Parkinson da Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon
PARKİNSON DA FİZİK TEDAVİ VE REHABİLİTASYON
1817’de James Parkinson’un tanımladığı kronik; yavaş ilerleyici bir santral sinir sistemi hastalığıdır. Postür; hareket; kognitif fonksiyonlar; otonom sinir sistemi ve psikososyal yönlerden etkir. Beyinde dopamin salgılayan hücrelerin azalması veya hasara uğramasıyla ortaya çıkan hastalık; hareket bozukluklarına ve istem dışı hareketlere yol açar.
Parkinsonun sınıflandırmak gerekirse;
1-İdyopatik parkinson (primer)
2-Seconder parkinson (semptomatik)
3-Heredodejeneratif parkinson (huntington hastalığı; wilson hastalığı..)
4-Multiple sistem dejenerasyonları (parkinson plus)
Parkinson hastalığının risk faktörleri
Yaşlılık; Genetik yatkınlık; Toksik maddeler (MPTP; kuyu suyu kullanımı; kırsal yaşam; böcek ve bitki ilaçları; ağır metaller ); Travma; Enfeksiyon; Irk; Emasyonel stres; Sigara kullanımı
Bu hastalıkta ilk gördüğümüz başlıa bulgular; İstirahat tremoru ; Rijidite; Bradikinezi; Akinezi; Hipokinezi; Postüral instabilite; Donma fenomeni dir.
Yine bu hastalığın ilk bulgularından dolaylı olarak oluşan bulgular; Konuşma;Yürüme;Yutma bozuklukları; Otonom fonksiyon bozukluğuyla ilgili belirtiler; Ağrılar ve duyusal yakınmalar Depresyon; Demans; Mesane disfonksiyonu dur.
Parkinsonda yürüme bozukluğu
Yürüyüş bozukluklarının en erken işareti kol salınımlarının azalması ve zamanla kaybolmasıdır. Hasta harekete başlamada güçlük yaşar. Yürürken engelleri aşamaz; halı kenarı; kapı eşiği gibi yerlere takılır. Merdiven başları; dönemeçlerde sebepsiz donma episodları gözlenir. İlerleyen dönemde öne doğru kısa ve hızlı adımlarla ayaklarını sürüyerek yürür. Bu yürüyüş tipi de ‘fastinating gait’ olarak adlandırılır.
Parkinsonda önemli bir durum olan On - Off Fenomeni
Hastalığın medikal tedavisinde kullanılan Ldopa’nın yan etkileriyle karakterize ortaya çıkar. Ciddi diskineziden ani hareketsizliğe geçiş veya güçlü akineziden aşırı hareketliliğe geçişi içeren bir durumdur.
Bu hastalığı evrelerinden bahsetmek gerekirse Hoehn and Yahr sklasına bakmak gereklidir.
Hoehn and Yahr Skalasına Göre Parkinson’un Evreleri
1. Evre: Semptomlar vücudun bir tarafındadır.
2. Evre: Semptomlar vücudun her iki tarafındadır.
3. Evre: Denge etkilenmiştir.
4. Evre: Yürüme yardımcısı gerekir; semptomlar ciddidir.
5. Evre: Tekerlekli sandalye gerekir
Parkinson tedavisinde; rehabilitasyonunda amaçladığımız;
Denge; yürüyüş; uzanma ve yakalama; postür ve transfer aktiviteleri üzerinde çalışarak hastanın bağımsız ve güvenli bir şekilde aktivitelerini gerçekleştirmesini sağlamak
Fiziksel ve kardiyo pulmoner kapasiteyi korumak ve artırmak; Düşmeleri önlemek; Hastanın egzersiz tedavilerine aktif katılımını sağlamak
Parkinson Tedavisinde Solunumun önemi; Solunum kaslarındaki rijiditeye; kifoza ve artmış yaşa bağlı olarak hastalarda akciğer kapasitesi oldukça azalır.
Hastanın azalmış olan göğüs kapasitesini ayrıca artırmak amacıyla da gerekli egzersizler programa ilave edilebilir (Özellikle Pnf- Proprioseptif Nöromüsküler Fasilitasyon).
Parkinsonda yaptırlacak egzersizler ne zaman yaptırılmalıdır?
Belirtmek gerekir ki bu hastalarımızın çoğu L-dopa kullanmaktadır. L-dopa ilaçlarının tam olarak etki etme süreci her hastada değişmekle beraber çoğunlukla alındıktan bir saat sonradır.
Dolayısıyla egzersizleri ilaç alındıktan 1 saat sonra olacak şekilde yaptırmakta fayda olacaktır.
Her ne kadar parkinsonun semptomları ve tedavilerini bölsek de aslında parkisonda tedavi bir bütündür.
Bradikinezi için göstereceğimiz egzersizlerin bir çoğu postüral stabilite ve denge egzersizlerini içerdiği gibi; diğer egzersizlerin de bir çoğu bradikinezinin azaltılması konusunda önemli roller üstlenmektedir
Yapılan çalışmalarda kondüsyon egzersizleriyle eş güdümlü yapılan germe egzersizlerinin ve kalistenik egzersizlerin bradikineziyi hemen seans sonrası dahi önemli ölçüde azalttığı ortaya koyulmuştur.
Parkinsonda Fastinating Gait
Özellikle ileri yaştaki parkinson hastalarında düşme korkusu çok önemli bir sorundur. Fastinating gait dediğimiz hastaların küçük adımlarla yaptığı yürüyüşte; multi tasklardaki zayıflamaların; dopamin yetersizliklerinin dışında düşme korkusunun büyük bir yeri vardır.
Fastinating gait için kullanabileceğimiz bir diğer tedavi yöntemi de “long steps”(uzun adımlar) tedavisi. Long steps tedavisi frontal korteksi aktive etme prensibine dayanır. Hastadan uzun veya büyük bir adımı düşünerek sürekli buna odaklanması ve adımlarını küçük değil büyük atması istenir. Bu şekilde istemli olarak yaptığı harekette işlevi bozulmuş ya da yetersizleşmiş olan bazal ganglion değil frontal korteks çalışır ve hasta adımlarını çok daha doğru biçimde atabilir.
Fastinating Gait’de kol salınımları azalıp adım uzunlukları kısaldığı için; yürüyüş sırasında gereğinden çok fazla enerji harcanır. Hastaya paralel barda yürüyüş eğitimleri verilmelidir.
Yine hastanın arkasına geçip hasta yürürken gövdesini pasif olarak hareket ettirerek kol salınımları yapılmaya çalışılır
Ayrıca hastayla yüz yüze; hastanın elleri omuzlarımızdayken ritmik adımlarla ileri geri yürüme de güzel bir yürüme eğitimi olacaktır.
Fzt. Mustafa YALÇIN
1817’de James Parkinson’un tanımladığı kronik; yavaş ilerleyici bir santral sinir sistemi hastalığıdır. Postür; hareket; kognitif fonksiyonlar; otonom sinir sistemi ve psikososyal yönlerden etkir. Beyinde dopamin salgılayan hücrelerin azalması veya hasara uğramasıyla ortaya çıkan hastalık; hareket bozukluklarına ve istem dışı hareketlere yol açar.
Parkinsonun sınıflandırmak gerekirse;
1-İdyopatik parkinson (primer)
2-Seconder parkinson (semptomatik)
3-Heredodejeneratif parkinson (huntington hastalığı; wilson hastalığı..)
4-Multiple sistem dejenerasyonları (parkinson plus)
Parkinson hastalığının risk faktörleri
Yaşlılık; Genetik yatkınlık; Toksik maddeler (MPTP; kuyu suyu kullanımı; kırsal yaşam; böcek ve bitki ilaçları; ağır metaller ); Travma; Enfeksiyon; Irk; Emasyonel stres; Sigara kullanımı
Bu hastalıkta ilk gördüğümüz başlıa bulgular; İstirahat tremoru ; Rijidite; Bradikinezi; Akinezi; Hipokinezi; Postüral instabilite; Donma fenomeni dir.
Yine bu hastalığın ilk bulgularından dolaylı olarak oluşan bulgular; Konuşma;Yürüme;Yutma bozuklukları; Otonom fonksiyon bozukluğuyla ilgili belirtiler; Ağrılar ve duyusal yakınmalar Depresyon; Demans; Mesane disfonksiyonu dur.
Parkinsonda yürüme bozukluğu
Yürüyüş bozukluklarının en erken işareti kol salınımlarının azalması ve zamanla kaybolmasıdır. Hasta harekete başlamada güçlük yaşar. Yürürken engelleri aşamaz; halı kenarı; kapı eşiği gibi yerlere takılır. Merdiven başları; dönemeçlerde sebepsiz donma episodları gözlenir. İlerleyen dönemde öne doğru kısa ve hızlı adımlarla ayaklarını sürüyerek yürür. Bu yürüyüş tipi de ‘fastinating gait’ olarak adlandırılır.
Parkinsonda önemli bir durum olan On - Off Fenomeni
Hastalığın medikal tedavisinde kullanılan Ldopa’nın yan etkileriyle karakterize ortaya çıkar. Ciddi diskineziden ani hareketsizliğe geçiş veya güçlü akineziden aşırı hareketliliğe geçişi içeren bir durumdur.
Bu hastalığı evrelerinden bahsetmek gerekirse Hoehn and Yahr sklasına bakmak gereklidir.
Hoehn and Yahr Skalasına Göre Parkinson’un Evreleri
1. Evre: Semptomlar vücudun bir tarafındadır.
2. Evre: Semptomlar vücudun her iki tarafındadır.
3. Evre: Denge etkilenmiştir.
4. Evre: Yürüme yardımcısı gerekir; semptomlar ciddidir.
5. Evre: Tekerlekli sandalye gerekir
Parkinson tedavisinde; rehabilitasyonunda amaçladığımız;
Denge; yürüyüş; uzanma ve yakalama; postür ve transfer aktiviteleri üzerinde çalışarak hastanın bağımsız ve güvenli bir şekilde aktivitelerini gerçekleştirmesini sağlamak
Fiziksel ve kardiyo pulmoner kapasiteyi korumak ve artırmak; Düşmeleri önlemek; Hastanın egzersiz tedavilerine aktif katılımını sağlamak
Parkinson Tedavisinde Solunumun önemi; Solunum kaslarındaki rijiditeye; kifoza ve artmış yaşa bağlı olarak hastalarda akciğer kapasitesi oldukça azalır.
Hastanın azalmış olan göğüs kapasitesini ayrıca artırmak amacıyla da gerekli egzersizler programa ilave edilebilir (Özellikle Pnf- Proprioseptif Nöromüsküler Fasilitasyon).
Parkinsonda yaptırlacak egzersizler ne zaman yaptırılmalıdır?
Belirtmek gerekir ki bu hastalarımızın çoğu L-dopa kullanmaktadır. L-dopa ilaçlarının tam olarak etki etme süreci her hastada değişmekle beraber çoğunlukla alındıktan bir saat sonradır.
Dolayısıyla egzersizleri ilaç alındıktan 1 saat sonra olacak şekilde yaptırmakta fayda olacaktır.
Her ne kadar parkinsonun semptomları ve tedavilerini bölsek de aslında parkisonda tedavi bir bütündür.
Bradikinezi için göstereceğimiz egzersizlerin bir çoğu postüral stabilite ve denge egzersizlerini içerdiği gibi; diğer egzersizlerin de bir çoğu bradikinezinin azaltılması konusunda önemli roller üstlenmektedir
Yapılan çalışmalarda kondüsyon egzersizleriyle eş güdümlü yapılan germe egzersizlerinin ve kalistenik egzersizlerin bradikineziyi hemen seans sonrası dahi önemli ölçüde azalttığı ortaya koyulmuştur.
Parkinsonda Fastinating Gait
Özellikle ileri yaştaki parkinson hastalarında düşme korkusu çok önemli bir sorundur. Fastinating gait dediğimiz hastaların küçük adımlarla yaptığı yürüyüşte; multi tasklardaki zayıflamaların; dopamin yetersizliklerinin dışında düşme korkusunun büyük bir yeri vardır.
Fastinating gait için kullanabileceğimiz bir diğer tedavi yöntemi de “long steps”(uzun adımlar) tedavisi. Long steps tedavisi frontal korteksi aktive etme prensibine dayanır. Hastadan uzun veya büyük bir adımı düşünerek sürekli buna odaklanması ve adımlarını küçük değil büyük atması istenir. Bu şekilde istemli olarak yaptığı harekette işlevi bozulmuş ya da yetersizleşmiş olan bazal ganglion değil frontal korteks çalışır ve hasta adımlarını çok daha doğru biçimde atabilir.
Fastinating Gait’de kol salınımları azalıp adım uzunlukları kısaldığı için; yürüyüş sırasında gereğinden çok fazla enerji harcanır. Hastaya paralel barda yürüyüş eğitimleri verilmelidir.
Yine hastanın arkasına geçip hasta yürürken gövdesini pasif olarak hareket ettirerek kol salınımları yapılmaya çalışılır
Ayrıca hastayla yüz yüze; hastanın elleri omuzlarımızdayken ritmik adımlarla ileri geri yürüme de güzel bir yürüme eğitimi olacaktır.
Fzt. Mustafa YALÇIN