Zihinsel Antrenman ve Performans
Zihinsel Antrenman ve Performans
Giriş
Günümüzde spor ekonomisindeki büyümeye bağlı olarak yarışma seviyelerinde de yükselmeler görülmektedir. Sporcuların eskisine göre daha çevik; daha hızlı; daha başarılı olma eğiliminde oldukları gözlenmektedir. Özellikle ferdi sporlarda dünya ve olimpiyat rekorlarının üst üste kırıldığına tanık olduk. Her defasında bir daha kırılmaz denilen rekorlar kırılmaktadır. Ayrıca takım sporlarındaki bireysel ve takım performansları her geçen gün gelişme göstermektedir. Kuşkusuz bu gelişmelerde antrenman bilimindeki gelişmeler; dengeli beslenme; spor psikolojisindeki gelişmeler gibi birçok unsur rol oynamaktadır. Böylece olimpiyatlarında sloganına uygun ‘daha hızlı; daha yüksek; daha güçlü’ sporcular yetişmektedir. Bu çalışmada bu unsurlardan biri olan ve ülkemizde çok önem verilmeyen spor psikolojisi uygulamalarından olan zihinsel egzersizin performansa olan etkileri ele alınacaktır.
Zihinsel antrenman; yapılacak hareket fiziksel olarak yapılmaksızın sadece zihinsel imgeleme kullanılarak; belli bir hedefi olan hareketin gerçekleştirilmesi veya yeni hareketin öğrenilmesi şeklinde yapılan uygulama yöntemidir (Altıntaş; A. ve Akalan; C.; 2007). Başka bir ifadeyle; zihinsel antrenman; hedeflenen becerinin zihinde yoğun bir şekilde canlandırılmasıdır (Siyer; J. ve Connolly; C.; 1998 ). Yapılan bu çalışmalar zihinsel uygulama ve zihinsel hazırlık olarak ikiye ayrılmaktadır. Zihinsel uygulama hedeflenen becerinin görsel olarak canlandırılması şeklinde yapılırken; zihinsel hazırlık performans öncesi uygulanan çeşitli stratejileri ifade eder.
Zihinsel Antrenmanın Sportif Performansa Etkileri
Yapılan çalışmalara göre zihinsel antrenmanın performansı farklı yönlerden etkilediği görülmektedir. Sporcular bu uygulamalar sayesinde duygu ve düşüncelerini daha iyi kontrol edebilmekte; kendine güvenme; motivasyon; stresle baş etme; beceriyi kolay öğrenme gibi konular daha başarılı olabilmekteler ( Altıntaş; A. ve Akalan; C.; 2007).
Genel olarak zihinsel antrenman uygulamaları verimliliği arttırmakla birlikte performansı olumsuz etkileyen davranışlarda da olumlu yönde değişiklikler yapmaktadır. Örneğin zihinsel antrenman uygulamalarını verimli kullanan sporcuların kaygı; konsantrasyon eksikliği; gerginlik; baskı gibi etkenlerle başetmede daha başarılı olduğu söylenebilir ( Siyer; J. ve Connolly; C.; 1998 ).
Carpenter’e göre (1873); kişi herhangi bir motor hareketi imgesel olarak yaptığında bu hareketle ilişkili kaslarda o zamana kadar olmayan ve hareketin yapılabilmesi için ihtiyaç duyulan elektriksel akım oluşmaktadır. Bu duruma ‘Carpenter Etkisi’ denilmektedir ( Konter; E. 2003 ).
Botwina ve Krawczynski’nin yaptığı bir çalışmada (2003) zihinsel antrenmanın penaltı atışı performansına etkisi incelenmiştir. Çalışmaya gönüllü olarak katılan 21 futbolcu 3 gruba ayrılmıştır. A grubu 1 ay boyunca sadece fiziksel antrenman; B grubu fiziksel antrenman ve zihinsel antrenman yapmıştır. C grubu ise fiziksel antrenman yapmış ve dünya kupası maçlarının videolarını izlemiştir. B grubundan fiziksel antrenman haricinde ödev olarak zihninde penaltı atışı canlandırma çalışmaları yapmaları istenmiştir. 1 ay sonra her gruba 147 penaltı atışı yaptırılmıştır. Bu atışlarda A grubu 147 atışta 86; B grubu 147 atışta 125 C grubu ise 147 atışta 84 atışı gol yapmıştır. Elde edilen sonuçlara bakıldığında fiziksel antrenman ve zihinsel antrenmanı birlikte yapanların en iyi skoru elde ettikleri görülmüştür. Bu durum zihinsel antrenmanın performansa olan olumlu etkisini göstermektedir (Altıntaş; A. ve Akalan; C.; 2007). Benzer sonuçlar Kulak; Kerkez ve Aktaş’ın (2011) çalışmalarında da görülmektedir. Bu çalışmada 10-12 yaşlarındaki erkek çocuk rastgele iki gruba ayrılmıştır. Katılımcıların otur-eriş; dinamik denge ve 20 m koşu ön test ve 14 hafta sonra son test ölçümleri yapılmıştır. Deney grubuna bu süreçte fiziksel antrenmanlarla beraber gevşeme; zihinde canlandırma ve düzenli nefes egzersizi yöntemlerini içeren zihinsel antrenman programı uygulanmıştır. Kontrol grubuna ise sadece fiziksel antrenman programı uygulanmıştır. Çalışma sonunda denge; esneklik ve süratin deney grubunda gelişme gösterdiği görülmüştür. Sadece fiziksel antrenman yapan kontrol grubunda ise denge becerisinin gerilediği; esneklik ve süratte bir gelişme olmadığı gözlemlenmiştir. Bu sonuca göre; zihinsel antrenman yöntemlerinin başlangıç düzeyindeki erkek çocukların performansına olumlu katkı yaptığı söylenebilir.
Benzer başka bir çalışmayı ise Özdal ve arkadaşları yapmıştır (2013). Bu çalışmada 13-14 yaşlarındaki 30 sporcunun şut yeteneğine zihinsel antrenmanın etkileri araştırılmıştır. 30 kişi 10’arlı 3 gruba ayrılmıştır. Gruplara 4 hafta haftada 3 gün antrenman programları uygulanmıştır. Birinci grup sadece fiziksel egzersiz içeren antrenman programına; ikinci grup fiziksel egzersiz ve zihinsel egzersizi birlikte içeren antrenman programına; üçüncü grup ise sadece zihinsel egzersizler içeren antrenman programına katılmıştır. 4 hafta sonunda gruplar Mor-Christian Şut Yeteneği Testine katılmışlardır. Test sonuçlarına bakıldığında fiziksel ve zihinsel antrenman programına katılanların skorlarının daha başarılı olduğu görülmüştür. Bu sonuca göre zihinsel destekli antrenmanların şut becerisi öğrenmeyi olumlu etkilediği söylenebilir.
Görüldüğü gibi sporcuların istenilen performansı sergileyebilmesi için fiziksel antrenman gereklidir ancak tek başına yeterli değildir. Fiziksel performansın yan unsurlarla desteklenmesi önemlidir. Gerek takım sporlarında gerekse bireysel sporlarda sporcuların performanslarını etkileyen stres; taraftar baskısı; motivasyon eksikliği; korku; endişe; iletişim; aile; arkadaş gibi birçok etken mevcuttur. Bunların her biri spor psikolojisinin ilgi alanına girmektedir. Sporcunun istenilen seviyede performans sergileyebilmesi için bu etkenlerin kontrol altına alınması son derece önemlidir. Bu konuda spor psikologlarına büyük sorumluluk düşmektedir. Fakat psikologların işlerini yapabilmeleri için yönetici ve antrenörlerin bizlere uygun ortamı sağlaması gerekmektedir. Ülkemizde spor psikolojisi ve spor psikoloğu henüz yeterli değeri görmediği için bu durum söz konusu değildir.
İnternet kullanımın yaygınlaşması; uydu sistemlerinin gelişmesi gibi gelişmelere bağlı olarak spor severler son yıllarda istediği müsabakayı nerede olursa olsun takip etme imkanı bulmaktadır. Özellikle futbol seyircisi tüm büyük liglerin maçlarının ülkemizde yayınlanmasına bağlı olarak son derece güzel maçlar seyredebilmekte ve bu maçlarda üstün performanslar görmektedir. Haklı olarak taraftarı olduğu yerel takımlardan da benzer performansı beklemektedir. Aynı şekilde bireysel sporlardan atletizm; yüzme; tenis gibi sporlarda da izleyiciler üstün performanslar izleyebilmektedirler. Ancak yaklaşık 80 milyon nüfusa sahip ülkemizde benzer performansları göremediklerinde öfkelenmekteler. Spora ayrılan bütçe ve sportif yatırımlar dikkate alındığında bu ülkelerle aramızda çok fazla fark olmamasına rağmen performanstaki bu büyük fark bizleri düşündürmektedir. Keza ulusal takımlar düzeyindeki yarışlarda da bu durum her defasında karşımıza çıkmaktadır. Buradan yola çıkarak anlıyoruz ki performans için ülkelerin sporcu sayısı; maddi olanakları tek başına yeterli değil. Eksiklik olarak sayılabilecek pek çok unsur karşımıza çıkacaktır ancak biz insanla ilgilendiğimiz için spor psikolojisine yeterli değerin verilmemesi ilk dikkatimizi çeken unsurdur.
Sonuç olarak yapılan araştırmalar ve sporcularımızın performanslarına baktığımızda şunu anlıyoruz: insanın olduğu her yerde çeşitli psikolojik faktörler devreye girmekte bu faktörlerin kontrol altında tutulabilmesi; iyi yönetilebilmesi içinde psikologlara ihtiyaç duyulmaktadır. Söz konusu spor olduğunda ise spor psikologlarına ihtiyaç duyulmaktadır.
Kaynaklar
Altıntaş; A.ve Akalan; C. (2007). Zihinsel antrenman ve yüksek performans. SPORMETRE
Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi; VI(1);39-43.
Konter; E. Spor Psikolojisi Uygulamalarında Yanılgılar ve Gerçekler. Dokuz Eylül Yayınları.
Ankara; 2003.
Syer; J. ve Connoll; C. Sporcular İçin Zihinsel Antrenman Rehberi; Çeviren Erkan; F. U.
Bağırgan Yayınevi; Ankara; 1998.
Özdal; M.; Akcan; F.; Abakay; U. ve Dağlıoğlu; Ö. (2013). Video destekli zihinsel antrenman
programının futbolda şut becerisi üzerine etkisi. Spor ve Performans Araştırmaları
Dergisi; 4(2); 40-46.
Konter; E. Uygulamalı Spor psikolojisinde Zihinsel Antrenman. Nobel Yayın Dağıtım;
Ankara; 1999
Kulak; A.; Kerkez; F. İ. ve Aktaş; Y. (2011). Zihinsel antrenman programının 10-12 yaş
futbolcularda bazı motor özelliklere etkisi. Hacettepe Spor Bilimleri Dergisi; 22(3);
104-114
Giriş
Günümüzde spor ekonomisindeki büyümeye bağlı olarak yarışma seviyelerinde de yükselmeler görülmektedir. Sporcuların eskisine göre daha çevik; daha hızlı; daha başarılı olma eğiliminde oldukları gözlenmektedir. Özellikle ferdi sporlarda dünya ve olimpiyat rekorlarının üst üste kırıldığına tanık olduk. Her defasında bir daha kırılmaz denilen rekorlar kırılmaktadır. Ayrıca takım sporlarındaki bireysel ve takım performansları her geçen gün gelişme göstermektedir. Kuşkusuz bu gelişmelerde antrenman bilimindeki gelişmeler; dengeli beslenme; spor psikolojisindeki gelişmeler gibi birçok unsur rol oynamaktadır. Böylece olimpiyatlarında sloganına uygun ‘daha hızlı; daha yüksek; daha güçlü’ sporcular yetişmektedir. Bu çalışmada bu unsurlardan biri olan ve ülkemizde çok önem verilmeyen spor psikolojisi uygulamalarından olan zihinsel egzersizin performansa olan etkileri ele alınacaktır.
Zihinsel antrenman; yapılacak hareket fiziksel olarak yapılmaksızın sadece zihinsel imgeleme kullanılarak; belli bir hedefi olan hareketin gerçekleştirilmesi veya yeni hareketin öğrenilmesi şeklinde yapılan uygulama yöntemidir (Altıntaş; A. ve Akalan; C.; 2007). Başka bir ifadeyle; zihinsel antrenman; hedeflenen becerinin zihinde yoğun bir şekilde canlandırılmasıdır (Siyer; J. ve Connolly; C.; 1998 ). Yapılan bu çalışmalar zihinsel uygulama ve zihinsel hazırlık olarak ikiye ayrılmaktadır. Zihinsel uygulama hedeflenen becerinin görsel olarak canlandırılması şeklinde yapılırken; zihinsel hazırlık performans öncesi uygulanan çeşitli stratejileri ifade eder.
Zihinsel Antrenmanın Sportif Performansa Etkileri
Yapılan çalışmalara göre zihinsel antrenmanın performansı farklı yönlerden etkilediği görülmektedir. Sporcular bu uygulamalar sayesinde duygu ve düşüncelerini daha iyi kontrol edebilmekte; kendine güvenme; motivasyon; stresle baş etme; beceriyi kolay öğrenme gibi konular daha başarılı olabilmekteler ( Altıntaş; A. ve Akalan; C.; 2007).
Genel olarak zihinsel antrenman uygulamaları verimliliği arttırmakla birlikte performansı olumsuz etkileyen davranışlarda da olumlu yönde değişiklikler yapmaktadır. Örneğin zihinsel antrenman uygulamalarını verimli kullanan sporcuların kaygı; konsantrasyon eksikliği; gerginlik; baskı gibi etkenlerle başetmede daha başarılı olduğu söylenebilir ( Siyer; J. ve Connolly; C.; 1998 ).
Carpenter’e göre (1873); kişi herhangi bir motor hareketi imgesel olarak yaptığında bu hareketle ilişkili kaslarda o zamana kadar olmayan ve hareketin yapılabilmesi için ihtiyaç duyulan elektriksel akım oluşmaktadır. Bu duruma ‘Carpenter Etkisi’ denilmektedir ( Konter; E. 2003 ).
Botwina ve Krawczynski’nin yaptığı bir çalışmada (2003) zihinsel antrenmanın penaltı atışı performansına etkisi incelenmiştir. Çalışmaya gönüllü olarak katılan 21 futbolcu 3 gruba ayrılmıştır. A grubu 1 ay boyunca sadece fiziksel antrenman; B grubu fiziksel antrenman ve zihinsel antrenman yapmıştır. C grubu ise fiziksel antrenman yapmış ve dünya kupası maçlarının videolarını izlemiştir. B grubundan fiziksel antrenman haricinde ödev olarak zihninde penaltı atışı canlandırma çalışmaları yapmaları istenmiştir. 1 ay sonra her gruba 147 penaltı atışı yaptırılmıştır. Bu atışlarda A grubu 147 atışta 86; B grubu 147 atışta 125 C grubu ise 147 atışta 84 atışı gol yapmıştır. Elde edilen sonuçlara bakıldığında fiziksel antrenman ve zihinsel antrenmanı birlikte yapanların en iyi skoru elde ettikleri görülmüştür. Bu durum zihinsel antrenmanın performansa olan olumlu etkisini göstermektedir (Altıntaş; A. ve Akalan; C.; 2007). Benzer sonuçlar Kulak; Kerkez ve Aktaş’ın (2011) çalışmalarında da görülmektedir. Bu çalışmada 10-12 yaşlarındaki erkek çocuk rastgele iki gruba ayrılmıştır. Katılımcıların otur-eriş; dinamik denge ve 20 m koşu ön test ve 14 hafta sonra son test ölçümleri yapılmıştır. Deney grubuna bu süreçte fiziksel antrenmanlarla beraber gevşeme; zihinde canlandırma ve düzenli nefes egzersizi yöntemlerini içeren zihinsel antrenman programı uygulanmıştır. Kontrol grubuna ise sadece fiziksel antrenman programı uygulanmıştır. Çalışma sonunda denge; esneklik ve süratin deney grubunda gelişme gösterdiği görülmüştür. Sadece fiziksel antrenman yapan kontrol grubunda ise denge becerisinin gerilediği; esneklik ve süratte bir gelişme olmadığı gözlemlenmiştir. Bu sonuca göre; zihinsel antrenman yöntemlerinin başlangıç düzeyindeki erkek çocukların performansına olumlu katkı yaptığı söylenebilir.
Benzer başka bir çalışmayı ise Özdal ve arkadaşları yapmıştır (2013). Bu çalışmada 13-14 yaşlarındaki 30 sporcunun şut yeteneğine zihinsel antrenmanın etkileri araştırılmıştır. 30 kişi 10’arlı 3 gruba ayrılmıştır. Gruplara 4 hafta haftada 3 gün antrenman programları uygulanmıştır. Birinci grup sadece fiziksel egzersiz içeren antrenman programına; ikinci grup fiziksel egzersiz ve zihinsel egzersizi birlikte içeren antrenman programına; üçüncü grup ise sadece zihinsel egzersizler içeren antrenman programına katılmıştır. 4 hafta sonunda gruplar Mor-Christian Şut Yeteneği Testine katılmışlardır. Test sonuçlarına bakıldığında fiziksel ve zihinsel antrenman programına katılanların skorlarının daha başarılı olduğu görülmüştür. Bu sonuca göre zihinsel destekli antrenmanların şut becerisi öğrenmeyi olumlu etkilediği söylenebilir.
Görüldüğü gibi sporcuların istenilen performansı sergileyebilmesi için fiziksel antrenman gereklidir ancak tek başına yeterli değildir. Fiziksel performansın yan unsurlarla desteklenmesi önemlidir. Gerek takım sporlarında gerekse bireysel sporlarda sporcuların performanslarını etkileyen stres; taraftar baskısı; motivasyon eksikliği; korku; endişe; iletişim; aile; arkadaş gibi birçok etken mevcuttur. Bunların her biri spor psikolojisinin ilgi alanına girmektedir. Sporcunun istenilen seviyede performans sergileyebilmesi için bu etkenlerin kontrol altına alınması son derece önemlidir. Bu konuda spor psikologlarına büyük sorumluluk düşmektedir. Fakat psikologların işlerini yapabilmeleri için yönetici ve antrenörlerin bizlere uygun ortamı sağlaması gerekmektedir. Ülkemizde spor psikolojisi ve spor psikoloğu henüz yeterli değeri görmediği için bu durum söz konusu değildir.
İnternet kullanımın yaygınlaşması; uydu sistemlerinin gelişmesi gibi gelişmelere bağlı olarak spor severler son yıllarda istediği müsabakayı nerede olursa olsun takip etme imkanı bulmaktadır. Özellikle futbol seyircisi tüm büyük liglerin maçlarının ülkemizde yayınlanmasına bağlı olarak son derece güzel maçlar seyredebilmekte ve bu maçlarda üstün performanslar görmektedir. Haklı olarak taraftarı olduğu yerel takımlardan da benzer performansı beklemektedir. Aynı şekilde bireysel sporlardan atletizm; yüzme; tenis gibi sporlarda da izleyiciler üstün performanslar izleyebilmektedirler. Ancak yaklaşık 80 milyon nüfusa sahip ülkemizde benzer performansları göremediklerinde öfkelenmekteler. Spora ayrılan bütçe ve sportif yatırımlar dikkate alındığında bu ülkelerle aramızda çok fazla fark olmamasına rağmen performanstaki bu büyük fark bizleri düşündürmektedir. Keza ulusal takımlar düzeyindeki yarışlarda da bu durum her defasında karşımıza çıkmaktadır. Buradan yola çıkarak anlıyoruz ki performans için ülkelerin sporcu sayısı; maddi olanakları tek başına yeterli değil. Eksiklik olarak sayılabilecek pek çok unsur karşımıza çıkacaktır ancak biz insanla ilgilendiğimiz için spor psikolojisine yeterli değerin verilmemesi ilk dikkatimizi çeken unsurdur.
Sonuç olarak yapılan araştırmalar ve sporcularımızın performanslarına baktığımızda şunu anlıyoruz: insanın olduğu her yerde çeşitli psikolojik faktörler devreye girmekte bu faktörlerin kontrol altında tutulabilmesi; iyi yönetilebilmesi içinde psikologlara ihtiyaç duyulmaktadır. Söz konusu spor olduğunda ise spor psikologlarına ihtiyaç duyulmaktadır.
Kaynaklar
Altıntaş; A.ve Akalan; C. (2007). Zihinsel antrenman ve yüksek performans. SPORMETRE
Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi; VI(1);39-43.
Konter; E. Spor Psikolojisi Uygulamalarında Yanılgılar ve Gerçekler. Dokuz Eylül Yayınları.
Ankara; 2003.
Syer; J. ve Connoll; C. Sporcular İçin Zihinsel Antrenman Rehberi; Çeviren Erkan; F. U.
Bağırgan Yayınevi; Ankara; 1998.
Özdal; M.; Akcan; F.; Abakay; U. ve Dağlıoğlu; Ö. (2013). Video destekli zihinsel antrenman
programının futbolda şut becerisi üzerine etkisi. Spor ve Performans Araştırmaları
Dergisi; 4(2); 40-46.
Konter; E. Uygulamalı Spor psikolojisinde Zihinsel Antrenman. Nobel Yayın Dağıtım;
Ankara; 1999
Kulak; A.; Kerkez; F. İ. ve Aktaş; Y. (2011). Zihinsel antrenman programının 10-12 yaş
futbolcularda bazı motor özelliklere etkisi. Hacettepe Spor Bilimleri Dergisi; 22(3);
104-114