D Vitamini: Popülarite mi Sağlık mı?
D VİTAMİNİ: POPÜLARİTE Mİ; SAĞLIK MI?
Bilimsel bir arama motoruna “D vitamini” yazıldığında binlerce sonuca ulaşılabilir. Eksikliği birçok hastalığın nedeni olarak gösteriliyor ancak bu göstergeler ne kadar doğru? Son yıllarda D vitamini takviyelerine olan ilgi neden bu denli arttı?
D vitamini nasıl bir vitamindir?
Vitaminlerin çoğu; dışarıdan özellikle bitkisel besinler yoluyla alınır. D vitamini gereksiniminin ise %90’ı güneş aracılığıyla ultraviyole ışınları yardımıyla deride sentezlenir. D vitamini konusunda besinlere gereksinim yoktur. Deride sentezlenen D vitamini karaciğer ve böbreklerde işlemlerden geçerek aktif hale gelir. Sentez edilen D vitamini yağ dokuda depolanır. D vitamini bağışıklık sistemi; kalp damar sistemi; pıhtılaşma mekanizmalarında görev alır. Bağırsaklardan kalsiyum ve fosforun emilimi için gereklidir; bu bakımdan kemik sağlığı için önemli bir vitamindir.
D vitamini eksikliğinde ne olur?
Eksikliğinde bağırsaklardan kalsiyum ve fosfor emilimi aksar. Bunun sonucunda kemik hastalıkları ortaya çıkar. Kemik sağlığı açısından 25(OH)D’nin 12 ng/ml altındaki değerlerin eksiklik; 20 ng/dl’nin altındaki değerler yetersizlik; 20 ng/dl’nin üzerindekiler normal olarak belirtilmiştir. Kemik sağlığı açısından 25(OH)D’nin >16 ng/ml olmasının yeterli olduğu belirtilmiştir. (Global Consensus Recommendations on Prevention and Management of Nutritional Rickets; 2016)
Eksikliğinde kemik sağlığında bazı sıkıntılar görülür. D vitamininin 10 ng/dl’nin altında kemik sağlığı için tehlike sinyalleri çalmaya başlar. 5 ng/dl’nin altında olduğu durumlarda bağırsaklardan kalsiyum ve fosfor emilimi (daha çok kalsiyum) % 10-15 oranına geriliyor. Özellikle tip 1 diyabet; romatoid artrit gibi hastalıkların nedenleri sıralanırken D vitamini eksikliği sıklıkla dile getirilmektedir. Ancak; ortaya konan veriler neden sonuç ilişkisi kurmak için yeterli değildir. (Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D; Institue of Medicine; 2010)
D vitamini sınır düzeyi nedir?
Kaynakları taradığımızda karşımıza 30 ng/dl’nin altında derhal takviye verilmesi gerektiğinin altı çiziliyor. Ancak; güvenilir kaynaklardan Institue of Medicine’a göre kemik sağlığı açısından D vitamini düzeyini 20 ng/dl civarında tutmak yeterlidir. Bunun için ilk 1 yaşta günde 400 ünite(3 damla); 1-71 yaş arasında 600 ünite; >71 yaşlarda 800 ünite D vitamini gereklidir (1).
Fazla D vitamini almanın bir anlamı var mıdır?
Son yıllarda çocuklarda ve yetişkinlerde D vitamini zehirlenmesine önceki yıllara göre daha sık rastlanıyor. Bununla beraber kalp damar hastalıklarından kansere diyabetten obeziteye kadar pek çok hastalık D vitamini eksikliği ile ilişkilendiriliyor. Bu da rutin kontrollerde gerekli gereksiz D vitamine bakılmasına neden oluyor. Ancak aşırı D vitamini alımlarında bağırsaklardan fazla kalsiyum çekilmesi görülüyor ve böbreklerde kalsiyum taşı oluşumu kolaylaşıyor. D vitamini yükselmesi iştahsızlık; halsizlik gibi şikayetlerin yanısıra bağırsakların ve midenin bazı rahatsızlıklarına neden oluyor.
Sınır değerler nelerdir?
100 ng/dl üzeri hipervitaminoz; 150 ng/dl üzeri ise D vitamini zehirlenmesine neden olmaktadır (2).
Bebeklere ne kadar D vitamini verilmelidir?
Yenidoğan bebeklerde 1 yaşına kadar günde 400 ünite (3 damla) D vitamini verilmelidir. (T.C. Sağlık Bakanlığı D vitamini Bilim Kurulu önerileri; 2005)
Çocuklarda D vitamini kullanımı:
Bir yaşından itibaren 600 ünite; 7 yaşından sonra günde 800 ünite D vitaminine ihtiyaç vardır. Bunu yeterli güneşlenerek karşılamak mümkündür. (T.C. Sağlık Bakanlığı D vitamini Bilim Kurulu önerileri; 2005)
Gebelikte D vitamini kullanımı:
Gebeliğin 3. ayından itibaren ve süt verme döneminde günde 1200 ünite verilmelidir.
Peki; rutin izlemde 25(OH)D bakılmasına gerek var mı?
Rutin izlemde 25(OH)D bakmaya gerek olmadığı belirtilmektedir. Sadece; eksiklik konusunda risk grubunda olanlarda 25(OH)D bakılmalıdır. Bu grup; kemik sağlığı bozuk olanlar; kemik kırıkları görülenler; kas ağrıları olanlar; böbrek hastalığı olanlardır. D vitamini ile ilgili karara varmadan önce Alkelen Fosfataz (ALP) ve Parathormon (PTH) değerlerine de bakılmalıdır.
Obezite ve D vitamini ilişkisi?
Obezlerde 25(OH)D düzeyi düşük bulunabilir; ancak D vitamini ihtiyaçları obez olmayanlardan farklı değildir (3). Bu nedenle obezlere yüksek D vitamini vermeye gerek yoktur.
Kemik sağlığı ve D vitamini:
Institue of Medicine (IOM); D vitamini için Recommanded Dietary Allowance (RDA) belirlerken serum 25(OH)D değerinin iskelet sağlığı bakımından >20 ng/ml olmasını hedef olarak belirledi. Bunun için ilk 1 yaşta günde 400 IU; 1-71 yaş arasında 600; >71 yaşlarda 800 IU D vitamini gereklidir.
Tip 2 Diyabet ve D vitamini eksikliği ilişkisi
76;220 kişiden oluşan bir metaanaliz çalışmasında kan 25(OH)D vitamin düzeyleri ve tip 2 diyabet oluşum riski arasında kesin bir neden sonuç ilişkisi kurulamamıştır (4). Yine; 25(OH9D düzeyleri ve etkilerinin araştırıldığı başka bir çalışmada 12 hafta içinde takviye edilen D vitamininin açlık kan glikozu; insülin; insülin direnci üzerine bir etkisi olmadığı ortaya konmuştur.
Finlandiya’da tip 1 diyabet gelişimi ile ilgili yapılan bir çalışmada 25(OH)D düzeyleri ile tip 1 diyabetin oluşumunda etken olan otoimmünitenin bağı bulunamamıştır (5).
D vitamini kalsiyum emiliminde önemli bir vitamin türüdür. Peki kalsiyum hangi gıdalarda bulunuyor?
Recommended Dietary Allowance ( RDA): Tavsiye edilen günlük besin alım miktarı: Hedef toplumun en az % 97;5’uğunun ihtiyacını karşılayan miktardır.
Vücutta en fazla bulunan mineral olan kalsiyumdur. Kalsiyum başlıca koyu yeşil yapraklı sebzeler; kurubakliyatlar;kuruyemişlerde bulunur.
Yetişkin bir insanın günlük kalsiyum ihtiyacı; 1000 mg civarındadır. 100 gram soya tohumunda 277 mg; 100 gram ketentohumunda 255 mg; 100 gram maydanozda 138 mg; 100 gram kurufasulyede 1000 mg kalsiyum bulunmaktadır. (United States Department of Agriculture)
D vitamini alımları için öneriler:
Hayatın ilk haftasından itibaren anne sütü alsın almasın tüm bebeklere en az bir yaşına kadar; tercihen 3 yaşına kadar 400 ünite/gün D vitamini (günde 3 damla D vitamini) verilmelidir.
Günde 10.00-15.00 saatleri arasında 15 dakika kadar güneşe çıkılmalıdır.
Güneşlenme sırasında eller ve yüz çıplak olmalıdır.
Güneşlenirken güneş kremi kullanılmamalıdır.
Son olarak…
Kanser; kardiyovasküler hastalıklar; diyabet; otoimmün hastalıklar gibi iskelet dışı sorunlar ile D vitamini düzeyi arasında ilişki kuran birçok araştırma bulunuyor ve bu çalışmalar bize neden sonuç bağlamında net bir veri sunmuyorlar.
Kaynaklar:
(1) The 2011 Report on Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D from the Institute of Medicine: What Clinicians Need to Know; (96(1): 53–58; 2011)
(2) The Turkish Journal of Pediatrics; (54 93:98; 2012)
(3) Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism; (97: 1146 – 1152; 2012)
(4) Diabetes Care; (36:1422-1428; 2013)
(5) Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism; (101: 723-729; 2016)
Okuma önerileri:
Institue of Medicine raporları:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3046611/?report=printable
https://www.nationalacademies.org/hmd/~/media/Files/Report%20Files/2010/Dietary-Reference-Intakes-for-Calcium-and-Vitamin-D/Vitamin%20D%20and%20Calcium%202010%20Report%20Brief.pdf
Sağlık bakanlığı D vitamini raporu:
http://cocukergen.thsk.saglik.gov.tr/daire-faaliyetleri/beslenme/752-bebeklerde-d-vitamini-yetersizli%C4%9Finin-%C3%B6nlenmesi-ve-kemik-sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n%C4%B1n-geli%C5%9Ftirilmesi-program%C4%B1.html
Bilimsel bir arama motoruna “D vitamini” yazıldığında binlerce sonuca ulaşılabilir. Eksikliği birçok hastalığın nedeni olarak gösteriliyor ancak bu göstergeler ne kadar doğru? Son yıllarda D vitamini takviyelerine olan ilgi neden bu denli arttı?
D vitamini nasıl bir vitamindir?
Vitaminlerin çoğu; dışarıdan özellikle bitkisel besinler yoluyla alınır. D vitamini gereksiniminin ise %90’ı güneş aracılığıyla ultraviyole ışınları yardımıyla deride sentezlenir. D vitamini konusunda besinlere gereksinim yoktur. Deride sentezlenen D vitamini karaciğer ve böbreklerde işlemlerden geçerek aktif hale gelir. Sentez edilen D vitamini yağ dokuda depolanır. D vitamini bağışıklık sistemi; kalp damar sistemi; pıhtılaşma mekanizmalarında görev alır. Bağırsaklardan kalsiyum ve fosforun emilimi için gereklidir; bu bakımdan kemik sağlığı için önemli bir vitamindir.
D vitamini eksikliğinde ne olur?
Eksikliğinde bağırsaklardan kalsiyum ve fosfor emilimi aksar. Bunun sonucunda kemik hastalıkları ortaya çıkar. Kemik sağlığı açısından 25(OH)D’nin 12 ng/ml altındaki değerlerin eksiklik; 20 ng/dl’nin altındaki değerler yetersizlik; 20 ng/dl’nin üzerindekiler normal olarak belirtilmiştir. Kemik sağlığı açısından 25(OH)D’nin >16 ng/ml olmasının yeterli olduğu belirtilmiştir. (Global Consensus Recommendations on Prevention and Management of Nutritional Rickets; 2016)
Eksikliğinde kemik sağlığında bazı sıkıntılar görülür. D vitamininin 10 ng/dl’nin altında kemik sağlığı için tehlike sinyalleri çalmaya başlar. 5 ng/dl’nin altında olduğu durumlarda bağırsaklardan kalsiyum ve fosfor emilimi (daha çok kalsiyum) % 10-15 oranına geriliyor. Özellikle tip 1 diyabet; romatoid artrit gibi hastalıkların nedenleri sıralanırken D vitamini eksikliği sıklıkla dile getirilmektedir. Ancak; ortaya konan veriler neden sonuç ilişkisi kurmak için yeterli değildir. (Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D; Institue of Medicine; 2010)
D vitamini sınır düzeyi nedir?
Kaynakları taradığımızda karşımıza 30 ng/dl’nin altında derhal takviye verilmesi gerektiğinin altı çiziliyor. Ancak; güvenilir kaynaklardan Institue of Medicine’a göre kemik sağlığı açısından D vitamini düzeyini 20 ng/dl civarında tutmak yeterlidir. Bunun için ilk 1 yaşta günde 400 ünite(3 damla); 1-71 yaş arasında 600 ünite; >71 yaşlarda 800 ünite D vitamini gereklidir (1).
Fazla D vitamini almanın bir anlamı var mıdır?
Son yıllarda çocuklarda ve yetişkinlerde D vitamini zehirlenmesine önceki yıllara göre daha sık rastlanıyor. Bununla beraber kalp damar hastalıklarından kansere diyabetten obeziteye kadar pek çok hastalık D vitamini eksikliği ile ilişkilendiriliyor. Bu da rutin kontrollerde gerekli gereksiz D vitamine bakılmasına neden oluyor. Ancak aşırı D vitamini alımlarında bağırsaklardan fazla kalsiyum çekilmesi görülüyor ve böbreklerde kalsiyum taşı oluşumu kolaylaşıyor. D vitamini yükselmesi iştahsızlık; halsizlik gibi şikayetlerin yanısıra bağırsakların ve midenin bazı rahatsızlıklarına neden oluyor.
Sınır değerler nelerdir?
100 ng/dl üzeri hipervitaminoz; 150 ng/dl üzeri ise D vitamini zehirlenmesine neden olmaktadır (2).
Bebeklere ne kadar D vitamini verilmelidir?
Yenidoğan bebeklerde 1 yaşına kadar günde 400 ünite (3 damla) D vitamini verilmelidir. (T.C. Sağlık Bakanlığı D vitamini Bilim Kurulu önerileri; 2005)
Çocuklarda D vitamini kullanımı:
Bir yaşından itibaren 600 ünite; 7 yaşından sonra günde 800 ünite D vitaminine ihtiyaç vardır. Bunu yeterli güneşlenerek karşılamak mümkündür. (T.C. Sağlık Bakanlığı D vitamini Bilim Kurulu önerileri; 2005)
Gebelikte D vitamini kullanımı:
Gebeliğin 3. ayından itibaren ve süt verme döneminde günde 1200 ünite verilmelidir.
Peki; rutin izlemde 25(OH)D bakılmasına gerek var mı?
Rutin izlemde 25(OH)D bakmaya gerek olmadığı belirtilmektedir. Sadece; eksiklik konusunda risk grubunda olanlarda 25(OH)D bakılmalıdır. Bu grup; kemik sağlığı bozuk olanlar; kemik kırıkları görülenler; kas ağrıları olanlar; böbrek hastalığı olanlardır. D vitamini ile ilgili karara varmadan önce Alkelen Fosfataz (ALP) ve Parathormon (PTH) değerlerine de bakılmalıdır.
Obezite ve D vitamini ilişkisi?
Obezlerde 25(OH)D düzeyi düşük bulunabilir; ancak D vitamini ihtiyaçları obez olmayanlardan farklı değildir (3). Bu nedenle obezlere yüksek D vitamini vermeye gerek yoktur.
Kemik sağlığı ve D vitamini:
Institue of Medicine (IOM); D vitamini için Recommanded Dietary Allowance (RDA) belirlerken serum 25(OH)D değerinin iskelet sağlığı bakımından >20 ng/ml olmasını hedef olarak belirledi. Bunun için ilk 1 yaşta günde 400 IU; 1-71 yaş arasında 600; >71 yaşlarda 800 IU D vitamini gereklidir.
Tip 2 Diyabet ve D vitamini eksikliği ilişkisi
76;220 kişiden oluşan bir metaanaliz çalışmasında kan 25(OH)D vitamin düzeyleri ve tip 2 diyabet oluşum riski arasında kesin bir neden sonuç ilişkisi kurulamamıştır (4). Yine; 25(OH9D düzeyleri ve etkilerinin araştırıldığı başka bir çalışmada 12 hafta içinde takviye edilen D vitamininin açlık kan glikozu; insülin; insülin direnci üzerine bir etkisi olmadığı ortaya konmuştur.
Finlandiya’da tip 1 diyabet gelişimi ile ilgili yapılan bir çalışmada 25(OH)D düzeyleri ile tip 1 diyabetin oluşumunda etken olan otoimmünitenin bağı bulunamamıştır (5).
D vitamini kalsiyum emiliminde önemli bir vitamin türüdür. Peki kalsiyum hangi gıdalarda bulunuyor?
Recommended Dietary Allowance ( RDA): Tavsiye edilen günlük besin alım miktarı: Hedef toplumun en az % 97;5’uğunun ihtiyacını karşılayan miktardır.
Vücutta en fazla bulunan mineral olan kalsiyumdur. Kalsiyum başlıca koyu yeşil yapraklı sebzeler; kurubakliyatlar;kuruyemişlerde bulunur.
Yetişkin bir insanın günlük kalsiyum ihtiyacı; 1000 mg civarındadır. 100 gram soya tohumunda 277 mg; 100 gram ketentohumunda 255 mg; 100 gram maydanozda 138 mg; 100 gram kurufasulyede 1000 mg kalsiyum bulunmaktadır. (United States Department of Agriculture)
D vitamini alımları için öneriler:
Hayatın ilk haftasından itibaren anne sütü alsın almasın tüm bebeklere en az bir yaşına kadar; tercihen 3 yaşına kadar 400 ünite/gün D vitamini (günde 3 damla D vitamini) verilmelidir.
Günde 10.00-15.00 saatleri arasında 15 dakika kadar güneşe çıkılmalıdır.
Güneşlenme sırasında eller ve yüz çıplak olmalıdır.
Güneşlenirken güneş kremi kullanılmamalıdır.
Son olarak…
Kanser; kardiyovasküler hastalıklar; diyabet; otoimmün hastalıklar gibi iskelet dışı sorunlar ile D vitamini düzeyi arasında ilişki kuran birçok araştırma bulunuyor ve bu çalışmalar bize neden sonuç bağlamında net bir veri sunmuyorlar.
Kaynaklar:
(1) The 2011 Report on Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D from the Institute of Medicine: What Clinicians Need to Know; (96(1): 53–58; 2011)
(2) The Turkish Journal of Pediatrics; (54 93:98; 2012)
(3) Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism; (97: 1146 – 1152; 2012)
(4) Diabetes Care; (36:1422-1428; 2013)
(5) Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism; (101: 723-729; 2016)
Okuma önerileri:
Institue of Medicine raporları:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3046611/?report=printable
https://www.nationalacademies.org/hmd/~/media/Files/Report%20Files/2010/Dietary-Reference-Intakes-for-Calcium-and-Vitamin-D/Vitamin%20D%20and%20Calcium%202010%20Report%20Brief.pdf
Sağlık bakanlığı D vitamini raporu:
http://cocukergen.thsk.saglik.gov.tr/daire-faaliyetleri/beslenme/752-bebeklerde-d-vitamini-yetersizli%C4%9Finin-%C3%B6nlenmesi-ve-kemik-sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n%C4%B1n-geli%C5%9Ftirilmesi-program%C4%B1.html