Çocukların Problemli Davranışlarına Ödül-Ceza Yaklaşımı Kaynak: Çocukların Problemli Davranışlarına Ödül-Ceza Yaklaşımı
Her şeyden önce problemli çocuk yoktur; problemli davranışı olan çocuk vardır; bakış açısı ve ilkesiyle hareket etmek gerekir.
Problemli çocuk ifadesi ötekileştirici; yargılayıcı ve çocuğun varlığını tehdit ederken; problemli davranışı olan çocuk ifadesi ise bütün taraflara çocuğun varlığı ile problemli davranışın aynı olmadığını düşündürür.
Anne babaları rahatsız eden çocukların olumsuz davranışlarının nedenlerini ve kökenini anladığımızda daha kolay çözümler üretiriz. Çocuk davranışlarını tanıyıp anlamak için onlarla iyi bir iletişim dili geliştirip gözlem yapmak gerekir. Her yaptıkları olumsuz davranış ve yaramazlıkların özel bir rahatsızlık yoksa (DEHB; Davranış Bozukluğu) yaşantısal olduğunu unutmamak gerekir.**
Bu olumsuz davranışlar öncelikle anne-baba tutumlarından beslenir. Ebeveynler çocuklarının davranışlarını aşırı ilgi ya da aşırı ilgisizlik; şiddet veya baskı ile kontrol etmeye çalıştıkları zaman çeşitli problemli davranışlar gelişir. Aşırı ilgi gördüğü zaman benmerkezci ve sürekli ilgi bekleyen bir tutum geliştirir; ilgi gösteremediğiniz zamanlarda kırma; dökme gibi davranışlar gösterir. Baba veya dede aşırı şımartır ise anne çocukları yetiştirmede zorluk yaşayacaktır. Ağladığı için olur olmaz istekleri karşılanıyorsa; istediğini elde etmek için ağlama davranışını pekiştirmiş oluruz. Aşırı ilgisizlikte ise nerede duracağını ya da durmayacağını öğreten sınırlarını fark edemeyecektir. Anne babalar; çocuklarına her zaman olmasa da çok zaman tutarlı bir tutum geliştirmelidir. Problemli davranışlara karşı ebeveynlerin geliştireceği olumlu yaklaşım çocuklarda etkili olacaktır. Örneğin; konuşurken bağıran bir çocuğa bağırmak yerine sakince; bağırdığı zaman gürültü olduğunu ve birbirlerini anlamakta güçlük yaşandığını dile getirmek tesirli olabilir.** *
Çocuklar için problemli davranışların önemli bir kaynağı ise anne baba arasındaki iletişim ve ilişkidir. Anne baba kendi aralarında konuşurken ve birbirlerine tutum geliştirirken sakin; uyumlu; iletişime açık bir yaklaşım izlerlerse çocuk da öyle davranmayı öğreniyor. Anne baba ev işlerinde birbirlerine yardım ederse yardım etmeyi; nezaketli olursa nezaketi öğreniyor. Bunun aksi şiddet ve kavga ortamı varsa anne baba arasında çocuk bu sefer de şiddeti ve kavgayı öğreniyor. Bu ortamdaki olumsuz davranışları da olağan kabul edip öyle davranmaya başlıyor.*
Çocuk içinde büyüdüğü ailenin ve topluma göre şekil alırken; daha önceden bilmediği birçok olumlu ve olumsuz davranışı da öğrenmiş olur. Çocukların kişiliğinin şekillenmesinde aile yaşantısı çok önemlidir. Anne baba davranışları ile çocuklara örnek olamıyorsa; çocuk onların söylediklerini değil yaptıklarını öğrenecektir. Yalan söylemenin kötü olduğunu söylerken ebeveynler yalan konuşursa; çocuk demek ki yalan söylendiği kadar da kötü değilmiş diye düşünmeye başlayacaktır. Ya da argo konuşmak kötü derken; argo ve küfür konuşuluyorsa demek ki söylendiği kadar da kötü bir alışkanlık değilmiş diye düşünecektir. Anne babalar; kendilerine karşı saygılı; çalışkan ve düzenli olmasını istedikleri çocuklarına karşı aynı hassasiyeti göstermezse; söylenen sözlerin tesiri olmayacaktır.*
Problemli davranışlarla baş etmek için öncelikle problemli davranış daha çok hangi zamanlarda; nerede ve hangi yaşantıdan sonra yaşanıyor tespit edilmelidir. Daha sonra da özellikle küçük yaş çocuklarında; anne baba kendi tutumlarını gözden geçirmelidir. Anne babanın hangi davranışı çocuktaki problemli davranışlara neden oluyor varsa bu tespit edilmelidir. Daha sonra problemli davranışın yerine doğru davranışlar geliştirmesi için doğru tutumlarla birlikte ödül ve ceza uygulanabilir. Ödül ve ceza ölçülü olmalı; abartılı ödülün sanıldığının aksine yararından çok zararı olmaktadır. Ceza ise çocuğun elindekileri alarak değil; sonradan edineceği öngörülen yaşantı; oyuncak ve benzeri araç gereçlerle olmalıdır. Çünkü elinden alınan nesne; araç ve gereçler onları daha çok hırçın ve inatçı yapmaktadır. Örneğin; önümüzdeki üç gün küfürlü konuşmaya devam edersen bu hafta gideceğimiz geziye gitmeyeceğiz ya da kardeşine vurmayı bırakırsan sana sevdiğin bir oyuncak alacağım gibi bir ifade ile sürece bırakmalıyız.*
Çünkü çocuklarda hızlı bir değişim beklediğimizi ifade eden kesin cümleler yerine bir sürece bıraktığımızı belirten bir yaklaşım izlemeliyiz.
Problemli çocuk ifadesi ötekileştirici; yargılayıcı ve çocuğun varlığını tehdit ederken; problemli davranışı olan çocuk ifadesi ise bütün taraflara çocuğun varlığı ile problemli davranışın aynı olmadığını düşündürür.
Anne babaları rahatsız eden çocukların olumsuz davranışlarının nedenlerini ve kökenini anladığımızda daha kolay çözümler üretiriz. Çocuk davranışlarını tanıyıp anlamak için onlarla iyi bir iletişim dili geliştirip gözlem yapmak gerekir. Her yaptıkları olumsuz davranış ve yaramazlıkların özel bir rahatsızlık yoksa (DEHB; Davranış Bozukluğu) yaşantısal olduğunu unutmamak gerekir.**
Bu olumsuz davranışlar öncelikle anne-baba tutumlarından beslenir. Ebeveynler çocuklarının davranışlarını aşırı ilgi ya da aşırı ilgisizlik; şiddet veya baskı ile kontrol etmeye çalıştıkları zaman çeşitli problemli davranışlar gelişir. Aşırı ilgi gördüğü zaman benmerkezci ve sürekli ilgi bekleyen bir tutum geliştirir; ilgi gösteremediğiniz zamanlarda kırma; dökme gibi davranışlar gösterir. Baba veya dede aşırı şımartır ise anne çocukları yetiştirmede zorluk yaşayacaktır. Ağladığı için olur olmaz istekleri karşılanıyorsa; istediğini elde etmek için ağlama davranışını pekiştirmiş oluruz. Aşırı ilgisizlikte ise nerede duracağını ya da durmayacağını öğreten sınırlarını fark edemeyecektir. Anne babalar; çocuklarına her zaman olmasa da çok zaman tutarlı bir tutum geliştirmelidir. Problemli davranışlara karşı ebeveynlerin geliştireceği olumlu yaklaşım çocuklarda etkili olacaktır. Örneğin; konuşurken bağıran bir çocuğa bağırmak yerine sakince; bağırdığı zaman gürültü olduğunu ve birbirlerini anlamakta güçlük yaşandığını dile getirmek tesirli olabilir.** *
Çocuklar için problemli davranışların önemli bir kaynağı ise anne baba arasındaki iletişim ve ilişkidir. Anne baba kendi aralarında konuşurken ve birbirlerine tutum geliştirirken sakin; uyumlu; iletişime açık bir yaklaşım izlerlerse çocuk da öyle davranmayı öğreniyor. Anne baba ev işlerinde birbirlerine yardım ederse yardım etmeyi; nezaketli olursa nezaketi öğreniyor. Bunun aksi şiddet ve kavga ortamı varsa anne baba arasında çocuk bu sefer de şiddeti ve kavgayı öğreniyor. Bu ortamdaki olumsuz davranışları da olağan kabul edip öyle davranmaya başlıyor.*
Çocuk içinde büyüdüğü ailenin ve topluma göre şekil alırken; daha önceden bilmediği birçok olumlu ve olumsuz davranışı da öğrenmiş olur. Çocukların kişiliğinin şekillenmesinde aile yaşantısı çok önemlidir. Anne baba davranışları ile çocuklara örnek olamıyorsa; çocuk onların söylediklerini değil yaptıklarını öğrenecektir. Yalan söylemenin kötü olduğunu söylerken ebeveynler yalan konuşursa; çocuk demek ki yalan söylendiği kadar da kötü değilmiş diye düşünmeye başlayacaktır. Ya da argo konuşmak kötü derken; argo ve küfür konuşuluyorsa demek ki söylendiği kadar da kötü bir alışkanlık değilmiş diye düşünecektir. Anne babalar; kendilerine karşı saygılı; çalışkan ve düzenli olmasını istedikleri çocuklarına karşı aynı hassasiyeti göstermezse; söylenen sözlerin tesiri olmayacaktır.*
Problemli davranışlarla baş etmek için öncelikle problemli davranış daha çok hangi zamanlarda; nerede ve hangi yaşantıdan sonra yaşanıyor tespit edilmelidir. Daha sonra da özellikle küçük yaş çocuklarında; anne baba kendi tutumlarını gözden geçirmelidir. Anne babanın hangi davranışı çocuktaki problemli davranışlara neden oluyor varsa bu tespit edilmelidir. Daha sonra problemli davranışın yerine doğru davranışlar geliştirmesi için doğru tutumlarla birlikte ödül ve ceza uygulanabilir. Ödül ve ceza ölçülü olmalı; abartılı ödülün sanıldığının aksine yararından çok zararı olmaktadır. Ceza ise çocuğun elindekileri alarak değil; sonradan edineceği öngörülen yaşantı; oyuncak ve benzeri araç gereçlerle olmalıdır. Çünkü elinden alınan nesne; araç ve gereçler onları daha çok hırçın ve inatçı yapmaktadır. Örneğin; önümüzdeki üç gün küfürlü konuşmaya devam edersen bu hafta gideceğimiz geziye gitmeyeceğiz ya da kardeşine vurmayı bırakırsan sana sevdiğin bir oyuncak alacağım gibi bir ifade ile sürece bırakmalıyız.*
Çünkü çocuklarda hızlı bir değişim beklediğimizi ifade eden kesin cümleler yerine bir sürece bıraktığımızı belirten bir yaklaşım izlemeliyiz.