Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuğun Ebeveyni Olmak
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan çocuklar tembel; sorumsuz; sabırsız; umursamaz gibi birçok etikete maruz kalmaktadır. Çünkü ebeveynler çocuklarının davranışlarına bir anlam veremez ve bu durumu genellikle yaramazlık ya da şımarıklık olarak yorumlar. Fakat DEHB’li çocuk kendinden ne beklendiğini bilmesine rağmen istese de kendini yapacağı işe ya da göreve yoğunlaştıramaz. Çoğu zaman davranış biçimleri kontrollerinin dışında gelişir.
DEHB Tarifleri
DEHB’li çocukların ailelerinden dinlenilen tanımlamalar genelde şunlardır:
‘’Beni ya da öğretmenini asla dinlemiyor; sürekli etrafı ile ilgili ya da dalgın’’
‘’Ödev başına oturtamıyorum; oturunca da o ödev uzadıkça uzuyor’’
‘’Çok yavaş hareket ediyor; her yere gecikiyoruz’’
‘’İşine gelen işe kendini verebiliyor; uzun süre ilgilenebiliyor ama istemediği bir şey olduğunda 5 dakika odaklanmasını sağlayamıyorum’’
‘’Her şeyini kaybediyor’’
‘’Başladığımız her etkinlik yarım kalıyor; hemen sıkılıyor’’
‘’Çok konuşuyor’’
‘’Benim konuşmamı bitirmeme fırsat vermiyor; dinlemeden cevap veriyor’’
‘’Oyun oynayamıyoruz; çok sabırsız sırasını bekleyemiyor’’
‘’Eli ayağı sürekli oynuyor’’
‘’Yorulmadan gün boyu aynı enerji ile koşuyor; tırmanıyor’’
‘’Düşünmeden hareket ediyor’’
Bu kadar farklı tanımlamaların olmasının nedeni bu bozukluğun başlıca 3 belirtisinin olmasından kaynaklıdır. Bu belirtiler dikkat eksikliği; hiperaktivite (aşırı hareketlilik) ve dürtüselliktir. Kimi çocuklarda dikkat eksikliği baskın olan tip; kimi çocuklarda aşırı hareketliliği ve dürtüselliği baskın olan tip kimi çocuklarda ise birleşik tip (hem dikkat eksikliği hem aşırı hareketlilik ve dürtüsellik) görülmektedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda Ailelerin Psikososyal Destek Konusunda Dikkat Etmesi Gerekenler
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tanılı çocuklarla çalışılırken hedeflenen öncelikli amaçlar şunlardır:
1- Uzman tarafından çocuğun terapi planının oluşturulması: Çocuk; dikkatini istediği yöne yoğunlaştırabilme; davranışlarını kontrol edebilme konularında desteklenir. Ancak bu noktada dikkat edilmesi gereken bir durum vardır. Çoğu zaman sadece terapi ile bu belirtileri kontrol altına alabilmek mümkün olmamaktadır. Çünkü çocuk henüz bunları istese de öğrenmeye hazır değildir. Bu noktada mutlaka çocukların bir çocuk psikiyatristine görünmesi gerekmektedir. Son yıllardaki araştırmalar göstermektedir ki; bu bozuklukta ilaç+ psikososyal tedavilerin bir arada uygulanması hedeflenen noktaya çocuğu taşımaktadır. İlaca ön yargılı olan ailelerin yanında bir de sadece ilaç kullanarak çocuğunun istedikleri seviyeye gelmesini bekleyen aileler vardır. Fakat çocuğun çevresi ile ilişkileri; alışkanlıkları; özgüveni ve davranış biçimleri gibi konular ancak psiko-sosyal destekle çalışılabilecek konulardır.
2- Çocuğun aile ve çevresi ile bozulan ilişkilerini düzeltme ve güçlendirme çalışmaları (Aile Eğitimleri):Yine çocuğun terapi planının içinde yer alan bu konuya bu sefer aile eğitimi de eşlik eder. Aile psiko-eğitimi DEHB’li çocuğun hayatında çok önemli bir yer kaplar. Anne; baba; kardeşler ve gerekirse yakın ilişkide ve uzun zaman geçirdiği diğer aile üyeleri de eğitime dahil edilmelidir.
DEHB’li Çocuğun Ebeveyni Olmak
Ebeveynler olarak durumu kabullenmek; bu süreçte önlemler almak ve çocuğunuzu doğru yönlendirmek gerilen yaşamınızı rahatlatacak ve sizi daha kontrollü hissettirecek.
Çocuğunuzla Daha Güçlü Bir İlişki Öneriler:
Öncelik sizin. Çocuğunuz için önce kendi sağlığınıza özen göstermelisiniz.
Çocuğunuza yardımcı olabilmek için ilk adım durumu kabullenmektir. Çocuğunuzun sizi rahatsız eden davranışlarını kontrolü dışında yaptığını bilmek ve kabullenmek; ona karşı daha duyarlı olmanızı sağlayacaktır.
İkinci ve en önemli adımlardan biri çocuğunuzu kayıtsız şartsız sevmek ve bunu çocuğunuza hissettirmektir. Tabii ki uygun davranışlarını pekiştirin fakat sadece uyumlu davrandığında sevginizi belli ederseniz bu şartlı sevgi olur ve çocuğunuzla ilişkinizi zedeler.
Doktorunuz; psiko-sosyal destek veren uzmanınız ve okulda öğretmeniniz ile sürekli iletişim halinde bulunmalısınız. Ekip çalışması çok önemlidir. Özellikle önyargı oluşacağını düşünerek okula çocuğun durumu hakkında bilgi vermeyen aileler tam tersine çocuklarının okulda zorlanmasına ve bir süre sonra dışlanmasına neden olduklarının farkına varmazlar. Çünkü öğretmen durumu bilmediğinden çocuğun davranışlarını objektif değerlendiremeyecek; ödev yükünü ayarlayamayacak ve belki de cezalar verecek.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu hakkında güvenilir kaynaklardan bilgiler edinin.
Ebeveynlerden birinde de DEHB olup olunmadığı dikkate alınmalı ve varsa o da tedavi olmalıdır.
Çocuğunuza ‘’yapma; koşma; dokunma’’ gibi yapmaması gerekenleri söylemek yerine; uygun davranışları söyleyin ve yapın. Uygun davranışlarla ona model olun.
Sadece iyi sonuçları değil; çocuğunuzun gayretini de takdir edin.
DEHB’li çocuğun hayatında düzen ve program önemlidir. Kendi dağınıklığı içine bir rutin yerleştirmek onun da hayatına düzen getirecektir. Bu düzende kurallar; sınırlar ve tutarlılık çok önemlidir.
Çocuğunuzun dikkatini yoğunlaştıramadığı alanların içine onun ilgisini çeken konular katmanız oldukça faydalı olacaktır.
Enerjisini atabileceği uğraşlar edinmesine fırsat verin.
Ve onunla zaman geçirin. Çünkü her şeyden önce size ve sevginize ihtiyacı var.
DEHB Tarifleri
DEHB’li çocukların ailelerinden dinlenilen tanımlamalar genelde şunlardır:
‘’Beni ya da öğretmenini asla dinlemiyor; sürekli etrafı ile ilgili ya da dalgın’’
‘’Ödev başına oturtamıyorum; oturunca da o ödev uzadıkça uzuyor’’
‘’Çok yavaş hareket ediyor; her yere gecikiyoruz’’
‘’İşine gelen işe kendini verebiliyor; uzun süre ilgilenebiliyor ama istemediği bir şey olduğunda 5 dakika odaklanmasını sağlayamıyorum’’
‘’Her şeyini kaybediyor’’
‘’Başladığımız her etkinlik yarım kalıyor; hemen sıkılıyor’’
‘’Çok konuşuyor’’
‘’Benim konuşmamı bitirmeme fırsat vermiyor; dinlemeden cevap veriyor’’
‘’Oyun oynayamıyoruz; çok sabırsız sırasını bekleyemiyor’’
‘’Eli ayağı sürekli oynuyor’’
‘’Yorulmadan gün boyu aynı enerji ile koşuyor; tırmanıyor’’
‘’Düşünmeden hareket ediyor’’
Bu kadar farklı tanımlamaların olmasının nedeni bu bozukluğun başlıca 3 belirtisinin olmasından kaynaklıdır. Bu belirtiler dikkat eksikliği; hiperaktivite (aşırı hareketlilik) ve dürtüselliktir. Kimi çocuklarda dikkat eksikliği baskın olan tip; kimi çocuklarda aşırı hareketliliği ve dürtüselliği baskın olan tip kimi çocuklarda ise birleşik tip (hem dikkat eksikliği hem aşırı hareketlilik ve dürtüsellik) görülmektedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda Ailelerin Psikososyal Destek Konusunda Dikkat Etmesi Gerekenler
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tanılı çocuklarla çalışılırken hedeflenen öncelikli amaçlar şunlardır:
1- Uzman tarafından çocuğun terapi planının oluşturulması: Çocuk; dikkatini istediği yöne yoğunlaştırabilme; davranışlarını kontrol edebilme konularında desteklenir. Ancak bu noktada dikkat edilmesi gereken bir durum vardır. Çoğu zaman sadece terapi ile bu belirtileri kontrol altına alabilmek mümkün olmamaktadır. Çünkü çocuk henüz bunları istese de öğrenmeye hazır değildir. Bu noktada mutlaka çocukların bir çocuk psikiyatristine görünmesi gerekmektedir. Son yıllardaki araştırmalar göstermektedir ki; bu bozuklukta ilaç+ psikososyal tedavilerin bir arada uygulanması hedeflenen noktaya çocuğu taşımaktadır. İlaca ön yargılı olan ailelerin yanında bir de sadece ilaç kullanarak çocuğunun istedikleri seviyeye gelmesini bekleyen aileler vardır. Fakat çocuğun çevresi ile ilişkileri; alışkanlıkları; özgüveni ve davranış biçimleri gibi konular ancak psiko-sosyal destekle çalışılabilecek konulardır.
2- Çocuğun aile ve çevresi ile bozulan ilişkilerini düzeltme ve güçlendirme çalışmaları (Aile Eğitimleri):Yine çocuğun terapi planının içinde yer alan bu konuya bu sefer aile eğitimi de eşlik eder. Aile psiko-eğitimi DEHB’li çocuğun hayatında çok önemli bir yer kaplar. Anne; baba; kardeşler ve gerekirse yakın ilişkide ve uzun zaman geçirdiği diğer aile üyeleri de eğitime dahil edilmelidir.
DEHB’li Çocuğun Ebeveyni Olmak
Ebeveynler olarak durumu kabullenmek; bu süreçte önlemler almak ve çocuğunuzu doğru yönlendirmek gerilen yaşamınızı rahatlatacak ve sizi daha kontrollü hissettirecek.
Çocuğunuzla Daha Güçlü Bir İlişki Öneriler:
Öncelik sizin. Çocuğunuz için önce kendi sağlığınıza özen göstermelisiniz.
Çocuğunuza yardımcı olabilmek için ilk adım durumu kabullenmektir. Çocuğunuzun sizi rahatsız eden davranışlarını kontrolü dışında yaptığını bilmek ve kabullenmek; ona karşı daha duyarlı olmanızı sağlayacaktır.
İkinci ve en önemli adımlardan biri çocuğunuzu kayıtsız şartsız sevmek ve bunu çocuğunuza hissettirmektir. Tabii ki uygun davranışlarını pekiştirin fakat sadece uyumlu davrandığında sevginizi belli ederseniz bu şartlı sevgi olur ve çocuğunuzla ilişkinizi zedeler.
Doktorunuz; psiko-sosyal destek veren uzmanınız ve okulda öğretmeniniz ile sürekli iletişim halinde bulunmalısınız. Ekip çalışması çok önemlidir. Özellikle önyargı oluşacağını düşünerek okula çocuğun durumu hakkında bilgi vermeyen aileler tam tersine çocuklarının okulda zorlanmasına ve bir süre sonra dışlanmasına neden olduklarının farkına varmazlar. Çünkü öğretmen durumu bilmediğinden çocuğun davranışlarını objektif değerlendiremeyecek; ödev yükünü ayarlayamayacak ve belki de cezalar verecek.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu hakkında güvenilir kaynaklardan bilgiler edinin.
Ebeveynlerden birinde de DEHB olup olunmadığı dikkate alınmalı ve varsa o da tedavi olmalıdır.
Çocuğunuza ‘’yapma; koşma; dokunma’’ gibi yapmaması gerekenleri söylemek yerine; uygun davranışları söyleyin ve yapın. Uygun davranışlarla ona model olun.
Sadece iyi sonuçları değil; çocuğunuzun gayretini de takdir edin.
DEHB’li çocuğun hayatında düzen ve program önemlidir. Kendi dağınıklığı içine bir rutin yerleştirmek onun da hayatına düzen getirecektir. Bu düzende kurallar; sınırlar ve tutarlılık çok önemlidir.
Çocuğunuzun dikkatini yoğunlaştıramadığı alanların içine onun ilgisini çeken konular katmanız oldukça faydalı olacaktır.
Enerjisini atabileceği uğraşlar edinmesine fırsat verin.
Ve onunla zaman geçirin. Çünkü her şeyden önce size ve sevginize ihtiyacı var.