Sistemik Terapi ve Depresyon - Vaka
Ali 48 yaşında ve büyük bir şirkette bölüm yönetici olarak çalışıyor. Kişisel hayatında da herşey yolunda gidiyor: Ali 20 yıldır mutlu bir evlilik içinde; 15 yaşında bir kızı ve stabil ve destekleyici bir arkadaş çevresi var. Ali açık ve girişken bir insan ve boş zamanlarında birçok alanda aktif.
Fakat son aylarda kendisini belirgin bir şekilde daha kötü hissediyor. Son zamanlarda oldukça düşünceli olmaya başladı. Eskiden onu mutlu eden şeyleri yapmakta artık zorlanıyor ve kendisini çok çabuk yorgun ve bitkin hissediyor. Uykuya dalmakta problemler yaşıyor ve geceleri sıklıkla uyanık kalıyor ve düşünüyor. Bir zaman sonra Aile hekimine başvuruyor ve kendisini muayene ettiriyor. Ali bedensel olarak tamamen sağlıklı ve aile hekimi Ali’ye depresyon şüphesinden bahsediyor. Ona psikoterapötik bir yardım almasını öneriyor.
Bir yakını ona bir sistemik terapisti tavsiye ediyor. “Sistemik”; Ali bu kavramın ne anlama geldiği ile hiçbir fikre sahip değil. “Aile terapisini” daha öncesinde duymuştu ama onu aile ile birlikte yapılan bir terapi olarak düşünmüştü. Sistemik yaklaşımların bireysel terapide de uygulanabildiğini duyduğuna şaşmıştı.
Terapistle gerçekleşen ilk oturumlarında terapist ona şunu sormuştur: “Size bugün hangi konuda yardımcı olabilirim?” Ali henüz bu sorunun oturumlarda her zaman giriş sorusu olarak yöneltildiğini bilmiyor ve o an şaşırıyor. O bunu nereden bilsin ki- uzman olan terapist; öyle değil mi? Biraz düşündükten sonra terapiste semptomlarını ve bunlardan kurtulmak istediğini betimliyor. Depresyonun onda nasıl geliştiğini ve buna karşı neler yapabileceğini keşfetmek istiyor. Terapist bunu Ali ile birlikte terapi hedefleri formüle etmek için ele alıyor. Ona doğru biçimde yardım edebilmek için Ali’yi ve isteğini tam anlamak istiyor.
Ali; bu ve diğer oturumlarda depresif belirtilerinin bir bozukluk veya hastalık olarak görülmemesine ve terapistin bu semptomları daha büyük bir bağlamda incelemesine hayret ediyor. Ali’ye ve de depresif semptomlarına karşı temelde değer yükleyici tutum sergiliyor. Ali’ye; sağlıklı veya hasta gibi kesin kategoriler için düşünerek değil; daha çok bu depresif semptomların ortaya çıktığı kontekst koşulları içinde görerek yardımcı oluyor.
Birkaç oturumdan sonra Ali; şu sıralar mesleki bir karar durumu içine olduğunu fark ediyor. Çalıştığı firmada kariyer olanaklarının hepsini kullanmış ve onu zorluk çıkaracak hiçbir şey kalmamıştır artık. Bu; onda gerçek bir yaşam krizine yol açmıştır. Kızı da artık yavaş yavaş bağımsız olacağı ve adım adım evden uzaklaşacağı yaşlara gelmiştir. Ali kendisini artık ihtiyaç duyuluyormuş gibi hissediyor ve önündeki yıllarını nasıl şekillendirmek istediği ile ilgili kararsızlık yaşıyor.
Sistemik açıdan bakıldığında bu depresif davranış kalıplarının ilgili sistemde sıklıkla önemli işlevleri vardır. Ali; bu depresif semptomların onun hayatında da belirli işlevselliğe sahip olduğunu anlıyor ve bundan dolayı kendisini hafiflemiş hissediyor. Depresyon; Ali’nin yaşamını tekrar bilinçli bir şekilde kendi ellerine alması ve birşeylerin değişmesi gerektiğini kabul etmesi için tek olanaktı.
Bu farkındalıklara terapistin sistemik soru teknikleri ile ulaşmıştır; örn.:
“Eşiniz veya kızınız; önümüzdeki 10 yıl içinde yaşamınızın nasıl görüneceğini söylerdi?”
“Artık depresif semptomlar olmadan yaşamınıza devam etmek istediğinizi söylediğinizde- depresif semptomlara sahip olmamak size nasıl hissettiriyor? Böyle hissetmeniz için ne yapmanız gerekirdi? Depresif semptomların ortadan kalktığını nereden anlardınız?
Terapist farklı sorularla Ali’nin güç kaynaklarını etkin hale getiriyor:
“Diğer zorluklarla nasıl baş ettiniz? Böylesi süreçlerde size neler yardımcı oldu?”
“Nelerden gurur duyuyorsunuz?”
Sistemik soru teknikerinin yanı sıra terapist paradoks müdahale yöntemini de kullanmıştır; Ali’den örneğin uyku bozukluğuna ilişkin bilinçli olarak daha uzun süre uyanık kalmasını ve hiçbir şekilde uyumamasını istiyor. Her oturumun sonunda; terapist oturumundaki olayları özetleyerek; değer yükleyerek; ya yorumlayarak ya da bir sonraki oturuma kadar bir ev ödev vererek bir sonlandırma müdahalesi yapıyor.
Ali bu kısa zamanda bir değişim görülmesinden etkilenmiştir. Altı oturumda bile semptomlarının çoğu belirgin bir şekilde azalmıştır. Ona göre terapist birçok noktada “gözlerini açmıştır” ve yeni perspektifler sunmuştur. Artık hangi alternatiflere sahip olduğunu düşünüyor ve kendisini ve güncel yaşam durumunun tamamen farklı sorgulamaya başlıyor. O da bakışını artık problemlere ve olumsuz etkilerine değil; olanaklara ve durumunun içerdiği şanslara yöneltiyor. Bakış açısını değişmiştir ve yaşamı ve yaşam planlamasına ilişkin kendi eylem ve şekillendirme seçeneklerini tekrar algılıyor ve kullanabiliyordur.
Fakat son aylarda kendisini belirgin bir şekilde daha kötü hissediyor. Son zamanlarda oldukça düşünceli olmaya başladı. Eskiden onu mutlu eden şeyleri yapmakta artık zorlanıyor ve kendisini çok çabuk yorgun ve bitkin hissediyor. Uykuya dalmakta problemler yaşıyor ve geceleri sıklıkla uyanık kalıyor ve düşünüyor. Bir zaman sonra Aile hekimine başvuruyor ve kendisini muayene ettiriyor. Ali bedensel olarak tamamen sağlıklı ve aile hekimi Ali’ye depresyon şüphesinden bahsediyor. Ona psikoterapötik bir yardım almasını öneriyor.
Bir yakını ona bir sistemik terapisti tavsiye ediyor. “Sistemik”; Ali bu kavramın ne anlama geldiği ile hiçbir fikre sahip değil. “Aile terapisini” daha öncesinde duymuştu ama onu aile ile birlikte yapılan bir terapi olarak düşünmüştü. Sistemik yaklaşımların bireysel terapide de uygulanabildiğini duyduğuna şaşmıştı.
Terapistle gerçekleşen ilk oturumlarında terapist ona şunu sormuştur: “Size bugün hangi konuda yardımcı olabilirim?” Ali henüz bu sorunun oturumlarda her zaman giriş sorusu olarak yöneltildiğini bilmiyor ve o an şaşırıyor. O bunu nereden bilsin ki- uzman olan terapist; öyle değil mi? Biraz düşündükten sonra terapiste semptomlarını ve bunlardan kurtulmak istediğini betimliyor. Depresyonun onda nasıl geliştiğini ve buna karşı neler yapabileceğini keşfetmek istiyor. Terapist bunu Ali ile birlikte terapi hedefleri formüle etmek için ele alıyor. Ona doğru biçimde yardım edebilmek için Ali’yi ve isteğini tam anlamak istiyor.
Ali; bu ve diğer oturumlarda depresif belirtilerinin bir bozukluk veya hastalık olarak görülmemesine ve terapistin bu semptomları daha büyük bir bağlamda incelemesine hayret ediyor. Ali’ye ve de depresif semptomlarına karşı temelde değer yükleyici tutum sergiliyor. Ali’ye; sağlıklı veya hasta gibi kesin kategoriler için düşünerek değil; daha çok bu depresif semptomların ortaya çıktığı kontekst koşulları içinde görerek yardımcı oluyor.
Birkaç oturumdan sonra Ali; şu sıralar mesleki bir karar durumu içine olduğunu fark ediyor. Çalıştığı firmada kariyer olanaklarının hepsini kullanmış ve onu zorluk çıkaracak hiçbir şey kalmamıştır artık. Bu; onda gerçek bir yaşam krizine yol açmıştır. Kızı da artık yavaş yavaş bağımsız olacağı ve adım adım evden uzaklaşacağı yaşlara gelmiştir. Ali kendisini artık ihtiyaç duyuluyormuş gibi hissediyor ve önündeki yıllarını nasıl şekillendirmek istediği ile ilgili kararsızlık yaşıyor.
Sistemik açıdan bakıldığında bu depresif davranış kalıplarının ilgili sistemde sıklıkla önemli işlevleri vardır. Ali; bu depresif semptomların onun hayatında da belirli işlevselliğe sahip olduğunu anlıyor ve bundan dolayı kendisini hafiflemiş hissediyor. Depresyon; Ali’nin yaşamını tekrar bilinçli bir şekilde kendi ellerine alması ve birşeylerin değişmesi gerektiğini kabul etmesi için tek olanaktı.
Bu farkındalıklara terapistin sistemik soru teknikleri ile ulaşmıştır; örn.:
“Eşiniz veya kızınız; önümüzdeki 10 yıl içinde yaşamınızın nasıl görüneceğini söylerdi?”
“Artık depresif semptomlar olmadan yaşamınıza devam etmek istediğinizi söylediğinizde- depresif semptomlara sahip olmamak size nasıl hissettiriyor? Böyle hissetmeniz için ne yapmanız gerekirdi? Depresif semptomların ortadan kalktığını nereden anlardınız?
Terapist farklı sorularla Ali’nin güç kaynaklarını etkin hale getiriyor:
“Diğer zorluklarla nasıl baş ettiniz? Böylesi süreçlerde size neler yardımcı oldu?”
“Nelerden gurur duyuyorsunuz?”
Sistemik soru teknikerinin yanı sıra terapist paradoks müdahale yöntemini de kullanmıştır; Ali’den örneğin uyku bozukluğuna ilişkin bilinçli olarak daha uzun süre uyanık kalmasını ve hiçbir şekilde uyumamasını istiyor. Her oturumun sonunda; terapist oturumundaki olayları özetleyerek; değer yükleyerek; ya yorumlayarak ya da bir sonraki oturuma kadar bir ev ödev vererek bir sonlandırma müdahalesi yapıyor.
Ali bu kısa zamanda bir değişim görülmesinden etkilenmiştir. Altı oturumda bile semptomlarının çoğu belirgin bir şekilde azalmıştır. Ona göre terapist birçok noktada “gözlerini açmıştır” ve yeni perspektifler sunmuştur. Artık hangi alternatiflere sahip olduğunu düşünüyor ve kendisini ve güncel yaşam durumunun tamamen farklı sorgulamaya başlıyor. O da bakışını artık problemlere ve olumsuz etkilerine değil; olanaklara ve durumunun içerdiği şanslara yöneltiyor. Bakış açısını değişmiştir ve yaşamı ve yaşam planlamasına ilişkin kendi eylem ve şekillendirme seçeneklerini tekrar algılıyor ve kullanabiliyordur.