değildir. Üstelik gündüz bezden rahatsız olan çocuk; zaten bir zaman sonra geceleri de rahatsızlık duymaya başlayacak ve buna göre çözüm aramaya başlayacaktır.
Unutulmamalıdır ki; çocuk er ya da geç bezinden ayrışacaktır; ancak bu süreci en hasarsız; en sağlıklı bir şekilde yürütmek anne ve babanın görevidir.
Bu dönemde uygulayacağınız bütün cezalandırıcı; küçük düşürücü; aşağılayıcı; yasaklayıcı tutumlar ileride çocuğun geliştireceği karakter özelliklerinde izini bırakmış olacaktır…
Bu süreçler her aile için aynı rahatlıkta veya zorlukta geçmeyebilir; ancak her zaman uzman desteği alabileceğinizi lütfen unutmayın.
Sevgili Anne ve Babalar; en öncelikle önereceğim şey; sakin ve sabırlı olmanız.
Çocukların gelişim dönemlerine göre benzer gelişimleri göstermelerini bekleriz tabii; ancak her çocuk aynı ay aynı yaşta başlamaz… Bu sebeple yaş aralıklarından bahsetmek daha doğru olacaktır. Ayrıca her çocuğun biricik olduğunu; diğer çocuklarla kıyaslamanızın anlamlı olmadığını da unutmamak lazım…
Tuvalet eğitimi konusunda bir çok farklı yaklaşım var; ancak ben çalışma ve eğitim disiplinim gereği; çocukların içinde bulunduğu yaş döneminin psikolojik özelliklerini ön planda tutan dinamik akıma göre öneriler sunacağım. Bu akım en klasik akım olmakla beraber en çocuk psikolojisine uygun olanda aslında; günümüzde tuvalet eğitimi konusunda çok “yeni” fakat; her çocuğa uygun olmayan farklı yaklaşımlarda mevcut tabii…
Her türlü önerileri; kendi çocuğunuzun ruh sağlığı; uygunluğu konusunda değerlendirip uygulamanızda fayda olduğunu unutmamak lazım.
Tuvalet eğitimi kız çocuklar ve erkekler çocuklar için daha farklı yaşlarda başladığı bilinmektedir. Kız çocuklarda 2 yaş dolaylarında başlarken; erkek çocuklarda 2;5 yaş dolayları normal kabul edilmektedir.
Çocuğun hem psikolojik hem de fizyolojik açıdan tuvalet eğitimi için hazır olması; bunlardan önce çocuğun zorlanmaması en önemli kısımdır.
Peki çocuğun hazır olduğunu nasıl anlarız?
*Eğilme; çömelme gibi kas hareketlerini rahat yapabiliyorsa;
*Dil gelişimi tamamlandıysa; sözel ifade başladıysa;
*Islak; kuru ayırımı yapabiliyorsa;
*Kuru kalkmalar arttıysa; uzun süre altı kuru kalabiliyorsa;
*Islak bezden rahatsızlık duymaya başladıysa;
*Altına bez bağlanmasını istemiyorsa;
Çocuğunuz hazır olduğunun sinyallerini veriyor demektir. Çocuk hazır diye hemen bu sürecin tamamlanmasını beklememek gerekir elbette; bu aşamadan sonra en sabırlı ve sakin olmanız gereken evre başlayacaktır…
Çocuğa alternatif öneriler sunarak başlayabilirsiniz; örneğin lazımlıklar; alıştırma kilotları veya tuvalet üzerine takılan oturaklar gösterilerek ve anlatılarak çocuğunda seçimin içinde olmasını sağlayabilirsiniz. “Haydi gel beraber lazımlık seçelim; hangisini istersin? Bu senin olacak.” gibi…
Bazı çocuklar lazımlık ile daha rahat ederken; bazı çocuklar oturakla daha rahat ediyor; yine kendi çocuğunuza iyi geleni bulmanız gerektiğini unutmayın.
Çocuğunuza uygun yardımcı aparatı bulduktan sonra; çocuğunuz için o aletin bir oyuncak haline dönüşmemesine dikkat edin.
Günde yemeklerden sonra 5-10 dakika ile başlayıp lazımlıkta/oturakta oturma denemeleri yapın. Çocuğunuz rahatsızlık hissediyor ve istemiyorsa asla zorlamayın.
Bu denemelerde çocuk rahatsızlık hissetmiyorsa; muhtemelen sizde sakin ve huzurlu yaklaşıyorsunuz demektir. Annenin bu tutumu çocuk için çok güven verici olduğundan; çocuk gereksiz huzursuzluk yaşamaz.
Konuya gereğinden fazla önem atfetmemeye önem gösterin; yoksa çocuk olağanüstü bir durum olduğunu düşünüp strese girebilir; inatlaşmalar; korkular başlayabilir.
Burada en önemli kısım; çocuğunuzun kendini rahat ve özgür hissetmesi; bu konunun onun da kontrolünde olduğunu düşünmesi. Bu gelişim döneminde çocuğun en temel arzusu; kendi kontrolünü oluşturmaktır. Yine bu dönemde “hayır” ların artması da bu sebeptendir. Dolayısıyla; çocuk eğer direniyor ve “hayır” diyorsa; siz onun her “hayır” ını; “evet” e döndürüyorsanız; çocuk kendi sınırlarının önemsenmediğini öğrenmeye başlar. Bu durumda çocuğun mizacına da bağlı olarak; ya inatlaşmaların artmasına; ya da sürekli kabul etmesine ama içten içe öfkelenmesine yol açar.
Bu gibi psikolojik gelişimsel süreçlerin de göz önünde bulundurulması; çocuğun ileri ki yaşları için çok önemlidir.
Yine ailelerin en yanlış yaptığı tutumlardan biri de; çocuğun kendi arzusu dışında geceleri zorla yatağından uyandırılarak tuvalete götürülmesi kısmıdır. Çocuk ile önceden konuşulur ve uzlaşılırsa bu davranış sorun teşkil etmez; ancak çocuğun zorla ve ayılmadan; ne olduğunu anlamadan kendini tuvalette otururken bulması bir çok olumsuz algıyı ve davranışları tetikleyecektir.
Ayrıca; gündüz çiş ve kaka tutma çocuk için daha kolay bir mekanizma iken; gece uykusundan uyanıp tuvalete gitmek çocuk için daha karmaşık bir mekanizmadır ve aslında aynı yaşta ikisinin birden olmasını beklemek çok anlamlı değildir. Gündüz tuvalet eğitimi başlamış olan çocukla konuşulup; ya gece uyandırılıp tuvalete gidilmesi; ya da geceleri bezin takılması önerileri sunulabilir. Çocuğunda işin içinde bulunması; kendi kontrol duygusunu geliştireceği için; özgüveninin de gelişmesini sağlayacaktır.
Bazı yaklaşımlarda; mutlaka gece tuvalet eğitimininde gündüz ile aynı zamanda olması gerektiği ve asla bir daha bezin geri takılmaması gerektiği belirtilir. Dinamik yaklaşıma göre bu tutum anlamlı değildir; çünkü çocuğun üzerine çişini; kakasını yapması yerine; çocuğun kontrolünde olan bir sistem onun gelişimi açısından daha sağlıklıdır. Ayrıca anne ve babaların acelesi; çocuk için geçerli değildir. Üstelik gündüz bezden rahatsız olan çocuk; zaten bir zaman sonra geceleri de rahatsızlık duymaya başlayacak ve buna göre çözüm aramaya başlayacaktır.
Unutulmamalıdır ki; çocuk er ya da geç bezinden ayrışacaktır; ancak bu süreci en hasarsız; en sağlıklı bir şekilde yürütmek anne ve babanın görevidir.
Bu dönemde uygulayacağınız bütün cezalandırıcı; küçük düşürücü; aşağılayıcı; yasaklayıcı tutumlar ileride çocuğun geliştireceği karakter özelliklerinde izini bırakmış olacaktır…
Bu süreçler her aile için aynı rahatlıkta veya zorlukta geçmeyebilir; ancak her zaman uzman desteği alabileceğinizi lütfen unutmayın.