Psikoterapi Yöntemleri
Psikoterapi Nedir ?
Psikoterapi ; çok geniş anlamda; düşünce; duygu ve davranışları; konuşma; ilişki kurma yolları ile etkileyerek değiştirme ve iyileştirme demektir. Bu tanıma göre bütün eğindirim (telkin) ; inandırma (ikna) ; rehberlik ; eğitim ile kişyi değiştirme yolları psikoterapinin kapsamına girebilir. Hastayı rahatlatmak için yapılan bir dua; verilen bir muska; düzenlenen bir ilkel tören de psikoterapi sayılabilir. Ancak; hekimlikte kullanılan anlamıyla psikoterapi deyince ; çağdaş ruh hekimliği ve ruhbilim bilgilreine dayanan ; ruhsal bozukluğun iyileşmesi için hasta ile olumlu bir ilişki içinde özel teknikleri kullanan bir takım uygulamalar anlaşılır. (Orhan Öztürk; Ruh Sağlığı ve Bozuklukları; 2002)
Böylece ; bu tanıma göre geçmişten günümüze aslında her dönemde psikoterapinin adı kullanılmasa bile insana ve ruh sağlığına; maneviyatına yönelik bir çok uygulama aklımıza gelebilir. Bugünkü kullanımı ve bilimsel gelişmelerin ; insana dair araştırma ve çalışmaların yapılması; nörobiyoloji ve psikofarmakolojinin de gelişmesiyle ilaçların ve terapinin desteği insanlık için önemli bir gelişmedir.
Yine bu tanıma göre ; psikoterapiyi ilk akla gelen şekliyle; kişiyi rahatlanan iletişim ve uygulamalar şeklinde izah etmek mümkündür. Bugünkü uygulama şekliyle psikoterapi; içerisinde; kişiyi bedenen ve ruhen iyi hisettirecek ; çözüm odaklı olmasını sağlayacak bir takım uygulamalar içermektedir. Sizleri farklı psikoterapi uygulamaları konusunda bilgilendirmek istiyorum.
Danışanın en çok tedirdin olduğu; terapiye gelmeden önce yaşadıklarının karşısındaki tarafından eleştirileceği düşüncesidir. Çünkü bu tür meseleleri sadece kendisi yaşıyormuş gibi bir benmerkezci düşünceye sahiptir. Bir grup danışan da anlaşılamayacağını düşünür; diğer bir grup ise sorunlarını kendi başına çözemeyip bir başkasından yardım istemeyi gurur meselesi yapar.
Psikoterapinin amacı; kişiyi içinden çıkamadığı problemler karşısında; öncelikle kendisini tanımasını sağlmamak; çözüm odaklı düşünebilmeyi öğretmek; esnek olabilmek ve hayatını kolaylaştırmak için değişik pencerelerden bakabilmeyi alışkanlık haline getirmeyi öğretmektir.
Psikoterapinin uygulama alanları; nevrotik bozukluklar; psikosomatik hastalıklar; cinsel uyum sorunları; çocuklarda davranış ve uyum problemleri; kişilik bozuklukları; duygulanım bozuklukları gibi alanlardır. Günümüzde ilaç ve psikoterapinin beraber kullanıldığı yöntemler hastaya daha çok yarar sağlamaktadır.
Bunun için kullanılan pek çok yöntem vardır. Bilişsel terapi; bilişsel davranışçı terapi; varoluşçu terapi; şema terapi; destekleyici psikoterapi; hipnoz; EMDR tekniği; psikodrama; imajinasyon teknikleri; psikanalitik yöntem; nefes çalışmaları; aile terapileri; oyun terapileri gibi ve yeni daha bir çok yöntem kişilerin faydasına yönelik terapistlerin tercihleri ve danışanların ihtiyaçları doğrultusunda değerlendirilerek kullanılır. Bunlarla ilgili sizlere birkaç yöntemden bahsetmek isterim.
Bilişsel terapi; bu terapi yöntemini geliştiren Aaron T. Beck e göre ; kişinin duygusal tepkileri; davranışları; karşılaştığı olayları algılama ve yorumlama şekline bağlıdır. Yani kişi; gerek mizaç özellikleri; gerekse geçmiş öğrenmelerinin etkisi ile karşılaştığı durumları kendi bireysel algılarına – bilişlerine- göre yorumlar. Buraya kadar bir anlamda doğal ve zararsız gibi görünen bu tanım; psikolojik rahatsızlıkların ortaya çıkması şeklini; bu yorumların ve algıların abartılı şekilde yaşanmasından alır. Birçoğumuz; düşünce hataları yaparız. Örneğin başımıza gelen bir durumu aşırı genelleriz ; “terslikler hep beni bulur zaten” gibi. Eğer bu düşünceler hayatımızın geneline hakim olursa bizi sınırlandırır ve psikolojik gerilimler yaşamamıza sebep olurlar. Bilişsel terapide özelikle danışanların karşılaştıkları olaylarla ilgili yorumları ve bilişsel hatalarına yoğunlaşılarak; işlevsiz olanların değiştirilmesi hedeflenir.
Aile psikoterapisi ; son yıllarda terapinin geldiği noktada; aileyi safdışı bırakan bir terapi şeklinin kişinin sağaltımına yeteri kadar fayda sağlamadığı görülerek; aileyi de işin içine katarak tüm aile üyelerinin biraraya geldiği seanslarla kişilerin desteklenmesi fikri öne çıkmıştır. Aile terapilerinde; tüm aile bireylerinin de terapi iletişimine katılarak daha hızlı ve kalıcı bir şekilde yönlendirilmesi; çözümler üretilmesi aile içinde yaşayan bireylere sorunlarının işbiriliği içerisinde çözülmesi açısından çok fayda sağlamaktadır.
EMDR terapi ; spontane göz hareketlerinin kişiyi duygusal olarak iyileştirdiğinin tesadüfen keşfedilmesiyle ortaya çıkmış bir terapi yöntemidir. Yetişkinlerde ve çocuklarda kullanılan bu yöntemin etkisi oldukça uzun sürelidir. Özellikle travma sonrasında kullanımı yaygın olmakla birlikte; bağımlılık; korkular; kaygı bozuklukları gibi ruhsal problemlerde kullanımı oldukça kısa süreli sonuçlar verir.
Oyun terapisi ; daha çok çocuklarda kullanılan bir terapi yöntemidir. Çocuklarad görülen ruhsal rahatsızlıkların ve davranış bozukluklarının ; bu alanda eğitim almış uzmanlarca oyun ya da oyuncaklarla tedavi edilmesi yöntemidir. Çocuğun dili oyundur; çocukla oyun ile ilişki kurmak anlaşıldığını hissetmesine yardımcı olur.
Şema terapi ; her bireyin kendine özgü baş etme şekilleri olduğunu benimser ve bunu ortaya çıkartmaya yönelik bir terapi şeklidir. Şema terapiye göre; bireylerin hastalığı ortaya çıkaran kendilerine özgü düşünce şekilleri yani şemaları vardır. Bu şemalar benzer durumlarla karşılaşıldığında da aynı şekilde işlev görür. Bu terapi şeklinde kişiler karşılaştıkları problemleri nasıl çözümlediklerine odaklanarak; bu yapıyı keşfetmeye başlarlar. Şemada işlevsiz kısımlar farkettirilerek daha işlevsel şemalar için ödevler ve egzersizler verilerek kişi şemaları üzerinde değişiklikler yaparak kontrolü sağlar; problem çözüme ulaştırılır.
Dolayısıyla psikolojik yardım almaya gelindiğinde terapistin hangi yöntemi kullandığını bilmek önemlidir. Fakat iyi bir terapist kişiye hangi yoldan yardım edilmesinin daha uygun olacağını bilebilir. Bahsedilen terapi şekillerinin amacı aynı olsa da uygulama şekilleri birbirinden farklı olacağından öncelikle danışan ile terapist terapi şekli hakkında konuşmalıdır.
Sağlıklı olabilmek; bunun için yardım almaktan çekinmeyen; her zaman bir çözümün var olduğunu unutmamak dileğiyle...
PSİKOLOG Gülçin Dönmez Fidan ...
Psikoterapi ; çok geniş anlamda; düşünce; duygu ve davranışları; konuşma; ilişki kurma yolları ile etkileyerek değiştirme ve iyileştirme demektir. Bu tanıma göre bütün eğindirim (telkin) ; inandırma (ikna) ; rehberlik ; eğitim ile kişyi değiştirme yolları psikoterapinin kapsamına girebilir. Hastayı rahatlatmak için yapılan bir dua; verilen bir muska; düzenlenen bir ilkel tören de psikoterapi sayılabilir. Ancak; hekimlikte kullanılan anlamıyla psikoterapi deyince ; çağdaş ruh hekimliği ve ruhbilim bilgilreine dayanan ; ruhsal bozukluğun iyileşmesi için hasta ile olumlu bir ilişki içinde özel teknikleri kullanan bir takım uygulamalar anlaşılır. (Orhan Öztürk; Ruh Sağlığı ve Bozuklukları; 2002)
Böylece ; bu tanıma göre geçmişten günümüze aslında her dönemde psikoterapinin adı kullanılmasa bile insana ve ruh sağlığına; maneviyatına yönelik bir çok uygulama aklımıza gelebilir. Bugünkü kullanımı ve bilimsel gelişmelerin ; insana dair araştırma ve çalışmaların yapılması; nörobiyoloji ve psikofarmakolojinin de gelişmesiyle ilaçların ve terapinin desteği insanlık için önemli bir gelişmedir.
Yine bu tanıma göre ; psikoterapiyi ilk akla gelen şekliyle; kişiyi rahatlanan iletişim ve uygulamalar şeklinde izah etmek mümkündür. Bugünkü uygulama şekliyle psikoterapi; içerisinde; kişiyi bedenen ve ruhen iyi hisettirecek ; çözüm odaklı olmasını sağlayacak bir takım uygulamalar içermektedir. Sizleri farklı psikoterapi uygulamaları konusunda bilgilendirmek istiyorum.
Danışanın en çok tedirdin olduğu; terapiye gelmeden önce yaşadıklarının karşısındaki tarafından eleştirileceği düşüncesidir. Çünkü bu tür meseleleri sadece kendisi yaşıyormuş gibi bir benmerkezci düşünceye sahiptir. Bir grup danışan da anlaşılamayacağını düşünür; diğer bir grup ise sorunlarını kendi başına çözemeyip bir başkasından yardım istemeyi gurur meselesi yapar.
Psikoterapinin amacı; kişiyi içinden çıkamadığı problemler karşısında; öncelikle kendisini tanımasını sağlmamak; çözüm odaklı düşünebilmeyi öğretmek; esnek olabilmek ve hayatını kolaylaştırmak için değişik pencerelerden bakabilmeyi alışkanlık haline getirmeyi öğretmektir.
Psikoterapinin uygulama alanları; nevrotik bozukluklar; psikosomatik hastalıklar; cinsel uyum sorunları; çocuklarda davranış ve uyum problemleri; kişilik bozuklukları; duygulanım bozuklukları gibi alanlardır. Günümüzde ilaç ve psikoterapinin beraber kullanıldığı yöntemler hastaya daha çok yarar sağlamaktadır.
Bunun için kullanılan pek çok yöntem vardır. Bilişsel terapi; bilişsel davranışçı terapi; varoluşçu terapi; şema terapi; destekleyici psikoterapi; hipnoz; EMDR tekniği; psikodrama; imajinasyon teknikleri; psikanalitik yöntem; nefes çalışmaları; aile terapileri; oyun terapileri gibi ve yeni daha bir çok yöntem kişilerin faydasına yönelik terapistlerin tercihleri ve danışanların ihtiyaçları doğrultusunda değerlendirilerek kullanılır. Bunlarla ilgili sizlere birkaç yöntemden bahsetmek isterim.
Bilişsel terapi; bu terapi yöntemini geliştiren Aaron T. Beck e göre ; kişinin duygusal tepkileri; davranışları; karşılaştığı olayları algılama ve yorumlama şekline bağlıdır. Yani kişi; gerek mizaç özellikleri; gerekse geçmiş öğrenmelerinin etkisi ile karşılaştığı durumları kendi bireysel algılarına – bilişlerine- göre yorumlar. Buraya kadar bir anlamda doğal ve zararsız gibi görünen bu tanım; psikolojik rahatsızlıkların ortaya çıkması şeklini; bu yorumların ve algıların abartılı şekilde yaşanmasından alır. Birçoğumuz; düşünce hataları yaparız. Örneğin başımıza gelen bir durumu aşırı genelleriz ; “terslikler hep beni bulur zaten” gibi. Eğer bu düşünceler hayatımızın geneline hakim olursa bizi sınırlandırır ve psikolojik gerilimler yaşamamıza sebep olurlar. Bilişsel terapide özelikle danışanların karşılaştıkları olaylarla ilgili yorumları ve bilişsel hatalarına yoğunlaşılarak; işlevsiz olanların değiştirilmesi hedeflenir.
Aile psikoterapisi ; son yıllarda terapinin geldiği noktada; aileyi safdışı bırakan bir terapi şeklinin kişinin sağaltımına yeteri kadar fayda sağlamadığı görülerek; aileyi de işin içine katarak tüm aile üyelerinin biraraya geldiği seanslarla kişilerin desteklenmesi fikri öne çıkmıştır. Aile terapilerinde; tüm aile bireylerinin de terapi iletişimine katılarak daha hızlı ve kalıcı bir şekilde yönlendirilmesi; çözümler üretilmesi aile içinde yaşayan bireylere sorunlarının işbiriliği içerisinde çözülmesi açısından çok fayda sağlamaktadır.
EMDR terapi ; spontane göz hareketlerinin kişiyi duygusal olarak iyileştirdiğinin tesadüfen keşfedilmesiyle ortaya çıkmış bir terapi yöntemidir. Yetişkinlerde ve çocuklarda kullanılan bu yöntemin etkisi oldukça uzun sürelidir. Özellikle travma sonrasında kullanımı yaygın olmakla birlikte; bağımlılık; korkular; kaygı bozuklukları gibi ruhsal problemlerde kullanımı oldukça kısa süreli sonuçlar verir.
Oyun terapisi ; daha çok çocuklarda kullanılan bir terapi yöntemidir. Çocuklarad görülen ruhsal rahatsızlıkların ve davranış bozukluklarının ; bu alanda eğitim almış uzmanlarca oyun ya da oyuncaklarla tedavi edilmesi yöntemidir. Çocuğun dili oyundur; çocukla oyun ile ilişki kurmak anlaşıldığını hissetmesine yardımcı olur.
Şema terapi ; her bireyin kendine özgü baş etme şekilleri olduğunu benimser ve bunu ortaya çıkartmaya yönelik bir terapi şeklidir. Şema terapiye göre; bireylerin hastalığı ortaya çıkaran kendilerine özgü düşünce şekilleri yani şemaları vardır. Bu şemalar benzer durumlarla karşılaşıldığında da aynı şekilde işlev görür. Bu terapi şeklinde kişiler karşılaştıkları problemleri nasıl çözümlediklerine odaklanarak; bu yapıyı keşfetmeye başlarlar. Şemada işlevsiz kısımlar farkettirilerek daha işlevsel şemalar için ödevler ve egzersizler verilerek kişi şemaları üzerinde değişiklikler yaparak kontrolü sağlar; problem çözüme ulaştırılır.
Dolayısıyla psikolojik yardım almaya gelindiğinde terapistin hangi yöntemi kullandığını bilmek önemlidir. Fakat iyi bir terapist kişiye hangi yoldan yardım edilmesinin daha uygun olacağını bilebilir. Bahsedilen terapi şekillerinin amacı aynı olsa da uygulama şekilleri birbirinden farklı olacağından öncelikle danışan ile terapist terapi şekli hakkında konuşmalıdır.
Sağlıklı olabilmek; bunun için yardım almaktan çekinmeyen; her zaman bir çözümün var olduğunu unutmamak dileğiyle...
PSİKOLOG Gülçin Dönmez Fidan ...