Çölyak
Çölyak; glutene duyarlılık sonucu meydana gelen;ince bağırsak mukozası ile karekterize olan bir ince bağırsak hastalığıdır. Çölyak hastalığı; her yaş grubunda meydana gelebilir ve ömür boyu devam eder Gluten bitkisel besinlerde bulunan bir proteindir. Nötral solüsyonlarda çözünmeyen kısmı glutelin; asit ve alkol da çözünen suda çözünmeyen kısmı ise prolamindir.
Bu hastalığın ülkemizde görülme sıklığı tam olarak bilinmemekle beraber;beyaz ırk ve latinlerde görülme sıklığı fazladır. Gluten enteropatisi olan hastalarda; bir çok organda hasar olsa da;en çok hasar gören yer ince barsağın proksimal kısmıdır. Ayrıca kriptalarda genişleme ve uzama meydana gelir;emici hücreler silindirik görünüm yerine küboidal değişiklikler oluşur.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ TANISI
Tanıda il olarak serolojik testler uygulanır;kesin tanı için biyopsi gereklidir. Endoskopik testlere gerek yoktur.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ DİĞER HASTALIKLARLA İLİŞKİSİ
Diyabet ile olan ilişkisi;diyabetli hastalarda çölyak görülme sıklığı %1-12’dir.
Demir yetersizliği anemisi; bu hastalarda çölyak yaygınlığı %2-5 arasıdır.
Karaciğer hastalıkları;yapılan çalışmalara göre çölyak hastalığının transaminaz seviyesi hafif yükselmelerle ilişkili olabileceği söylenmiştir. Bu hastalarda glutensiz diyetten sonra karaciğer enzimlerinin seviyesinde düzelmeler meydana gelmiştir.
İrrtabl barsak sendromu; çölyak hastalığının;crohn hastalığı;addison hastalığı;idiopatik epilepsi ve boyun kireçlenmesi ile ilişki olduğu söylenmiştir.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ ÇEŞİTLERİ
1-Klasik çölyak: gastrointestinal emilim bozukluğu ve semtomlar tarafından baskılanmıştır
2-Fark edilmeyen çölyak: biyopsisinde semptomatik olmayan villus atrofisi bulunur.
3-Tipik olmayan çölyak: bir kaç gastrointestinal semptomla karekterizedir.
4-Öldürücü çölyak:semptomatik olmayan;sonradan gelişen gluten içeren ve gluten içermeyen diyete cevap veren;uzun süreli glutenden zengin diyet olsa bile herhangi bir olumsuz belirti göstermeyen çölyak çeşididir.
HASTALIĞIN KLİNİK BELİRTİLERİ
1-Diyare (ishal) : buğday;çavdar;yulaf ile ilk tanışılan 6-12 aylık süreçte bebekte ortaya çıkar. Başta sıradan bir diyare iken gittikçe fazla miktarda;çok hacimli;açık renkli;köpüklü;yağlı ve pis kokulu olur
2-Gelişme yetersizliği: diyare ile beraber iştahsızlık;kilo almada yetersizlik ve irritabilite olur
3-Zayıflama ve büyüme geriliği: genel olarak yüz dolgun kalırken kol;bacak ve kalçada ağırlık kaybı olur.
4-Konstipasyon;karın ağrısı:kalın yağlı gaita;kas güçsüzlüğü;dehidratasyon sonucudur.
5-Vitamin eksikliği ve anemi:yağda eriyen vitamin eksikliği sıklıkla görülür;genelde demir eksikliği anemisi görülür az da olsa megaloblastik görülür.
Ayrıca çölyak hastalarında;hipoalbünemi;yüksek alkalen fosfataz;kalsiyum;magnezyum ve çinko seviyelerinde düşüş;folik asit B12 vitamini eksikliği ve K vitamini emilimi bozukluğu meydana gelir.
DİYET TEDAVİSİ
Glutensiz diyet çölyak hastalığının temel tedavi biçimidir. Çölyak hastası olan birinin hem kendisi hemde ailesinin bu konuda eğitilmesi şarttır. Diyet tedavisi ile iyileşme bazen hemen olurken bazen de uzun sürede iyileşme olmaz. Diyetin yanı sıra medikal tedavide önemlidir. Gluten en çok buğday;arpa ve yulafta vardır bu yüzden bu tür besinlerden yapılan her türlü yiyecek diyetten çıkarılmalıdır. Bunların yerine mısır ve pirinç gibi gluten içermeyen tahıllar tercih edilmelidir.
Gluten çölyak hastaları için hayatı zehir eder;glutenin diyetten çıkarılması ile iyileşme meydana gelir. İnce barsakta histolojik iyileşme glutensiz diyete başladıktan birkaç ay sonra olur. Ayrıca bu hastalarda sonradan laktoz intoleransı meydana gelebilir bundan dolayı glutensiz diyetin başlangıcında laktaz içeren süt ve süt ürünleri diyetten çıkarılmalı.
ÇÖLYAK HASTALARI İÇİN YASAK YİYECEKLER
Et ve Et Ürünleri: ekmek konmuş köfte;unda kızartılmış balık
Süt ve Süt Ürünleri: buğday unu konmuş tüm sütlü tatlılar vb.
Tahıllar: buğday;arpa;yulaf;çavdar unu ile yapılmış her türlü yiyecekler
İçecekler: ilk hafta limon;portakal;mandalina;greyfurt verilmez
Yapılan çalışmalarda çölyak hastalarının günlük 93 gram yulafı tolere edebildikleri ve günlük 50-60 gram yulafın hastalar için emniyetli olduğu gösterilmiştir. Yine günlük 50 gramdan az gluten içeren diyetle beslenmek çölyak hastaları için sorun yaşatmadığı tespit edilmiştir.
Bu hastalığın ülkemizde görülme sıklığı tam olarak bilinmemekle beraber;beyaz ırk ve latinlerde görülme sıklığı fazladır. Gluten enteropatisi olan hastalarda; bir çok organda hasar olsa da;en çok hasar gören yer ince barsağın proksimal kısmıdır. Ayrıca kriptalarda genişleme ve uzama meydana gelir;emici hücreler silindirik görünüm yerine küboidal değişiklikler oluşur.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ TANISI
Tanıda il olarak serolojik testler uygulanır;kesin tanı için biyopsi gereklidir. Endoskopik testlere gerek yoktur.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ DİĞER HASTALIKLARLA İLİŞKİSİ
Diyabet ile olan ilişkisi;diyabetli hastalarda çölyak görülme sıklığı %1-12’dir.
Demir yetersizliği anemisi; bu hastalarda çölyak yaygınlığı %2-5 arasıdır.
Karaciğer hastalıkları;yapılan çalışmalara göre çölyak hastalığının transaminaz seviyesi hafif yükselmelerle ilişkili olabileceği söylenmiştir. Bu hastalarda glutensiz diyetten sonra karaciğer enzimlerinin seviyesinde düzelmeler meydana gelmiştir.
İrrtabl barsak sendromu; çölyak hastalığının;crohn hastalığı;addison hastalığı;idiopatik epilepsi ve boyun kireçlenmesi ile ilişki olduğu söylenmiştir.
ÇÖLYAK HASTALIĞININ ÇEŞİTLERİ
1-Klasik çölyak: gastrointestinal emilim bozukluğu ve semtomlar tarafından baskılanmıştır
2-Fark edilmeyen çölyak: biyopsisinde semptomatik olmayan villus atrofisi bulunur.
3-Tipik olmayan çölyak: bir kaç gastrointestinal semptomla karekterizedir.
4-Öldürücü çölyak:semptomatik olmayan;sonradan gelişen gluten içeren ve gluten içermeyen diyete cevap veren;uzun süreli glutenden zengin diyet olsa bile herhangi bir olumsuz belirti göstermeyen çölyak çeşididir.
HASTALIĞIN KLİNİK BELİRTİLERİ
1-Diyare (ishal) : buğday;çavdar;yulaf ile ilk tanışılan 6-12 aylık süreçte bebekte ortaya çıkar. Başta sıradan bir diyare iken gittikçe fazla miktarda;çok hacimli;açık renkli;köpüklü;yağlı ve pis kokulu olur
2-Gelişme yetersizliği: diyare ile beraber iştahsızlık;kilo almada yetersizlik ve irritabilite olur
3-Zayıflama ve büyüme geriliği: genel olarak yüz dolgun kalırken kol;bacak ve kalçada ağırlık kaybı olur.
4-Konstipasyon;karın ağrısı:kalın yağlı gaita;kas güçsüzlüğü;dehidratasyon sonucudur.
5-Vitamin eksikliği ve anemi:yağda eriyen vitamin eksikliği sıklıkla görülür;genelde demir eksikliği anemisi görülür az da olsa megaloblastik görülür.
Ayrıca çölyak hastalarında;hipoalbünemi;yüksek alkalen fosfataz;kalsiyum;magnezyum ve çinko seviyelerinde düşüş;folik asit B12 vitamini eksikliği ve K vitamini emilimi bozukluğu meydana gelir.
DİYET TEDAVİSİ
Glutensiz diyet çölyak hastalığının temel tedavi biçimidir. Çölyak hastası olan birinin hem kendisi hemde ailesinin bu konuda eğitilmesi şarttır. Diyet tedavisi ile iyileşme bazen hemen olurken bazen de uzun sürede iyileşme olmaz. Diyetin yanı sıra medikal tedavide önemlidir. Gluten en çok buğday;arpa ve yulafta vardır bu yüzden bu tür besinlerden yapılan her türlü yiyecek diyetten çıkarılmalıdır. Bunların yerine mısır ve pirinç gibi gluten içermeyen tahıllar tercih edilmelidir.
Gluten çölyak hastaları için hayatı zehir eder;glutenin diyetten çıkarılması ile iyileşme meydana gelir. İnce barsakta histolojik iyileşme glutensiz diyete başladıktan birkaç ay sonra olur. Ayrıca bu hastalarda sonradan laktoz intoleransı meydana gelebilir bundan dolayı glutensiz diyetin başlangıcında laktaz içeren süt ve süt ürünleri diyetten çıkarılmalı.
ÇÖLYAK HASTALARI İÇİN YASAK YİYECEKLER
Et ve Et Ürünleri: ekmek konmuş köfte;unda kızartılmış balık
Süt ve Süt Ürünleri: buğday unu konmuş tüm sütlü tatlılar vb.
Tahıllar: buğday;arpa;yulaf;çavdar unu ile yapılmış her türlü yiyecekler
İçecekler: ilk hafta limon;portakal;mandalina;greyfurt verilmez
Yapılan çalışmalarda çölyak hastalarının günlük 93 gram yulafı tolere edebildikleri ve günlük 50-60 gram yulafın hastalar için emniyetli olduğu gösterilmiştir. Yine günlük 50 gramdan az gluten içeren diyetle beslenmek çölyak hastaları için sorun yaşatmadığı tespit edilmiştir.