Travmatik Yaşantı ve Etkileri
Travmatik yaşantılar; gündelik yaşam içinde çoğunlukla beklenmedik şekilde gelişen; kişiyi tehdit eden ya da kişide zarara yol açan durumlardır. Bu zarar duygusal veya fiziksel; kişiyi ya da kişinin yakınını tehdit eden şekilde olabilir. Travmatik olay tek bir olaydan ya da belli bir zaman diliminde gerçekleşen birden çok olaydan oluşabilir. Doğal afetler; kazalar; kayıplar; cinsel istismar; aile içi şiddet olayları travmatik olaylara örnek olarak verilebilir.
Travmatik yaşam olayına maruz kalan yetişkinlerde travma sonrası görülen etkilerden bazıları şunlardır:
Travmayı tekrar deneyimleme (olaydan sonra görülen kabuslar; anılar ve flashbacklerle kendini gösterir); hatırlatıcılardan kaçınma (olayı hatırlatan yerlerden; konuşmalardan; kişilerden; nesnelerden vb. uzak durma); artmış uyarılmışlık; kaygı; öfke; depresif duygudurum; uykuda bozulma; iştahta değişiklik; dikkatte bozulma; odaklanamama; sigara ve alkol kullanımında artış; iletişim güçlükleri; sosyal etkileşimde azalma; ilgi ve istek kaybı.
Travmatik yaşam olayını deneyimleyen çocuklarda ise; kaygı; depresif belirtiler; uyku bozuklukları; kabuslar; okul başarısında düşüş; dikkatte bozulma; özgüvende düşüş; aktivitelerde azalma; isteksizlik; anne ve babayla olan ilişkilerinde değişimler; talepkar olma; içe kapanma; sosyal ilişkilerde bozulma; agresif davranışlar; dürtü kontrolünde zorluk; sürekli olayla ilgili konuşma isteği ya da olayın gerçekleştiğini inkar etme; olayın tekrarlanabileceği endişesi ve riskli davranışlar görülebilir.
Travmatik olayı yaşayan kişi çocuk ise; olayın çocuk üzerindeki etkilerinin en aza indirilmesi için ailenin yardımı ve desteği çok önemlidir.
Böyle bir durumda aile neler yapabilir?
• Duygusal ve fiziksel olarak ulaşılabilir olun. Çocuğunuzun neye ihtiyacı olduğunu saptayın. Çocuğunuzun kabul ettiği şekilde ona güven verin; destekleyici davranın.
• Travma tetikleyicilerini tanımlayın. Söylediğiniz; yaptığınız bazı şeyler; bazı durumlar çocuğunuz için travma tetikleyicisi olabilir. Çocuğunuzu gözlemleyin ve çocuğunuz için travma tetikleyicilerini belirlemeye çalışın.
• Çocuğunuzu dinleyin. Travmatik deneyimden sonra birçok duyguya sahip olmak normaldir. Bu duyguları ifade ettiğinde onu dinleyin; olayla ilgili yanlış bir inancı (örn.; “güvende değilim”) varsa düzeltin; yaşanan olayın çocuğunuzun hatası olmadığı konusunda ona güvence verin. Eğer suçluluk duyuyorsa; çocuğunuzu suçluluk duygusundan uzaklaştırın.
• Olumlu deneyimler yaşamanın travma sonrası iyileşmeye katkısı büyüktür. Çocuğunuzu özgüvenini arttıracak etkinliklere yönlendirin.
• Tutarlı davranın. Yemek düzeni; oyun zamanı; uyku saati için belli bir düzen geliştirin. Hayatınızda yaşanacak bir değişiklikten (örn; taşınma; okul değiştirme) önce çocuğunuzu bu değişime hazırlayın.
• Rahatlamayı öğrenmesine yardımcı olun. Nefes - gevşeme egzersizlerini; stresle baş etme becerilerini uygulama ve olumlu düşünceler (örn.;; “artık güvendeyim”) üretme konusunda onu destekleyin.
Aile üyelerinden biri travmatik yaşam olayına maruz kaldığında kimi zaman diğer aile üyeleri de bu durumla baş etmekte zorlanabilirler. Aile üyeleri kendilerini desteksiz ve yalnız hissedebilirler. Bu da aile içi ilişkileri zor hale getirebilir. Kişinin yaşadığı travma aileyi de etkileyebilir. Travmatik olayın sizin üzerinizde de etkileri olduğunu fark ediyorsanız ailenizden; arkadaşlarınızdan destek almaktan; profesyonel desteğe yönelmekten kaçınmayın.
Travma belirtilerinin tedavisinde bilişsel davranışçı terapi; EMDR terapisi yaygın olarak kullanılan etkili yaklaşımlardandır.
Travmatik yaşam olayına maruz kalan yetişkinlerde travma sonrası görülen etkilerden bazıları şunlardır:
Travmayı tekrar deneyimleme (olaydan sonra görülen kabuslar; anılar ve flashbacklerle kendini gösterir); hatırlatıcılardan kaçınma (olayı hatırlatan yerlerden; konuşmalardan; kişilerden; nesnelerden vb. uzak durma); artmış uyarılmışlık; kaygı; öfke; depresif duygudurum; uykuda bozulma; iştahta değişiklik; dikkatte bozulma; odaklanamama; sigara ve alkol kullanımında artış; iletişim güçlükleri; sosyal etkileşimde azalma; ilgi ve istek kaybı.
Travmatik yaşam olayını deneyimleyen çocuklarda ise; kaygı; depresif belirtiler; uyku bozuklukları; kabuslar; okul başarısında düşüş; dikkatte bozulma; özgüvende düşüş; aktivitelerde azalma; isteksizlik; anne ve babayla olan ilişkilerinde değişimler; talepkar olma; içe kapanma; sosyal ilişkilerde bozulma; agresif davranışlar; dürtü kontrolünde zorluk; sürekli olayla ilgili konuşma isteği ya da olayın gerçekleştiğini inkar etme; olayın tekrarlanabileceği endişesi ve riskli davranışlar görülebilir.
Travmatik olayı yaşayan kişi çocuk ise; olayın çocuk üzerindeki etkilerinin en aza indirilmesi için ailenin yardımı ve desteği çok önemlidir.
Böyle bir durumda aile neler yapabilir?
• Duygusal ve fiziksel olarak ulaşılabilir olun. Çocuğunuzun neye ihtiyacı olduğunu saptayın. Çocuğunuzun kabul ettiği şekilde ona güven verin; destekleyici davranın.
• Travma tetikleyicilerini tanımlayın. Söylediğiniz; yaptığınız bazı şeyler; bazı durumlar çocuğunuz için travma tetikleyicisi olabilir. Çocuğunuzu gözlemleyin ve çocuğunuz için travma tetikleyicilerini belirlemeye çalışın.
• Çocuğunuzu dinleyin. Travmatik deneyimden sonra birçok duyguya sahip olmak normaldir. Bu duyguları ifade ettiğinde onu dinleyin; olayla ilgili yanlış bir inancı (örn.; “güvende değilim”) varsa düzeltin; yaşanan olayın çocuğunuzun hatası olmadığı konusunda ona güvence verin. Eğer suçluluk duyuyorsa; çocuğunuzu suçluluk duygusundan uzaklaştırın.
• Olumlu deneyimler yaşamanın travma sonrası iyileşmeye katkısı büyüktür. Çocuğunuzu özgüvenini arttıracak etkinliklere yönlendirin.
• Tutarlı davranın. Yemek düzeni; oyun zamanı; uyku saati için belli bir düzen geliştirin. Hayatınızda yaşanacak bir değişiklikten (örn; taşınma; okul değiştirme) önce çocuğunuzu bu değişime hazırlayın.
• Rahatlamayı öğrenmesine yardımcı olun. Nefes - gevşeme egzersizlerini; stresle baş etme becerilerini uygulama ve olumlu düşünceler (örn.;; “artık güvendeyim”) üretme konusunda onu destekleyin.
Aile üyelerinden biri travmatik yaşam olayına maruz kaldığında kimi zaman diğer aile üyeleri de bu durumla baş etmekte zorlanabilirler. Aile üyeleri kendilerini desteksiz ve yalnız hissedebilirler. Bu da aile içi ilişkileri zor hale getirebilir. Kişinin yaşadığı travma aileyi de etkileyebilir. Travmatik olayın sizin üzerinizde de etkileri olduğunu fark ediyorsanız ailenizden; arkadaşlarınızdan destek almaktan; profesyonel desteğe yönelmekten kaçınmayın.
Travma belirtilerinin tedavisinde bilişsel davranışçı terapi; EMDR terapisi yaygın olarak kullanılan etkili yaklaşımlardandır.