Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (Dehb)
Çocuğunuz biraz hareketli olduğunda acaba çocuğum hiperaktif mi diye düşünmeden alıkoyamıyorsunuz kendinizi değil mi? Bakalım bu dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu neymiş ve hangi durumlarda bu durumdan şüphelenmeniz gerekirmiş; gelin birlikte inceleyelim.
İlk olarak dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun 3 temel belirtisi vardır. Dikkat eksikliği; aşırı hareketlilik ve dürtüselliktir. Bu problemler çocukların okul hayatını; akranlarla ilişki kurmasını ve bu ilişkiyi sürdürmesini etkiler. Bu durum aynı zamanda ebeveyn ve çocuk arasındaki ilişki biçimini de zorlamaktadır.
Konu ile ilgili araştırmalarda bazı olası sebepler ileri sürülmektedir. Bunlar; genetik faktörler; beyin hasarı; nörotransmitterler; psikososyal etkenlerdir. Kızlara oranla erkeklerde daha fazla görülmektedir.
DEHB üç temel belirti kümesinden oluşur:
Dikkat Eksikliği:
• Kısa dikkat süresi
• Belirli bir işe ya da oyuna dikkat vermekte zorlanma
• Günlük hayatında unutkanlık
• Dikkatin kolayca dağılması
• Dikkatsizlikten kaynaklanan hatalar yapma
• Başlanan işin yarım bırakılması
• Zamanı iyi kullanamama
• Kendisiyle konuşulurken; dinlemiyormuş gibi görünme
• Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanma
• Ev ödevi; ders içi etkinlikleri gibi yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınma
• Etkinlikler için gereken eşyaları kaybetme
• Günlük etkinliklerde unutkanlık
Aşırı Hareketlilik:
• Oturduğu yerde kıpırdanma; ellerin ayakların oynatılması
• Belirli bir süre bir yerde oturamama; sürekli hareket etme
• Oturması gereken yerlerde oturamama.
• Gereksiz yere sağ sola koşturma; eşyalara tırmanma
• Sakin bir biçimde oyun oynayamama ya da başka bir işle uğraşma
• Çok konuşma
Dürtüsellik:
• Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verme
• Davranışların sonucunu öngörememe
• Sırasını beklemekte güçlük çekme
• Başkalarının sözünü kesme ya da oyunlarında araya girme
• Sonucunu düşünmeden koşma; itme; çekme
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısı koyabilmemiz için bu belirtilerin 12 yaşın öncesinde mevcut olması; aynı zamanda belirtilerin iki veya daha fazla yerde görülmesi (ev; okul gibi); süreklilik göstermesi ve günlük; sosyal; akademik olarak işlevselliği ve yaşam kalitesini etkileyecek boyutta olması gerekir.
Bu teşhisin konulduğu çocuklarda davranım bozukluğu (çabuk öfkelenme; otoriteye karşı gelme); mizaç bozukluğu; anksiyete bozuklukları (korku; endişe; panik); öğrenme güçlükleri (okuma; matematik gibi becerileri geliştirmede sorunlar) eşlik edebilir.
Peki anne babalar neler yapmalı?
Nasihat veren anne baba olmaktan ziyade rol model olan anne baba olmalısınız; davranışlarınız daha öğretici olacaktır. İstemeden yapmış olduğu davranışlar karşısında sabırlı olmanız gerekir. Çocuğunuzla iletişim kurun; kurduğunuz iletişim sayesinde çocuk nasıl iletişim kurulacağını öğrenecektir. Birlikte oyunlar oynayın; telefon ve tablet gibi aletleri kaldırın. Dehb’li çocuklar teknoloji bağımlılığına yatkındır. Anlaşılmadığını düşündüğünde azarlanmadığı bir dünyaya sığınabilir. Çocuğunuza parça parça; zamana yayılmış görevler verin. Ders çalışması için kısa süreler tutun; aralıksız çalışmasını beklemeyin. Düzenli ve sadece ders çalışmak için oluşturulmuş bir ortam oluşturun. Koyduğunuz kuralların spesifik olmasına dikkat edin ve bunları yazıp asın. Çocuğunuza beklentileri ve planları konusunda yardım edin. Ve unutmayın çocuğunuzun karakter sorunuyla değil; biyolojik bir sorunuyla mücadele ediyorsunuz; kendinize ve çocuğunuza karşı hoşgörülü olun.
Uzman Klinik Psikolog Büşra Tonyalı
İlk olarak dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun 3 temel belirtisi vardır. Dikkat eksikliği; aşırı hareketlilik ve dürtüselliktir. Bu problemler çocukların okul hayatını; akranlarla ilişki kurmasını ve bu ilişkiyi sürdürmesini etkiler. Bu durum aynı zamanda ebeveyn ve çocuk arasındaki ilişki biçimini de zorlamaktadır.
Konu ile ilgili araştırmalarda bazı olası sebepler ileri sürülmektedir. Bunlar; genetik faktörler; beyin hasarı; nörotransmitterler; psikososyal etkenlerdir. Kızlara oranla erkeklerde daha fazla görülmektedir.
DEHB üç temel belirti kümesinden oluşur:
Dikkat Eksikliği:
• Kısa dikkat süresi
• Belirli bir işe ya da oyuna dikkat vermekte zorlanma
• Günlük hayatında unutkanlık
• Dikkatin kolayca dağılması
• Dikkatsizlikten kaynaklanan hatalar yapma
• Başlanan işin yarım bırakılması
• Zamanı iyi kullanamama
• Kendisiyle konuşulurken; dinlemiyormuş gibi görünme
• Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanma
• Ev ödevi; ders içi etkinlikleri gibi yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınma
• Etkinlikler için gereken eşyaları kaybetme
• Günlük etkinliklerde unutkanlık
Aşırı Hareketlilik:
• Oturduğu yerde kıpırdanma; ellerin ayakların oynatılması
• Belirli bir süre bir yerde oturamama; sürekli hareket etme
• Oturması gereken yerlerde oturamama.
• Gereksiz yere sağ sola koşturma; eşyalara tırmanma
• Sakin bir biçimde oyun oynayamama ya da başka bir işle uğraşma
• Çok konuşma
Dürtüsellik:
• Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verme
• Davranışların sonucunu öngörememe
• Sırasını beklemekte güçlük çekme
• Başkalarının sözünü kesme ya da oyunlarında araya girme
• Sonucunu düşünmeden koşma; itme; çekme
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısı koyabilmemiz için bu belirtilerin 12 yaşın öncesinde mevcut olması; aynı zamanda belirtilerin iki veya daha fazla yerde görülmesi (ev; okul gibi); süreklilik göstermesi ve günlük; sosyal; akademik olarak işlevselliği ve yaşam kalitesini etkileyecek boyutta olması gerekir.
Bu teşhisin konulduğu çocuklarda davranım bozukluğu (çabuk öfkelenme; otoriteye karşı gelme); mizaç bozukluğu; anksiyete bozuklukları (korku; endişe; panik); öğrenme güçlükleri (okuma; matematik gibi becerileri geliştirmede sorunlar) eşlik edebilir.
Peki anne babalar neler yapmalı?
Nasihat veren anne baba olmaktan ziyade rol model olan anne baba olmalısınız; davranışlarınız daha öğretici olacaktır. İstemeden yapmış olduğu davranışlar karşısında sabırlı olmanız gerekir. Çocuğunuzla iletişim kurun; kurduğunuz iletişim sayesinde çocuk nasıl iletişim kurulacağını öğrenecektir. Birlikte oyunlar oynayın; telefon ve tablet gibi aletleri kaldırın. Dehb’li çocuklar teknoloji bağımlılığına yatkındır. Anlaşılmadığını düşündüğünde azarlanmadığı bir dünyaya sığınabilir. Çocuğunuza parça parça; zamana yayılmış görevler verin. Ders çalışması için kısa süreler tutun; aralıksız çalışmasını beklemeyin. Düzenli ve sadece ders çalışmak için oluşturulmuş bir ortam oluşturun. Koyduğunuz kuralların spesifik olmasına dikkat edin ve bunları yazıp asın. Çocuğunuza beklentileri ve planları konusunda yardım edin. Ve unutmayın çocuğunuzun karakter sorunuyla değil; biyolojik bir sorunuyla mücadele ediyorsunuz; kendinize ve çocuğunuza karşı hoşgörülü olun.
Uzman Klinik Psikolog Büşra Tonyalı