Çocuklarda Davranış Değiştirme
ÇOCUKLARDA OLUMSUZ DAVRANIŞLARI ORTADAN KALDIRMA VE OLUMLU DAVRANIŞLARI ORTAYA ÇIKARMA
Ana rahminden dünyaya gelen bebek içgüdülerine göre davranır ve her gün dış dünyaya dair yeni bir şeyler öğrenir. Bu öğrenilenler arttıkça da çocuk dış dünyaya uyum sağlamaya başlar. Çocuk davranışlarının etkileri hakkında her gün yeni bir farkındalık kazanır.
Bir çocuğa kuralları 3 yaşından önce kesinlikle öğretemezsiniz. 3 yaştan önce çocuk sadece ebeveynlerinin tavırlarına göre içgüdülerinin talep ettiklerini elde etmek için davranışlar geliştirebilir. Ancak sobaya eli değdiği için elinin yanabileceğini öğrenen çocuk bir daha sobaya yaklaşmayabilir. Bu tip öğrenmeler çocuğun kuralları öğrenmeye ve disipline olmaya hazır olduğunu göstermez.
3-4 yaş arasında başlayan tam olarak 4 yaşında oturan kuralları öğrenme ve davranışı geliştirme becerisine gelene kadar çocuk ebeveynlerinin sınırlarını öğrenmiş olur. Çocuk sürekli değişip büyürken ebeveynin değişimi çok daha yavaştır. Bu açıdan karşımızda ebeveynlerinin sınırlarını bilen ama kendisi sürekli değişen ve büyüyen bir canlı olduğunu bilerek hareket etmeliyiz.
4 yaştan itibaren çocuğun kuralları öğrenmesi ve yavaş yavaş disipline edilmesi gereklidir. Uyku düzeni; yemek yeme alışkanlığı; diş fırçalama ve banyo yapma kurallarına uyması onun sağlığı için gerekli iken; paylaşmayı öğrenmesi; her istediğinin olmayacağını bilmesi; etrafına zarar vermemeyi öğrenmesi dış dünyaya uyum sağlayabilmesi için gereklidir. Ayrıca özdenetim ve kendini kontrol becerisi gibi beceriler onun kişilik gelişimi için önemlidir.
- OLUMLU DAVRANIŞI ÖĞRETİN
Çocuktaki istenmeyen davranışını devam ettirmesinin en önemli nedeni çocuğun istendik davranışa ulaşmak için bildiği tek yöntemin bu olmasıdır. İstenmeyen davranışın sonucunda elde edilen kazancı ortadan kaldırın ve çocuğun istediği sonuca ulaşması için ona istendik bir davranış öğretin.
- HAZZI ERTELEMEYİ ÖĞRENMEK
Bazen davranış problemi çocuğun beklemeyi reddetmesi ve istediği sonuca hemen ulaşmak istemesidir. Böyle bir durumda çocukta kendini kontrol etmeyi öğrenmelidir. Olumsuz davranışı değiştirmekten ziyade beklemeyi öğrenmeye odaklanılmalıdır.
- ÖZ DENETİMİN ARTTIRILMASI
Çocuğunuz istenmeyen bir davranış gerçekleştirdiğinde onu sonuçları ile baş başa bırakmanız çocuğun özdenetimini arttırabilir. Ayrıca kuralların mantığını basit bir şekilde açıklamak da çocuğun kuralları içselleştirmesine yardım eder.
- NASİHAT VE UZUN AÇIKLAMALARDAN KAÇININ
Çocuklara istendik davranışı elde etmelerini sağlamak için “ben senin yaşındayken” diye konuşmak ve diğer nasihatler çocukta hiçbir işe yaramaz. Bu tip konuşmalar çocuğun bilişsel düzeyine uygun değildir. Kısa ve öz konuşun; davranışın onun ne işine yarayacağını söyleyin.
- ÖDÜL VE CEZA DÖNEMİ SONA ERDİ
Ödül ve cezanın çocuk gelişimine yararı olmadığı gibi aksine zararı vardır. Olumlu davranışın teşvik edilmesi; olumsuz davranışın görmezden gelinmesi gerekmektedir. Teşvik etmek teşekkür ve takdir sözleri ile gerçekleştirilebilir. Ceza yerine de çok gerekli kalındığında mola verilebilir. Ödül ve ceza hakkında çok detaylı yazmayı düşünüyorum; konuyla ilgili çok fazla materyal bulabilirsiniz.
- EMİR VERMEYİN; TALEP EDİN
Özellikle ebeveyn ile çocuk arasında güç savaşı olan ilişkilerde emretmek uyumu zorlaştırır. “yapar mısın; yapmanı istiyorum” gibi kelimeler “yap” kelimesinden daha fazla sonuç almanızı sağlar.
- NEDEN HAYIR DEDİĞİNE ODAKLANIN
Çocuk bir bireydir ve kendi davranışını seçmekte özgürdür. Öncelikle çocuğun bir davranışı neden reddettiğini ona sorun. “niçin yapmak istemiyorsun” diye sorun ve ardından neden ilgili davranışı yerine getirmesini istediğini anlayabileceği şekilde açıklayın.
- ALTTA YATAN NEDENE ODAKLANIN
Yeni bir kardeşin olması; okula başlama; taşınma gibi stres yaratıcı faktörler çocukta davranış problemlerine neden olabilir. Bazen çocuk davranışın hatalı olduğunu idrak etmesine rağmen; stres yaratıcı faktörle baş edemediği için de davranış problemleri oluşturabilir. Böyle bir durumda altta yatan nedenin etkileri ile çalışmak gerekebilir.
Ana rahminden dünyaya gelen bebek içgüdülerine göre davranır ve her gün dış dünyaya dair yeni bir şeyler öğrenir. Bu öğrenilenler arttıkça da çocuk dış dünyaya uyum sağlamaya başlar. Çocuk davranışlarının etkileri hakkında her gün yeni bir farkındalık kazanır.
Bir çocuğa kuralları 3 yaşından önce kesinlikle öğretemezsiniz. 3 yaştan önce çocuk sadece ebeveynlerinin tavırlarına göre içgüdülerinin talep ettiklerini elde etmek için davranışlar geliştirebilir. Ancak sobaya eli değdiği için elinin yanabileceğini öğrenen çocuk bir daha sobaya yaklaşmayabilir. Bu tip öğrenmeler çocuğun kuralları öğrenmeye ve disipline olmaya hazır olduğunu göstermez.
3-4 yaş arasında başlayan tam olarak 4 yaşında oturan kuralları öğrenme ve davranışı geliştirme becerisine gelene kadar çocuk ebeveynlerinin sınırlarını öğrenmiş olur. Çocuk sürekli değişip büyürken ebeveynin değişimi çok daha yavaştır. Bu açıdan karşımızda ebeveynlerinin sınırlarını bilen ama kendisi sürekli değişen ve büyüyen bir canlı olduğunu bilerek hareket etmeliyiz.
4 yaştan itibaren çocuğun kuralları öğrenmesi ve yavaş yavaş disipline edilmesi gereklidir. Uyku düzeni; yemek yeme alışkanlığı; diş fırçalama ve banyo yapma kurallarına uyması onun sağlığı için gerekli iken; paylaşmayı öğrenmesi; her istediğinin olmayacağını bilmesi; etrafına zarar vermemeyi öğrenmesi dış dünyaya uyum sağlayabilmesi için gereklidir. Ayrıca özdenetim ve kendini kontrol becerisi gibi beceriler onun kişilik gelişimi için önemlidir.
- OLUMLU DAVRANIŞI ÖĞRETİN
Çocuktaki istenmeyen davranışını devam ettirmesinin en önemli nedeni çocuğun istendik davranışa ulaşmak için bildiği tek yöntemin bu olmasıdır. İstenmeyen davranışın sonucunda elde edilen kazancı ortadan kaldırın ve çocuğun istediği sonuca ulaşması için ona istendik bir davranış öğretin.
- HAZZI ERTELEMEYİ ÖĞRENMEK
Bazen davranış problemi çocuğun beklemeyi reddetmesi ve istediği sonuca hemen ulaşmak istemesidir. Böyle bir durumda çocukta kendini kontrol etmeyi öğrenmelidir. Olumsuz davranışı değiştirmekten ziyade beklemeyi öğrenmeye odaklanılmalıdır.
- ÖZ DENETİMİN ARTTIRILMASI
Çocuğunuz istenmeyen bir davranış gerçekleştirdiğinde onu sonuçları ile baş başa bırakmanız çocuğun özdenetimini arttırabilir. Ayrıca kuralların mantığını basit bir şekilde açıklamak da çocuğun kuralları içselleştirmesine yardım eder.
- NASİHAT VE UZUN AÇIKLAMALARDAN KAÇININ
Çocuklara istendik davranışı elde etmelerini sağlamak için “ben senin yaşındayken” diye konuşmak ve diğer nasihatler çocukta hiçbir işe yaramaz. Bu tip konuşmalar çocuğun bilişsel düzeyine uygun değildir. Kısa ve öz konuşun; davranışın onun ne işine yarayacağını söyleyin.
- ÖDÜL VE CEZA DÖNEMİ SONA ERDİ
Ödül ve cezanın çocuk gelişimine yararı olmadığı gibi aksine zararı vardır. Olumlu davranışın teşvik edilmesi; olumsuz davranışın görmezden gelinmesi gerekmektedir. Teşvik etmek teşekkür ve takdir sözleri ile gerçekleştirilebilir. Ceza yerine de çok gerekli kalındığında mola verilebilir. Ödül ve ceza hakkında çok detaylı yazmayı düşünüyorum; konuyla ilgili çok fazla materyal bulabilirsiniz.
- EMİR VERMEYİN; TALEP EDİN
Özellikle ebeveyn ile çocuk arasında güç savaşı olan ilişkilerde emretmek uyumu zorlaştırır. “yapar mısın; yapmanı istiyorum” gibi kelimeler “yap” kelimesinden daha fazla sonuç almanızı sağlar.
- NEDEN HAYIR DEDİĞİNE ODAKLANIN
Çocuk bir bireydir ve kendi davranışını seçmekte özgürdür. Öncelikle çocuğun bir davranışı neden reddettiğini ona sorun. “niçin yapmak istemiyorsun” diye sorun ve ardından neden ilgili davranışı yerine getirmesini istediğini anlayabileceği şekilde açıklayın.
- ALTTA YATAN NEDENE ODAKLANIN
Yeni bir kardeşin olması; okula başlama; taşınma gibi stres yaratıcı faktörler çocukta davranış problemlerine neden olabilir. Bazen çocuk davranışın hatalı olduğunu idrak etmesine rağmen; stres yaratıcı faktörle baş edemediği için de davranış problemleri oluşturabilir. Böyle bir durumda altta yatan nedenin etkileri ile çalışmak gerekebilir.