Çocuklarda Problem Davranışlarla Baş Etme
Çocuğum sürekli ağlıyor; ne yapsam işe yaramıyor.
Benimle çok inatlaşıyor; ne desem tersini yapıyor.
İstediklerini yaptırmak için kendisine ve çevresine zarar veriyor.
Okuldan sürekli şikayet geliyor.
Artık dayanamıyorum ve vuruyorum fakat hala o davranışı yapmaya devam ediyor.
İstediği olmadığında küfrediyor ve bana vuruyor….gibi daha binlerce yazabileceğimiz örnekler var. Bu örneklerde sizlerin de ebeveynler olarak kendinizi gördüğünüz cümleler olacaktır.
Peki çocuğunuzda problem olarak gördüğünüz davranışlar gerçekten problem davranışlar mı yoksa algınız sizi yanıltıyor mu? Abraham Maslow’un dediği gibi; ‘’Hepimiz dünyayı gerçekte olduğu gibi değil; kendi ön yargılı algılarımız vasıtasıyla gözlemleriz. ‘’ Dolayısıyla öncelikle sorun olarak algıladığımız şeyleri objektif bir değerlendirme süzgecine sokmamız gerekmektedir. Tıpkı şimdi problem davranışlara yapacağımız şey gibi.
Problem davranış nedir?
Çocuğun etrafındakileri ile ilişkilerini olumsuz yönde etkileyen; kendisine ve çevresine zarar veren; kendi ya da diğer çocukların gelişimini ve öğrenmelerini engelleyen; çocuğun sosyal uyumunu güçleştiren davranışlar olarak tanımlayabiliriz.
Problem davranışlar neler olabilir?
Aşırı ağlama; uyum sorunları; paylaşım sıkıntısı; saldırganlık; hırçınlık; sinirlilik; inatçılık; tırnak yeme; küfür etme; kıskançlık; bir şeyler çalma; uyku problemleri; yeme problemleri; tuvalet problemleri gibi davranışları örnek verebiliriz.
Bu davranışlarla baş etmenin ilk basamağı davranışın nedenini belirlemektir. Örneğin çocuğunuzun sürekli ağlama davranışı var ve sizde her ağladığında onu sakinleştirmek için yanına gidiyor; onunla ilgileniyor ve onu sakinleştiriyorsunuz.
Peki ya sadece onunla ilgilenmeniz için ağlıyorsa? İşte o zaman sadece o an çocuğunuzun ağlama davranışını sonlandırsanız da; her ilgi beklediğinde ağlama davranışını yok etmeniz mümkün olmamaktadır. Yani uzun vadede size sonuç getirmeyen bir müdahale yapmış olursunuz.
Bu durumda aslında yapmanız gereken ağladığında değil; olumlu davranışlar gösterdiğinde ya da beklemediği anlarda ona ilgi göstermek olacaktır.
Problem Davranışların nedenleri nelerdir?
Dikkat Çekme; İlgi Alma
Örneğin; ebeveyninin ilgisini sadece etrafına zarar vererek çeken bir çocuğun; sürekli bir şeyleri fırlatması
İstediği bir şey elde etme (oyuncak; yiyecek; herhangi bir nesne…)
Örneğin; Annesinden dondurma isteyen ve alamayan çocuğun şiddetle ağlamaya başlaması.
İstenmeyen durumdan kaçma
Örneğin; yemeğini yemek istemeyen çocuğun kaşığı çatalı fırlatması ve masayı dağıtması.
İstenmeyen durumdan kaçınma
Örneğin; ödev zamanı yaklaşan çocuğun oyun için kapıya çıkması ve ödev zamanı eve gelmemesi.
Dolayısıyla olumsuz davranışlarla mücadele etmede çocuğunuza nasıl tepki vereceğiniz davranışın altında yatan işlevin belirlenmesine bağlıdır.
Problem Davranışların nedenlerini nasıl anlayabiliriz?
Bunun için çocuğunuzu çok dikkatli bir şekilde gözlemlemeniz gerekmektedir. İlk etapta çocuğunuzun bu davranışı ne sıklıkta; ne zamanlar; hangi ortamlarda ya da hangi durumlarda yaptığını belirlemeniz büyük önem taşıyor. Daha sonra davranışın öncesindeki koşullara; kendi tepkilerinize ve davranış sonucu çocuğunuzun tepkilerini gözlemlemeniz gerekiyor. Bu uygulamaya döküldüğünde burada yazdığımız kadar kolay saptanamayabilen bir durumdur. Dolayısıyla bu durumu her yaşadığınızda bu ayrıntıları yazıya dökmek sizin de olayları objektif değerlendirmenize fayda sağlayacaktır. Çocuğunuzun davranışının nedenini anladıktan sonra vereceğiniz tepkilere karar vermeniz kolaylaşacaktır.
Problem Davranışlarla nasıl baş edebiliriz?
Problem davranışlarla baş etmede işe yarayan en ılımlı yöntem davranışın oluşumuna neden olan koşulları değiştirmek olacaktır. Bu şekilde davranış ortaya çıkmadan önleminizi almış olacaksınız.
Çocuğunuzun dikkat çekmek ve ilgi almak için yaptığı olumsuz davranışlarda ise en işe yarayan yöntem görmezden gelme olacaktır. Bu yöntemde dikkat etmeniz gereken nokta; çocuğunuzu değil çocuğunuzun davranışını görmezden gelebilmektir. Olumsuz davranış görmezden gelinirken; uygun davranışlar da pekiştirilmeye devam edilmelidir.
Çocuğunuzun olumsuz davranışlar göstermediği zamanları pekiştirin.
Tepkilerinizde tutarlı olun.
Sabırlı olun. Unutmayın ki siz tepkilerinizi kontrol altına aldığınızda ve ona göre davranmaya başladığınızda ilk etapta çocuğunuzun olumsuz davranışları şiddetini arttıracak. Bu beklenen normal bir süreçtir (sönme patlaması). Örneğin; çocuğunuz daha önce 3 dakika ağladığında istediği yapılıyorken; yapılmadığını gördüğünde bu dakikalar artacak. Bu aşamada sabırlı olmanız çok önemli. Dayanamayıp 10. dakikada uygulamanızı keserseniz tek yapacağınız şey ağlama davranışının şiddetini arttırmak olacaktır.
Zehra Şeleci Yaycılı
Uzman Psikolog
Benimle çok inatlaşıyor; ne desem tersini yapıyor.
İstediklerini yaptırmak için kendisine ve çevresine zarar veriyor.
Okuldan sürekli şikayet geliyor.
Artık dayanamıyorum ve vuruyorum fakat hala o davranışı yapmaya devam ediyor.
İstediği olmadığında küfrediyor ve bana vuruyor….gibi daha binlerce yazabileceğimiz örnekler var. Bu örneklerde sizlerin de ebeveynler olarak kendinizi gördüğünüz cümleler olacaktır.
Peki çocuğunuzda problem olarak gördüğünüz davranışlar gerçekten problem davranışlar mı yoksa algınız sizi yanıltıyor mu? Abraham Maslow’un dediği gibi; ‘’Hepimiz dünyayı gerçekte olduğu gibi değil; kendi ön yargılı algılarımız vasıtasıyla gözlemleriz. ‘’ Dolayısıyla öncelikle sorun olarak algıladığımız şeyleri objektif bir değerlendirme süzgecine sokmamız gerekmektedir. Tıpkı şimdi problem davranışlara yapacağımız şey gibi.
Problem davranış nedir?
Çocuğun etrafındakileri ile ilişkilerini olumsuz yönde etkileyen; kendisine ve çevresine zarar veren; kendi ya da diğer çocukların gelişimini ve öğrenmelerini engelleyen; çocuğun sosyal uyumunu güçleştiren davranışlar olarak tanımlayabiliriz.
Problem davranışlar neler olabilir?
Aşırı ağlama; uyum sorunları; paylaşım sıkıntısı; saldırganlık; hırçınlık; sinirlilik; inatçılık; tırnak yeme; küfür etme; kıskançlık; bir şeyler çalma; uyku problemleri; yeme problemleri; tuvalet problemleri gibi davranışları örnek verebiliriz.
Bu davranışlarla baş etmenin ilk basamağı davranışın nedenini belirlemektir. Örneğin çocuğunuzun sürekli ağlama davranışı var ve sizde her ağladığında onu sakinleştirmek için yanına gidiyor; onunla ilgileniyor ve onu sakinleştiriyorsunuz.
Peki ya sadece onunla ilgilenmeniz için ağlıyorsa? İşte o zaman sadece o an çocuğunuzun ağlama davranışını sonlandırsanız da; her ilgi beklediğinde ağlama davranışını yok etmeniz mümkün olmamaktadır. Yani uzun vadede size sonuç getirmeyen bir müdahale yapmış olursunuz.
Bu durumda aslında yapmanız gereken ağladığında değil; olumlu davranışlar gösterdiğinde ya da beklemediği anlarda ona ilgi göstermek olacaktır.
Problem Davranışların nedenleri nelerdir?
Dikkat Çekme; İlgi Alma
Örneğin; ebeveyninin ilgisini sadece etrafına zarar vererek çeken bir çocuğun; sürekli bir şeyleri fırlatması
İstediği bir şey elde etme (oyuncak; yiyecek; herhangi bir nesne…)
Örneğin; Annesinden dondurma isteyen ve alamayan çocuğun şiddetle ağlamaya başlaması.
İstenmeyen durumdan kaçma
Örneğin; yemeğini yemek istemeyen çocuğun kaşığı çatalı fırlatması ve masayı dağıtması.
İstenmeyen durumdan kaçınma
Örneğin; ödev zamanı yaklaşan çocuğun oyun için kapıya çıkması ve ödev zamanı eve gelmemesi.
Dolayısıyla olumsuz davranışlarla mücadele etmede çocuğunuza nasıl tepki vereceğiniz davranışın altında yatan işlevin belirlenmesine bağlıdır.
Problem Davranışların nedenlerini nasıl anlayabiliriz?
Bunun için çocuğunuzu çok dikkatli bir şekilde gözlemlemeniz gerekmektedir. İlk etapta çocuğunuzun bu davranışı ne sıklıkta; ne zamanlar; hangi ortamlarda ya da hangi durumlarda yaptığını belirlemeniz büyük önem taşıyor. Daha sonra davranışın öncesindeki koşullara; kendi tepkilerinize ve davranış sonucu çocuğunuzun tepkilerini gözlemlemeniz gerekiyor. Bu uygulamaya döküldüğünde burada yazdığımız kadar kolay saptanamayabilen bir durumdur. Dolayısıyla bu durumu her yaşadığınızda bu ayrıntıları yazıya dökmek sizin de olayları objektif değerlendirmenize fayda sağlayacaktır. Çocuğunuzun davranışının nedenini anladıktan sonra vereceğiniz tepkilere karar vermeniz kolaylaşacaktır.
Problem Davranışlarla nasıl baş edebiliriz?
Problem davranışlarla baş etmede işe yarayan en ılımlı yöntem davranışın oluşumuna neden olan koşulları değiştirmek olacaktır. Bu şekilde davranış ortaya çıkmadan önleminizi almış olacaksınız.
Çocuğunuzun dikkat çekmek ve ilgi almak için yaptığı olumsuz davranışlarda ise en işe yarayan yöntem görmezden gelme olacaktır. Bu yöntemde dikkat etmeniz gereken nokta; çocuğunuzu değil çocuğunuzun davranışını görmezden gelebilmektir. Olumsuz davranış görmezden gelinirken; uygun davranışlar da pekiştirilmeye devam edilmelidir.
Çocuğunuzun olumsuz davranışlar göstermediği zamanları pekiştirin.
Tepkilerinizde tutarlı olun.
Sabırlı olun. Unutmayın ki siz tepkilerinizi kontrol altına aldığınızda ve ona göre davranmaya başladığınızda ilk etapta çocuğunuzun olumsuz davranışları şiddetini arttıracak. Bu beklenen normal bir süreçtir (sönme patlaması). Örneğin; çocuğunuz daha önce 3 dakika ağladığında istediği yapılıyorken; yapılmadığını gördüğünde bu dakikalar artacak. Bu aşamada sabırlı olmanız çok önemli. Dayanamayıp 10. dakikada uygulamanızı keserseniz tek yapacağınız şey ağlama davranışının şiddetini arttırmak olacaktır.
Zehra Şeleci Yaycılı
Uzman Psikolog