Yetişkinlik Döneminde Ruhsal Sorunlar
YETİŞKİNLİK DÖNEMİNDE RUHSAL SORUNLAR
Yetişkinlik döneminde ruhsal sorunları üç ana başlık altında toplayabiliriz.
1. Psikozlar
2. Nevrotik Durumlar
3. Kişilik Bozuklukları
Çok eski dönemden kalan bu sınıflama aslında bu gün de geçerli bir durumdur. Psikozlar kişinin gerçeği değerlendirme yetisinin yitiminin içinde olduğu bir grup akıl hastalığıdır. Bu gruptaki kişilerde ceza ehliyeti yoktur. Her hangi bir suç işleseler ceza almamaları gerekir. Çünkü realiteyi değerlendirebilme/ gerçeği değerlendirebilme yetisi “realite testi” (reality testing) bozulmuştur. Akıl sağlığı yerinde değildir.
Psikoz denince ilk akla gelen şizofreni olmaktadır. Şizofreninin farklı klinik türleri vardır.
1. Paranoid Tür Şizofreni :
Kötülük görme; başkalarının onun aleyhinde bir şeyler yaptığı ; izlendiği vb. düşünce bozuklukları - sanrılar- baskındır. Bazen bu felsefi; dini veya metafizik gibi konulara aşırı düşkünlük biçiminde olabilir. Kişinin hastalıkla ilgili iç görüsü yoktur ve hasta olduğunu kabul etmez. Grandiozite/büyüklük sanrıları; alınganlık; kuşkuculuk biçiminde düşünce bozuklukları sık görülür. Diğer şizofreni türlerine göre daha yavaş ve geç başlangıçlıdır.
2. Hebefrenik / Dezorganize Tür Şizofreni :
Daha erken başlangıçlıdır. Yıkım daha fazladır. Düşünce ve devinim bozuklukları baskındır. Kişilikte dağılma; davranışlarda immatürite; çocuksuluk hakimdir; düşünce bozuklukları daha dezorganizedir. Duygusal iniş - çıkışlar; duygusal tepkilerde labilite; basmakalıp ve yineleyici düşünce bozuklukları; çeşitlilik gösteren pozitif belirtilerle erken başlar; prognoz ilerleyici ve kötüdür.
3. Katatonik Tür Şizofreni: Dış çevre ile ilişkisini kesmiş gibidir. Donakalım hareket bozuklukları baskın belirgindir. Dış dünya ile ilişkisini kesmiş gibi görünse de aslında çevrede olan bitenin farkındadır. Ancak uyaranlara tepki vermez. Belirli bir postürde uygunsuz hatta zor bir duruşta uzun süre donup kalabilir. Başlangıç ergenlik ve genç yetişkinlik ( 15-25 yaş ) döneminde olur.
4. Ayrışmamış Tür Şizofreni:
Yukarıdaki tür ; paranoid; dezorganize ve katatonik tür klinik görünümler ayrışmamıştır.
5. Kalıntı / Rezidüel Tür Şizofreni :
Duygusal küntlük; vurdumduymazlık; hareketlerde kısıtlılık ; uyumsuz dış dünyadan kopuk yaşama; somut düşünceye eğilim; düşünce içeriğinde fakirleşme öz bakım becerilerinin ve hijyenin düşüklüğü gözlenir. İlk başlangıç değil birkaç hastalık atağından sonra gelişir.
Nevrozlar konusuna gelince;
Genel olarak “Nevrotik” olarak adlandırılan klinik durumdur. Günlük yaşamda alışıldık/normal kabul edilmeyen davranış örüntüleri vardır. İçsel çözümlenmemiş çatışmaların sonucu ortaya çıkan belirtilerdir. Birey yaşananların farkındadır. Yaptığı davranışların normal/alışıldık olmadığının bilincindedir. Ancak çatışma ve onun sonucunda ortaya çıkan duygu durumunu bu davranışları ile yatıştırabilmektedir. Toplum içinde normal yaşamlarını sürdürürler; ileride kişilik bozukluğu gibi farklı bir klinik tabloya dönüşmezler. Çoğu zaman hastanede yatış gerektirmez. Ancak günlük yaşamda ve işlevselliklerinde bozulmalar ileri dereceye varabilir. Kaçınıcı davranışları toplumdan izolasyon ve iş görememe; evlilik vb ilişkisini sürdürememe noktasına ulaşabilir. Ya da nevrotik davranışlar ile uğraş günlük yaşam ve işlevselliklerini bozabilir. Sağlığını tehdit eder boyuta getirebilir. Ör; anorexia nevroza ölümle sonuçlanabilir bir hastalıktır. Ağır obsesif kompulsif nevrozlarda işlevsellik ileri boyutta bozulur; sağlığı tehdit eder hale gelebilir. Fobik nevrozlarda kaçınma iş ve sosyal yaşamı felç edebilir vb. Gerçekte bu nevrotik davranışlar rahatsız edici duruma karşı gelişen benliğin savunma mekanizmaları iken bir kısır döngüye dönüşerek rahatlatmak yerine çıkmaza sokar boyuta gelmiştir.
Kişilik Bozukluklarına gelince:
Kişinin içinde yaşadığı kültürün beklentilerinden belirgin olarak sapan sürekli davranış ve iç yaşantı örüntüsüdür. Bu örüntü şu 4 alanın en az ikisinde kendisini gösterir; biliş (kendini; başka insanları ve olayları algılama ve yorumlama yolları); duygulanım (duygusal tepkilerin görülme sıklığı; yoğunluğu; değişkenliği; uygunluğu); kişiler arası işlevsellik; dürtü kontrolü.
Bu sürekli örüntü esneklik göstermez ve çok çeşitli kişisel ve toplumsal durumları kapsar. Bu örüntü değişmez; uzun süredir vardır; başlangıcı en azından genç erişkinlik ya da ergenlik dönemine uzar. Bu sürekli örüntü; klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya; toplumsal-mesleki alanlarda veya diğer önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya yol açar. Patolojik kişilik özellikleri hasta tarafından genellikle normal olarak algılanır ve hasta bundan şikayetçi değildir. Hastalar genellikle çevreyi kendilerine uydurmaya çalışırlar ve çevreyle sürtüşürler. Özellikler belirli bir süre; kişi veya ortamla sınırlı değildir. Süregendir; hemen her ortamda ve kişi ya da toplulukta kendisini gösterir.
Kişilik bozukluklarının sınıflaması :
A KÜMESİ:
Paranoid; Şizoid ve Şizotipal KB
B KÜMESİ:
Antisosyal; Narsistik; Histriyonik ve Borderline KB
C KÜMESİ:
Çekingen; Bağımlı ve Obsesif-Kompulsif KB
Yetişkinlik döneminde ruhsal sorunları üç ana başlık altında toplayabiliriz.
1. Psikozlar
2. Nevrotik Durumlar
3. Kişilik Bozuklukları
Çok eski dönemden kalan bu sınıflama aslında bu gün de geçerli bir durumdur. Psikozlar kişinin gerçeği değerlendirme yetisinin yitiminin içinde olduğu bir grup akıl hastalığıdır. Bu gruptaki kişilerde ceza ehliyeti yoktur. Her hangi bir suç işleseler ceza almamaları gerekir. Çünkü realiteyi değerlendirebilme/ gerçeği değerlendirebilme yetisi “realite testi” (reality testing) bozulmuştur. Akıl sağlığı yerinde değildir.
Psikoz denince ilk akla gelen şizofreni olmaktadır. Şizofreninin farklı klinik türleri vardır.
1. Paranoid Tür Şizofreni :
Kötülük görme; başkalarının onun aleyhinde bir şeyler yaptığı ; izlendiği vb. düşünce bozuklukları - sanrılar- baskındır. Bazen bu felsefi; dini veya metafizik gibi konulara aşırı düşkünlük biçiminde olabilir. Kişinin hastalıkla ilgili iç görüsü yoktur ve hasta olduğunu kabul etmez. Grandiozite/büyüklük sanrıları; alınganlık; kuşkuculuk biçiminde düşünce bozuklukları sık görülür. Diğer şizofreni türlerine göre daha yavaş ve geç başlangıçlıdır.
2. Hebefrenik / Dezorganize Tür Şizofreni :
Daha erken başlangıçlıdır. Yıkım daha fazladır. Düşünce ve devinim bozuklukları baskındır. Kişilikte dağılma; davranışlarda immatürite; çocuksuluk hakimdir; düşünce bozuklukları daha dezorganizedir. Duygusal iniş - çıkışlar; duygusal tepkilerde labilite; basmakalıp ve yineleyici düşünce bozuklukları; çeşitlilik gösteren pozitif belirtilerle erken başlar; prognoz ilerleyici ve kötüdür.
3. Katatonik Tür Şizofreni: Dış çevre ile ilişkisini kesmiş gibidir. Donakalım hareket bozuklukları baskın belirgindir. Dış dünya ile ilişkisini kesmiş gibi görünse de aslında çevrede olan bitenin farkındadır. Ancak uyaranlara tepki vermez. Belirli bir postürde uygunsuz hatta zor bir duruşta uzun süre donup kalabilir. Başlangıç ergenlik ve genç yetişkinlik ( 15-25 yaş ) döneminde olur.
4. Ayrışmamış Tür Şizofreni:
Yukarıdaki tür ; paranoid; dezorganize ve katatonik tür klinik görünümler ayrışmamıştır.
5. Kalıntı / Rezidüel Tür Şizofreni :
Duygusal küntlük; vurdumduymazlık; hareketlerde kısıtlılık ; uyumsuz dış dünyadan kopuk yaşama; somut düşünceye eğilim; düşünce içeriğinde fakirleşme öz bakım becerilerinin ve hijyenin düşüklüğü gözlenir. İlk başlangıç değil birkaç hastalık atağından sonra gelişir.
Nevrozlar konusuna gelince;
Genel olarak “Nevrotik” olarak adlandırılan klinik durumdur. Günlük yaşamda alışıldık/normal kabul edilmeyen davranış örüntüleri vardır. İçsel çözümlenmemiş çatışmaların sonucu ortaya çıkan belirtilerdir. Birey yaşananların farkındadır. Yaptığı davranışların normal/alışıldık olmadığının bilincindedir. Ancak çatışma ve onun sonucunda ortaya çıkan duygu durumunu bu davranışları ile yatıştırabilmektedir. Toplum içinde normal yaşamlarını sürdürürler; ileride kişilik bozukluğu gibi farklı bir klinik tabloya dönüşmezler. Çoğu zaman hastanede yatış gerektirmez. Ancak günlük yaşamda ve işlevselliklerinde bozulmalar ileri dereceye varabilir. Kaçınıcı davranışları toplumdan izolasyon ve iş görememe; evlilik vb ilişkisini sürdürememe noktasına ulaşabilir. Ya da nevrotik davranışlar ile uğraş günlük yaşam ve işlevselliklerini bozabilir. Sağlığını tehdit eder boyuta getirebilir. Ör; anorexia nevroza ölümle sonuçlanabilir bir hastalıktır. Ağır obsesif kompulsif nevrozlarda işlevsellik ileri boyutta bozulur; sağlığı tehdit eder hale gelebilir. Fobik nevrozlarda kaçınma iş ve sosyal yaşamı felç edebilir vb. Gerçekte bu nevrotik davranışlar rahatsız edici duruma karşı gelişen benliğin savunma mekanizmaları iken bir kısır döngüye dönüşerek rahatlatmak yerine çıkmaza sokar boyuta gelmiştir.
Kişilik Bozukluklarına gelince:
Kişinin içinde yaşadığı kültürün beklentilerinden belirgin olarak sapan sürekli davranış ve iç yaşantı örüntüsüdür. Bu örüntü şu 4 alanın en az ikisinde kendisini gösterir; biliş (kendini; başka insanları ve olayları algılama ve yorumlama yolları); duygulanım (duygusal tepkilerin görülme sıklığı; yoğunluğu; değişkenliği; uygunluğu); kişiler arası işlevsellik; dürtü kontrolü.
Bu sürekli örüntü esneklik göstermez ve çok çeşitli kişisel ve toplumsal durumları kapsar. Bu örüntü değişmez; uzun süredir vardır; başlangıcı en azından genç erişkinlik ya da ergenlik dönemine uzar. Bu sürekli örüntü; klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya; toplumsal-mesleki alanlarda veya diğer önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya yol açar. Patolojik kişilik özellikleri hasta tarafından genellikle normal olarak algılanır ve hasta bundan şikayetçi değildir. Hastalar genellikle çevreyi kendilerine uydurmaya çalışırlar ve çevreyle sürtüşürler. Özellikler belirli bir süre; kişi veya ortamla sınırlı değildir. Süregendir; hemen her ortamda ve kişi ya da toplulukta kendisini gösterir.
Kişilik bozukluklarının sınıflaması :
A KÜMESİ:
Paranoid; Şizoid ve Şizotipal KB
B KÜMESİ:
Antisosyal; Narsistik; Histriyonik ve Borderline KB
C KÜMESİ:
Çekingen; Bağımlı ve Obsesif-Kompulsif KB