Fazla Miktarda Şeker Tüketimi Bağımlılığa Sebep Olabilir Mi
Şekeri kısaca tanımlayacak olursak besin gruplarından biri olan karbonhidrat ailesinin alt üyelerinden birisidir. Karbonhidrat ailesinin ise 2 alt türü vardır; kompleks karbonhidratlar ve basit karbonhidratlar... Kompleks olanlara kısmen de olsa iyi polis diyebilirken basit olanlar ise kötü polis rolündedirler. Evet malesef çabuk ulaşabildiğimiz; sık kullandığımız çay şekeri gibi şekerler basit karbonhidrat grubuna girmektedir.
"Basit karbonhidrat olsa ne olur ki?" diye düşünmeye başladıysanız yazının devamı tam da size göre...
Çoğu insan hatta hemen hemen herkes tarafından sevilen; tüketilmediğinde ise vücut tarafından istenilen bir besin olarak da tanımlanabilir. Herkes "bir çikolata olsa da yesem" veya "çaya şeker atmadan duramıyorum"; "hemen şekeri bırakamam!" diye söyleyebiliyor.
Sağlıklı bireylere hiçbir besin için “Kesin olarak tüketimi yasaktır” diyemeyiz fakat her besin grubu için önemli olan nokta porsiyon kontrolüdür. Bu yüzden de hangi besin grubu olursa olsun mutlaka bireyin ihtiyacına göre yeterli porsiyonda tüketilmelidir.
Buraya kadar her şey iyi ama şekeri kullanmaya devam edersek asıl sorun burada başlıyor. Bundan yola çıkarak yapılan bir araştırmaya göre fazla miktarda şeker kullanımı tütün; kokain gibi maddeleri taklit etmektedir ve beyindeki ödül mekanizmasını harekete geçirmektedir. Yani kontrolsüz bir şekilde tüketilen şeker; bağımlılık yapan maddelerin beyinde yaptığı etkiye benzer bir şekilde etki göstermektedir.
Peki çok tüketilen şeker vücudumuzda nasıl etki yapar? Fazla miktarda şeker kullanımı beyindeki dopamin seviyesini arttırmaktadır. Böylelikle hafif düzeyde depresyonla başa çıkabilmek için şekere yönelen bireylerin ilerleyen dönemlerde vücudu daha fazla şekere ihtiyaç duymaktadır. Yani birey yüksek miktarda şeker tükettikten sonraki dönemlerde şeker tüketmeyi bırakmak istese bile vücut buna izin vermeyebilir ve şekere karşı istek veya iştah duymaya başlar. Bu durum da tıpkı madde bağımlılığında bireyin arınma dönemindeyken vücudunun daha fazla madde istemesine benzer bir etkiyi şekere karşı göstermesi olarak görülebilir ve bu duruma “craving” yani özlem veya şiddetli arzu denilebilir.
Araştırmacılara göre bu durumun sebebi; nikotin bağımlılığı gibi madde bağımlılığı ile şeker bağımlılığının tedavisi için kullanılan ilaçların tedavide etki ettiği yolların aynı olmasından kaynaklanmaktadır. Yapılan araştırmada; beyin ödül mekanizmasındaki dopamin seviyesini düzenleyen bir ilacın yararlılığı ve uzun dönem kullanılan sükroz yani çay şekeri tüketimini düşürücü etkisi incelenmektedir. Araştırma sonucunda özellikle uzun dönem şeker tüketiminde ilacın sükroz kullanımını azalttığı görülmektedir. Bu da bize şeker ve bağımlılık yapıcı maddelerin vücutta aynı yolu izlediğini büyük ölçüde göstermektedir.
Sonuç olarak çok fazla şeker tüketmek tıpkı madde bağımlılığındaki gibi beyin ödül mekanizmasındaki dopamin seviyesini arttırmaktadır ve bunun sonucunda da bireylerde şekere karşı bağımlılık oluşmaktadır. Vücudumuzun şeker ihtiyacını ise basit karbonhidratlar; çay şekeri gibi; yerine kompleks dediğimiz tam buğday ekmeği gibi; karbonhidratlardan alması gerekmektedir. Şekere bağımlılığı olduğunu düşünen bireylerin ise bu durumla başa çıkabilmek için bir uzmandan yardım alması bu süreci yönetmesi için daha yararlı olacaktır.
Diyetisyen/ Beslenme Uzmanı
Gözde Patlak
Kaynak
Shariff; M.; Quik; M.; Holgate; J.; Morgan; M.; Patkar; O. L.; Tam; V.; … & Bartlett; S. E. (2016). Neuronal nicotinic acetylcholine receptor modulators reduce sugar intake. PloS one; 11(3); e0150270
"Basit karbonhidrat olsa ne olur ki?" diye düşünmeye başladıysanız yazının devamı tam da size göre...
Çoğu insan hatta hemen hemen herkes tarafından sevilen; tüketilmediğinde ise vücut tarafından istenilen bir besin olarak da tanımlanabilir. Herkes "bir çikolata olsa da yesem" veya "çaya şeker atmadan duramıyorum"; "hemen şekeri bırakamam!" diye söyleyebiliyor.
Sağlıklı bireylere hiçbir besin için “Kesin olarak tüketimi yasaktır” diyemeyiz fakat her besin grubu için önemli olan nokta porsiyon kontrolüdür. Bu yüzden de hangi besin grubu olursa olsun mutlaka bireyin ihtiyacına göre yeterli porsiyonda tüketilmelidir.
Buraya kadar her şey iyi ama şekeri kullanmaya devam edersek asıl sorun burada başlıyor. Bundan yola çıkarak yapılan bir araştırmaya göre fazla miktarda şeker kullanımı tütün; kokain gibi maddeleri taklit etmektedir ve beyindeki ödül mekanizmasını harekete geçirmektedir. Yani kontrolsüz bir şekilde tüketilen şeker; bağımlılık yapan maddelerin beyinde yaptığı etkiye benzer bir şekilde etki göstermektedir.
Peki çok tüketilen şeker vücudumuzda nasıl etki yapar? Fazla miktarda şeker kullanımı beyindeki dopamin seviyesini arttırmaktadır. Böylelikle hafif düzeyde depresyonla başa çıkabilmek için şekere yönelen bireylerin ilerleyen dönemlerde vücudu daha fazla şekere ihtiyaç duymaktadır. Yani birey yüksek miktarda şeker tükettikten sonraki dönemlerde şeker tüketmeyi bırakmak istese bile vücut buna izin vermeyebilir ve şekere karşı istek veya iştah duymaya başlar. Bu durum da tıpkı madde bağımlılığında bireyin arınma dönemindeyken vücudunun daha fazla madde istemesine benzer bir etkiyi şekere karşı göstermesi olarak görülebilir ve bu duruma “craving” yani özlem veya şiddetli arzu denilebilir.
Araştırmacılara göre bu durumun sebebi; nikotin bağımlılığı gibi madde bağımlılığı ile şeker bağımlılığının tedavisi için kullanılan ilaçların tedavide etki ettiği yolların aynı olmasından kaynaklanmaktadır. Yapılan araştırmada; beyin ödül mekanizmasındaki dopamin seviyesini düzenleyen bir ilacın yararlılığı ve uzun dönem kullanılan sükroz yani çay şekeri tüketimini düşürücü etkisi incelenmektedir. Araştırma sonucunda özellikle uzun dönem şeker tüketiminde ilacın sükroz kullanımını azalttığı görülmektedir. Bu da bize şeker ve bağımlılık yapıcı maddelerin vücutta aynı yolu izlediğini büyük ölçüde göstermektedir.
Sonuç olarak çok fazla şeker tüketmek tıpkı madde bağımlılığındaki gibi beyin ödül mekanizmasındaki dopamin seviyesini arttırmaktadır ve bunun sonucunda da bireylerde şekere karşı bağımlılık oluşmaktadır. Vücudumuzun şeker ihtiyacını ise basit karbonhidratlar; çay şekeri gibi; yerine kompleks dediğimiz tam buğday ekmeği gibi; karbonhidratlardan alması gerekmektedir. Şekere bağımlılığı olduğunu düşünen bireylerin ise bu durumla başa çıkabilmek için bir uzmandan yardım alması bu süreci yönetmesi için daha yararlı olacaktır.
Diyetisyen/ Beslenme Uzmanı
Gözde Patlak
Kaynak
Shariff; M.; Quik; M.; Holgate; J.; Morgan; M.; Patkar; O. L.; Tam; V.; … & Bartlett; S. E. (2016). Neuronal nicotinic acetylcholine receptor modulators reduce sugar intake. PloS one; 11(3); e0150270