Teknoloji Bağımlılığı Nedir ve Çözümü İçin Neler Yapılmalıdır
TEKNOLOJİ
Teknoloji insanlığın doğaya üstünlük kurmada amacına hizmet eden bir araçtır. Sorunları hayatımızdan çıkarmak üzere üretilmiştir ve çözüm sağlar. Bir diğer amacı ise yaşam kalitesini artırmak ve konfor alanımızı genişletmektir.
Teknolojinin faydalarından bahsetmek için sayfalar yetmeyecektir elbette ama kısaca bir gözden geçirelim. Evlerde ve kurumlarda kullandığımız çamaşır- bulaşık makinelerinden tüm teknolojik aletler işlerimizi daha rahat ve daha az enerji harcayarak yapabilmekteyiz. Telefon email gibi iletişim araçları sosyalleşme ya da iş amaçlı büyük kolaylık sağlamakta. İnternet ağı sayesinde Dünya’nın bir ucundaki bilgiye ulaşabilirsiniz. Teknoloji tıp alanında da çığır açan ürünlerle insanların hayatına olumlu etki etmektedir (mamografi; Elektrokardiyografi (EKG); röntgen vb.). Organ nakli ya da protez bedenimizin bütünlüğünü ve işlevini tekrar sağlarken ölümcül hastalıkların tedavileri gelişmekte. Ulaşımda uçak; hızlı tren gibi gelişmelerle uzun yolları kısa sürelerde gidebilmekteyiz. Eğitimde de teknolojiyi kullanırız. Episkop; projeksiyon makinesi; video oynatıcı gibi cihazlar okullarda kolaylık sağlamaktadır.
Maalesef teknoloji kendini sadece yararlarıyla göstermiyor. Tüm bunların yanı sıra teknolojik gelişmelerin neden olduğu birçok hastalık da vardır özellikle son 30 yıldan bu yana bu konuda birçok araştırma yapılmaktadır. 1994 yılında yapılan araştırmalarda ABD ve Finlandiya’da elektromanyetik alanların nörodejeneretif hastalık olan Alzheimer hastalığını tetiklediği; 1998 yılında yine radyo operatörleri; endüstriyel donanım işçileri; veri işleme aygıtı tamircileri; telefon hattı işçileri; elektrik santralleri ve trafo işçilerinde Alzheimer ve Parkinson hastalıklarında artış olduğu gözlenmiştir. Son yıllarda cep telefonlarının da insan sağlığını olumsuz etkilediği ortaya konuldu: yüksek tansiyonla ilişkisi; baş ağrıları; baş dönmesi ve dikkat dağınıklıklarına sebep olduğu; beyin tümörü oluşumunda etkisi; çevre sorunlarının da artmasına sebep olmuştur. İnsanoğluna olduğu kadar doğa anaya da zarar gelmekte. Yapılan araştırmalar yeryüzündeki mevcut çevre kirliliğinin %50’sinin son 35 yılda meydana geldiğini ortaya koymaktadır. Sanayi devriminden sonra makineleşmeyle birlikte fabrikaların bacalarının doğaya saldığı karbon ya da sera gazları da ozon tabakasının delinmesi ve sonucunda küresel ısınmaya sebep olmuştur. Bunlara ek olarak teknolojik gelişmeler ülkeler arası rekabeti meydana getirir. Diğer ülkeler karşısında özellikle ekonomik ve askeri yönden üstünlük sağlar; bunun sonucunda teknolojisi üstün olan ülkeler diğer ülkelere baskı uygular ve o ülkeleri kendi himayeleri altına almak isterler.
Tüm bu değerlendirmenin sonucunda FAYDA ve ZARAR teknolojinin kendisinden değil insanların kullanım şeklinden ve amacından ortaya çıkar sonucuna varabiliriz.
TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI NEDİR?
Bağımlılık
Kişinin kullandığı bir nesne veya yaptığı bir eylem üzerinde kontrolünü kaybetmesi ve onsuz bir yaşam sürememeye başlamasıdır.
Bağımlı Kişilerin Özellikleri
• Bağımlı olduklarını kabul etmezler
• Zarar gördüklerine inanmazlar
• Başkalarını suçlarlar
• İstediklerinde bırakacaklarına inanırlar
• Talepkar olurlar
• Bağımlı oldukları nesne ya da eylemden vazgeçmek istemezler
• Kontrolsüzce ve aşırı kullanma isteğinin önüne geçilemeyen;
• Teknolojik aygıtlar dışında kalan hayatın anlamını yitirdiği;
• Kullanmayı bıraktığında huzursuzluk gibi sıkıntı verici duygu durumuna sebep olan;
• Ailevi ve sosyal ilişkileri bozan
• Davranışsal (ör: kumar bağımlılığı) bir bağımlılık türüdür.
• Her yaşta görülebilir.
• Her iki cinsiyette de görülse de erkeklerde kızlara oranla 2-3 kat fazladır.
• Ülkemizde genç nüfusun çok olduğundan aslında önemli bir sorun ortaya çıkıyor.
Risk grubu
• 12-18 yaş arası gençler
• Ailesinde başka bir bağımlılık türü görünenler
• Fiziksel veya ruhsal problem yaşayanlar
• Aile içi sorunların var olduğu kişiler
Teknoloji bağımlılığı olan bir kişide ortaya çıkan davranışlar:
• Bilgisayar ya da internette harcadığı uzun zamanı inkar etme
• Bu durumdan kişinin kendisinin değil etrafındakilerin şikayet etmesi
• Teknoloji kullanımında kendini daha iyi hissetme
• Görev ve sorumluluklar olmasına rağmen bırakamama
• Kendini iyi hissettiği tek yer olarak teknoloji kullanımını görme
• İnternetteki arkadaşlıkları fiziksel gerçek arkadaşlıklara tercih etme
• Daha az dışarıya çıkma ve daha az sosyalleşme
• Yemek yemeye daha az zaman harcama ya da erteleme
• Bilgisayar başında yemek yeme
• Giderek daha uzun süre kullanım
• sürekli uykusuz ve yorgun görünme
• Plandığı süreden fazlasını harcama
• Sosyal ilişkilerin zayıflaması ya da kopması
Fiziksel Sorunlar
• Karpal tünel sendromu (median sinir sıkışması)
• Kuru gözler
• Baş ağrıları
• Sırt ağrıları
• Yeme sorunları
• Uyku sorunları
• Kişisel temizlikte eksiklikler
• Genel sağlık düzeyinde düşüş
Psiko-sosyal Sorunlar
• Düşünce süreçlerinde bozulma
• Kişiler arası duyarlılıklarda azalma
• Obsesif; depresif; kaygılı; düşmanca; hostil; fobik; paranoid düşüncelerde artma
• Öz güvende düşüş
• Sosyal kaygı düzeyinde ve saldırganlık davranışlarında yükselme
• Giderek yalnızlaşma ve yüz yüze ilişki kurmakta güçlük yaşama
• Zihinsel fonksiyonlarda bozulmalar
Teknoloji bağımlılarının %50’sinde başka bir psikiyatrik bozukluk görülmekte
• Anksiyete bozukluğu % 10
• Psikotik bozukluk % 14
• Depresyon veya distimik bozukluk % 25
• Duygudurum bozukluğu % 33
• Madde kullanımı % 38
• Tedavi kişiye özeldir
• Etkili tedavide birey bütün olarak ele alınır (biyopsikososyal)
• Tedavi sürecinde düzenli olarak değerlendirme yapılmalı ve kişinin ihTiyaçları gözden geçirilmeli
• Belirlenen süre boyunca kararlı bir şekilde tedaviyi sürdürmek temel kural
• İlaç tedavisi + psikoterapi tedavi için önemli
• Tedavinin etkili olması için gönüllülük şart
Ebeveynler Ne Yapabilir?
• İnternet kullanım saatlerini düzenleme
• Çeldiricileri kullanma (dışsal faktörler: spor; yeni beceriler vs)
• İnternet kullanımıyla ilgili hedefler belirleme
• Çok kullanılan belli işlevlerden uzak durma
• Hatırlatıcı kartlar kullanma
• Sosyalliğin arttırılması için teşvik ya da ortam hazırlama
• Bilgisayarın yerini değiştirme
• Kullanımı evdeki diğer bireylerle ortak alanda yapacak şekilde geliştirme
• İnternete bağlanma ya da oyun zamanlarını değiştirme
• Kişisel kullanıma son verme
• Kişinin arkadaşlarından ve yakınlarından internet ile ilgili problemleri olduğunu saklamamasını sağlama
Kişinin Kendisi Ne Yapabilir?
Kimseye ihtiyaç duymadan kendi kendine gerçekleştirebileceği bir çalışma türü: Pozitif Bağımlılık
• Kendisi seçer
• Geliştirir
• Bağımlılığın oluşması için bir disipline girer
• Yaptığına inanır
• Yeni davranışı düzenli bir temele oturtur
• Tekrar ettikçe pekişir
• Pozitif bağımlılık alkol; madde; kumar; teknoloji gibi negatif bağımlılıkların aksine kişiyi güçlendirir
• Enstrüman çalma; şarkı söyleme; yüzme; bisiklete binme gibi davranışlara pozitif bağımlılık gelişmektedir
• Kural kişinin yararına olmasıdır
• Her gün en az yarım saat yapılmalı ve ilerleme olmalı
• Yapılan eyleme inanmalı
• Bırakılmaya çalışıldığında huzursuzluk yaşanmalı
Özetle…
• İlaç tedavi; psikoterapi; evde yapılacak düzenlemeler; kişinin kendi kendine pozitif bağımlılık geliştirmesi…
• Kişi; temel olarak; kendini daha iyi hissetme arayışıyla bir nesne ya da eyleme bağımlılık geliştirmektedir.
• Ailenin bir çocuğa koruyucu olabileceği kadar zarar verebileceğini de unutmamak gerek.
• Özellikle çocuk ve ergenlere karşı empatik olmak; onları dinlemek; isteklerini ve ihtiyaçlarını sormak; onlara özel vakit ayırmak aile içi ilişkilerinizi iyileştirecektir.
• Çoğu ebeveyn kural koymakta zorluk yaşar (sorun çıkmasın; üzülmesin vs).
• Siz ya da çocuğunuz koyduğunuz kurallar sonrasında üzülebilir ya da kızabilir. Üzülmek; kızmak normal duygulardır.
• Kuralınızı bozduğunuzda tutarsız ebeveyn olursunuz ve çocuğunuz bu tutarsızlığınızı fark edip her seferinde sınırı ihlal etmek için sizi zorlar; kararlı olun.
• Oyun; tv; bilg için sınır koydunuz; peki şimdi çocuğunuz nasıl enerjisini boşaltacak ya da vakit geçicerek? Çocuğunuza boş vakit geçirmekle ilgili alternatif üretin (kurslar; spor vb).
Teknoloji insanlığın doğaya üstünlük kurmada amacına hizmet eden bir araçtır. Sorunları hayatımızdan çıkarmak üzere üretilmiştir ve çözüm sağlar. Bir diğer amacı ise yaşam kalitesini artırmak ve konfor alanımızı genişletmektir.
Teknolojinin faydalarından bahsetmek için sayfalar yetmeyecektir elbette ama kısaca bir gözden geçirelim. Evlerde ve kurumlarda kullandığımız çamaşır- bulaşık makinelerinden tüm teknolojik aletler işlerimizi daha rahat ve daha az enerji harcayarak yapabilmekteyiz. Telefon email gibi iletişim araçları sosyalleşme ya da iş amaçlı büyük kolaylık sağlamakta. İnternet ağı sayesinde Dünya’nın bir ucundaki bilgiye ulaşabilirsiniz. Teknoloji tıp alanında da çığır açan ürünlerle insanların hayatına olumlu etki etmektedir (mamografi; Elektrokardiyografi (EKG); röntgen vb.). Organ nakli ya da protez bedenimizin bütünlüğünü ve işlevini tekrar sağlarken ölümcül hastalıkların tedavileri gelişmekte. Ulaşımda uçak; hızlı tren gibi gelişmelerle uzun yolları kısa sürelerde gidebilmekteyiz. Eğitimde de teknolojiyi kullanırız. Episkop; projeksiyon makinesi; video oynatıcı gibi cihazlar okullarda kolaylık sağlamaktadır.
Maalesef teknoloji kendini sadece yararlarıyla göstermiyor. Tüm bunların yanı sıra teknolojik gelişmelerin neden olduğu birçok hastalık da vardır özellikle son 30 yıldan bu yana bu konuda birçok araştırma yapılmaktadır. 1994 yılında yapılan araştırmalarda ABD ve Finlandiya’da elektromanyetik alanların nörodejeneretif hastalık olan Alzheimer hastalığını tetiklediği; 1998 yılında yine radyo operatörleri; endüstriyel donanım işçileri; veri işleme aygıtı tamircileri; telefon hattı işçileri; elektrik santralleri ve trafo işçilerinde Alzheimer ve Parkinson hastalıklarında artış olduğu gözlenmiştir. Son yıllarda cep telefonlarının da insan sağlığını olumsuz etkilediği ortaya konuldu: yüksek tansiyonla ilişkisi; baş ağrıları; baş dönmesi ve dikkat dağınıklıklarına sebep olduğu; beyin tümörü oluşumunda etkisi; çevre sorunlarının da artmasına sebep olmuştur. İnsanoğluna olduğu kadar doğa anaya da zarar gelmekte. Yapılan araştırmalar yeryüzündeki mevcut çevre kirliliğinin %50’sinin son 35 yılda meydana geldiğini ortaya koymaktadır. Sanayi devriminden sonra makineleşmeyle birlikte fabrikaların bacalarının doğaya saldığı karbon ya da sera gazları da ozon tabakasının delinmesi ve sonucunda küresel ısınmaya sebep olmuştur. Bunlara ek olarak teknolojik gelişmeler ülkeler arası rekabeti meydana getirir. Diğer ülkeler karşısında özellikle ekonomik ve askeri yönden üstünlük sağlar; bunun sonucunda teknolojisi üstün olan ülkeler diğer ülkelere baskı uygular ve o ülkeleri kendi himayeleri altına almak isterler.
Tüm bu değerlendirmenin sonucunda FAYDA ve ZARAR teknolojinin kendisinden değil insanların kullanım şeklinden ve amacından ortaya çıkar sonucuna varabiliriz.
TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI NEDİR?
Bağımlılık
Kişinin kullandığı bir nesne veya yaptığı bir eylem üzerinde kontrolünü kaybetmesi ve onsuz bir yaşam sürememeye başlamasıdır.
Bağımlı Kişilerin Özellikleri
• Bağımlı olduklarını kabul etmezler
• Zarar gördüklerine inanmazlar
• Başkalarını suçlarlar
• İstediklerinde bırakacaklarına inanırlar
• Talepkar olurlar
• Bağımlı oldukları nesne ya da eylemden vazgeçmek istemezler
• Kontrolsüzce ve aşırı kullanma isteğinin önüne geçilemeyen;
• Teknolojik aygıtlar dışında kalan hayatın anlamını yitirdiği;
• Kullanmayı bıraktığında huzursuzluk gibi sıkıntı verici duygu durumuna sebep olan;
• Ailevi ve sosyal ilişkileri bozan
• Davranışsal (ör: kumar bağımlılığı) bir bağımlılık türüdür.
• Her yaşta görülebilir.
• Her iki cinsiyette de görülse de erkeklerde kızlara oranla 2-3 kat fazladır.
• Ülkemizde genç nüfusun çok olduğundan aslında önemli bir sorun ortaya çıkıyor.
Risk grubu
• 12-18 yaş arası gençler
• Ailesinde başka bir bağımlılık türü görünenler
• Fiziksel veya ruhsal problem yaşayanlar
• Aile içi sorunların var olduğu kişiler
Teknoloji bağımlılığı olan bir kişide ortaya çıkan davranışlar:
• Bilgisayar ya da internette harcadığı uzun zamanı inkar etme
• Bu durumdan kişinin kendisinin değil etrafındakilerin şikayet etmesi
• Teknoloji kullanımında kendini daha iyi hissetme
• Görev ve sorumluluklar olmasına rağmen bırakamama
• Kendini iyi hissettiği tek yer olarak teknoloji kullanımını görme
• İnternetteki arkadaşlıkları fiziksel gerçek arkadaşlıklara tercih etme
• Daha az dışarıya çıkma ve daha az sosyalleşme
• Yemek yemeye daha az zaman harcama ya da erteleme
• Bilgisayar başında yemek yeme
• Giderek daha uzun süre kullanım
• sürekli uykusuz ve yorgun görünme
• Plandığı süreden fazlasını harcama
• Sosyal ilişkilerin zayıflaması ya da kopması
Fiziksel Sorunlar
• Karpal tünel sendromu (median sinir sıkışması)
• Kuru gözler
• Baş ağrıları
• Sırt ağrıları
• Yeme sorunları
• Uyku sorunları
• Kişisel temizlikte eksiklikler
• Genel sağlık düzeyinde düşüş
Psiko-sosyal Sorunlar
• Düşünce süreçlerinde bozulma
• Kişiler arası duyarlılıklarda azalma
• Obsesif; depresif; kaygılı; düşmanca; hostil; fobik; paranoid düşüncelerde artma
• Öz güvende düşüş
• Sosyal kaygı düzeyinde ve saldırganlık davranışlarında yükselme
• Giderek yalnızlaşma ve yüz yüze ilişki kurmakta güçlük yaşama
• Zihinsel fonksiyonlarda bozulmalar
Teknoloji bağımlılarının %50’sinde başka bir psikiyatrik bozukluk görülmekte
• Anksiyete bozukluğu % 10
• Psikotik bozukluk % 14
• Depresyon veya distimik bozukluk % 25
• Duygudurum bozukluğu % 33
• Madde kullanımı % 38
• Tedavi kişiye özeldir
• Etkili tedavide birey bütün olarak ele alınır (biyopsikososyal)
• Tedavi sürecinde düzenli olarak değerlendirme yapılmalı ve kişinin ihTiyaçları gözden geçirilmeli
• Belirlenen süre boyunca kararlı bir şekilde tedaviyi sürdürmek temel kural
• İlaç tedavisi + psikoterapi tedavi için önemli
• Tedavinin etkili olması için gönüllülük şart
Ebeveynler Ne Yapabilir?
• İnternet kullanım saatlerini düzenleme
• Çeldiricileri kullanma (dışsal faktörler: spor; yeni beceriler vs)
• İnternet kullanımıyla ilgili hedefler belirleme
• Çok kullanılan belli işlevlerden uzak durma
• Hatırlatıcı kartlar kullanma
• Sosyalliğin arttırılması için teşvik ya da ortam hazırlama
• Bilgisayarın yerini değiştirme
• Kullanımı evdeki diğer bireylerle ortak alanda yapacak şekilde geliştirme
• İnternete bağlanma ya da oyun zamanlarını değiştirme
• Kişisel kullanıma son verme
• Kişinin arkadaşlarından ve yakınlarından internet ile ilgili problemleri olduğunu saklamamasını sağlama
Kişinin Kendisi Ne Yapabilir?
Kimseye ihtiyaç duymadan kendi kendine gerçekleştirebileceği bir çalışma türü: Pozitif Bağımlılık
• Kendisi seçer
• Geliştirir
• Bağımlılığın oluşması için bir disipline girer
• Yaptığına inanır
• Yeni davranışı düzenli bir temele oturtur
• Tekrar ettikçe pekişir
• Pozitif bağımlılık alkol; madde; kumar; teknoloji gibi negatif bağımlılıkların aksine kişiyi güçlendirir
• Enstrüman çalma; şarkı söyleme; yüzme; bisiklete binme gibi davranışlara pozitif bağımlılık gelişmektedir
• Kural kişinin yararına olmasıdır
• Her gün en az yarım saat yapılmalı ve ilerleme olmalı
• Yapılan eyleme inanmalı
• Bırakılmaya çalışıldığında huzursuzluk yaşanmalı
Özetle…
• İlaç tedavi; psikoterapi; evde yapılacak düzenlemeler; kişinin kendi kendine pozitif bağımlılık geliştirmesi…
• Kişi; temel olarak; kendini daha iyi hissetme arayışıyla bir nesne ya da eyleme bağımlılık geliştirmektedir.
• Ailenin bir çocuğa koruyucu olabileceği kadar zarar verebileceğini de unutmamak gerek.
• Özellikle çocuk ve ergenlere karşı empatik olmak; onları dinlemek; isteklerini ve ihtiyaçlarını sormak; onlara özel vakit ayırmak aile içi ilişkilerinizi iyileştirecektir.
• Çoğu ebeveyn kural koymakta zorluk yaşar (sorun çıkmasın; üzülmesin vs).
• Siz ya da çocuğunuz koyduğunuz kurallar sonrasında üzülebilir ya da kızabilir. Üzülmek; kızmak normal duygulardır.
• Kuralınızı bozduğunuzda tutarsız ebeveyn olursunuz ve çocuğunuz bu tutarsızlığınızı fark edip her seferinde sınırı ihlal etmek için sizi zorlar; kararlı olun.
• Oyun; tv; bilg için sınır koydunuz; peki şimdi çocuğunuz nasıl enerjisini boşaltacak ya da vakit geçicerek? Çocuğunuza boş vakit geçirmekle ilgili alternatif üretin (kurslar; spor vb).