Bir Organizmada 300 Görev: Zinc (Çinko)
Bir Organizmada 300 Görev: Zinc
Zinc (çinko) hem bitkisel hem de hayvansal besinlerin tüketimiyle vücuda alınabilen; insan sağlığı üzerinde en önemli görevleri üstlenen minerallerden biridir.
Zinc (çinko); vücutta yaklaşık 300 enzimin metabolik aktivitesinde görev alır. Bu sayede hücre bölünmesi; DNA ve protein sentezinde etkili olmaktadır. Bu enzimler enerji metabolizmasına katkı sağlayarak enerji veren makronütrientlerin (protein; karbonhidrat ve yağların) vücutta kullanılmasına yardımcı olur. Büyüme ve gelişme sürecine katkısından dolayı çocukların yeterli çinko alımı önemlidir zira çinko yetersizliği çocuklarda büyüme geriliğinin önemli nedenlerinden biridir. Çinkonun görev aldığı alanlar arasında:
Fetal büyüme;
Sperm üretimi;
Doku büyümesi;
Kanın pıhtılaşması;
Yaraların iyileşmesi;
İnsülinin aktivasyonu;
Kemik mineralizasyonu;
Diyare (ishal) oluşunun engellenmesi;
Lezzet alma bozukluklarının önlenmesi;
Kemikte yeterli kalsiyum birikimini sağlar;
Saç dökülmesi ve tırnak kırıklarının önlenmesi;
A vitamininin hücrelere taşınması ve kullanımı;
Tiroid fonksiyonlarının regülasyonu (düzenlenmesi) ve
Kognitif (bilişsel) fonksiyonların desteklenmesi bulunmaktadır.
Zinc (çinko) eksikliği immün (bağışıklık) sisteminin sağlıklı çalışmasını engelleyebilir. Yapılan çalışmalara göre vücudun savunma güçleri olarak bilinen T lenfositlerinin (kanda dolaşan lökositlerin yaklaşık yarısını oluşturan akyuvar tipinin T cinsi) aktivasyonu için vücut çinkoya gereksinim duymaktadır. T hücreleri immün yanıtın düzenlenmesini sağlar; ayrıca enfekte ve kanserli hücrelerle mücadele eder. Çinko; hücre bölünmesi ve DNA replikasyonunda da rol oynayarak immün (bağışıklık) sistemi hücrelerinin üretimine katkı sağlamaktadır.
Hafif düzeyde zinc (çinko) eksikliği çocukların başta olmak üzere tüm bireylerin sağlığını bozabilmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde 2 milyondan fazla çocuğun bundan etkilendiği; 5 yaş ve altındaki çocuklarda çinko eksikliğine bağlı her yıl yaklaşık 450 bin ölümün gerçekleştiği ve dünyadaki çocuk ölümleri içinde çinko eksikliğine bağlı ölümlerin %4;4 oranında olduğu tahmin edilmektedir. Çinko eksikliğinde yaraların iyileşmesi gecikebilir; görme duyusunda problemler yaşanabilir (özellikle diyabet hastalarında); inflamasyon (enfeksiyon) hastalıklarına karşı vücut savunmasız kalabilir. Çinko eksikliği durumunda; çinko desteklerinin tedavide kullanımı son derece başarılı sonuçlar vermektedir.
Zinc (Çinko) eksikliği bakımından risk grupları
Prematüre ve DDA (düşük doğum ağırlığı) ile doğan bebekler
Anne sütü ile beslenen ve çinkodan zengin tamamlayıcı besinlerle beslenmeyen 6 aylıktan büyük bebekler ve çocuklar
Çocuklar; adölesanlar (ergenlik çağındaki bireyler) ve gençler
Özellikle genç yaştaki gebeler ve emzikliler
Hastalık sebebiyle tamamen takviyelerle beslenen hastalar
Yetersiz beslenenler ve özellikle anoreksiya nevroza hastaları
Şiddetli ve sürekli ishali bulunan bireyler
Ülseratif kolit ve crohns hastalığı gibi inflamatuvar barsak hastaları
Alkol bağımlıları
Kronik böbrek hastaları
Orak hücre anemili bireyler
Çinko emilimini bozan ya da vücuttan çinko atımını artıran ilaçları kullananlar
65 yaş üzerindeki geriatrik (yaşlı) bireyler
Vejetaryen ve veganlar (Bitkisel açıdan çok iyi çinko kaynakları bulunmakla birlikte bu besinlerdeki çinko; içeriklerinde bulunan fiytik asit sebebiyle vücutta yeteri kadar emilemez)
Zinc (Çinko) Gribe Karşı da Etkili
Enfeksiyonlara karşı zayıf olma çinko azlığının en önemli belirtisidir. Grip virüsüyle boğuşulan bu kış aylarında; çinko minerali soğuk algınlığı ve gribe karşı da oldukça etkilidir.
İyi Zinc (Çinko) Kaynakları
Yeterli çinko alımı için hayvansal besinlerden yararlanılmalıdır. Kabuklu deniz ürünleri; sakatatlar ve kırmızı etler başta olmak üzere sırasıyla hindi; tavuk ve balıklar en iyi çinko kaynaklarıdır. Peynir; yoğurt ve süt iyi miktarda çinko içerir. Kabak çekirdeği en iyi bitkisel çinko kaynağıdır. Kaju fıstığı başta olmak üzere badem; fındık; fıstık gibi yağlı tohumlar; mercimek; tam buğday ekmeği ve kuru baklagiller günlük çinko gereksinimini karşılayacak besinler arasındadır.
Zinc (Çinko) Gereksinimi
0 - 6 ay 2 mg/gün
1 - 3 yaş 3 mg/gün
4 - 8 yaş 5 mg/gün
9 - 13 yaş 8 mg/gün
14 - 18 yaş
Erkek 11 mg/gün
Kız 9 mg/gün
Gebe 12 mg/gün
Emzikli 13 mg/gün
19 yaş ve üstü
Erkek 11 mg/gün
Kadın 8 mg/gün
Gebe 11 mg/gün
Emzikli 12 mg/gün
Vücutta Biyoyararlamımını Etkileyen Durumlar
Aşırı miktarlarda diyet lifi (posa) tüketimi; diyette yer alan diğer minerallerin yüksek miktarlarda ve dengesiz şekillerde yer almaları ve diyette kadminyum’un bulunması çinkonun biyolojik yararlılığını azalır.
Pankreas yetmezliğinde de çinkonun emilimi azalmaktadır. Çalışmaların sonuçlarına göre; proteinden zengin diyet çinkonun vücutta kullanımını olumlu yönde etkilemektedir.
Kullanılan zinc takviyesinin şelat formunda olması yararlanımını artırır: Bir organik moleküle bağlanmış olan şelatlı iz elementler hedef organlar tarafından daha kolay absorbe edilir (emilir) ve dolayısıyla daha etkilidir. Serbest çinkoyla karşılaştırıldığında şelatlı çinko insan saçına daha kolay bağlanır ve saç uzamasını destekler.
Aşırı Doz Alımı
Aşırı zinc alımı çinko zehirlenmesine neden olur. Bu da ciddi çevre ve besin kirlenmesinde; çinko asit dumanlarının solunumuyla olur. Uzun süre yiyeceklerin depolanması ve galvanize kaplardan su içilmesi ise diğer nedenleridir.
Belirtileri: bulantı; kusma; ateş ve anemidir. Uzun süreli diyete çinko desteği; bakır yetersizliğine; anemiye; lökositlerin azalmasına; LDLC’nin (halk arasında: kötü huylu kolesterol) artmasına; HDLC’nin (halk arasında: iyi huylu kolesterol) azalmasına; serum ferritin ve hematokrit düzeylerinin düşmesine neden olur. Bu nedenle uzun süreli çinko desteğini 15 mg/gün’den fazla önermemekteyiz.
Besin - Çinko Etkileşimleri
Çinko - bakır etkileşimi: Düzenli çinko takviyesi kullanımı vücutta bakır emilimini bozabilir ve bakır eksikliğine neden olabilir. Besin yoluyla alınan ortalama çinko düzeyleri bakır emilimini önemsenecek oranda etkilemez ve fazla bakır alımı çinko emilimini de bozmaz.
Çinko - demir etkileşimi: Demir takviyesi kullanımı vücutta çinko emilimini olumsuz etkileyebilir. Özellikle gebe ve emziklilerde bu durum önem arz eder ve bu kişilerin hekim ve diyetisyen önerisi doğrultusunda çinko takviyesi kullanmaları gerekebilir.
Çinko - A vitamini etkileşimi: Çinko eksikliği karaciğerden salınan A vitaminin azalmasına neden olur. Bu durum özellikle halk arasında tavukkarası olarak bilinen retinitis pigmentosa (gece körlüğü) belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.
Sağlıklı; yeterli; dengeli beslenme; fiziksel aktivite; besin destekleri ve diyet hakkında daha fazlası için diyetisyeniniz ile görüşmekten çekinmeyin; sağlıkla kalın…
Sağlık Kurumları İşletmecisi; Bireysel Koç; NLP Practitoner ve Diyet Uzm.
Dyt. Şenol YILDIZ
Zinc (çinko) hem bitkisel hem de hayvansal besinlerin tüketimiyle vücuda alınabilen; insan sağlığı üzerinde en önemli görevleri üstlenen minerallerden biridir.
Zinc (çinko); vücutta yaklaşık 300 enzimin metabolik aktivitesinde görev alır. Bu sayede hücre bölünmesi; DNA ve protein sentezinde etkili olmaktadır. Bu enzimler enerji metabolizmasına katkı sağlayarak enerji veren makronütrientlerin (protein; karbonhidrat ve yağların) vücutta kullanılmasına yardımcı olur. Büyüme ve gelişme sürecine katkısından dolayı çocukların yeterli çinko alımı önemlidir zira çinko yetersizliği çocuklarda büyüme geriliğinin önemli nedenlerinden biridir. Çinkonun görev aldığı alanlar arasında:
Fetal büyüme;
Sperm üretimi;
Doku büyümesi;
Kanın pıhtılaşması;
Yaraların iyileşmesi;
İnsülinin aktivasyonu;
Kemik mineralizasyonu;
Diyare (ishal) oluşunun engellenmesi;
Lezzet alma bozukluklarının önlenmesi;
Kemikte yeterli kalsiyum birikimini sağlar;
Saç dökülmesi ve tırnak kırıklarının önlenmesi;
A vitamininin hücrelere taşınması ve kullanımı;
Tiroid fonksiyonlarının regülasyonu (düzenlenmesi) ve
Kognitif (bilişsel) fonksiyonların desteklenmesi bulunmaktadır.
Zinc (çinko) eksikliği immün (bağışıklık) sisteminin sağlıklı çalışmasını engelleyebilir. Yapılan çalışmalara göre vücudun savunma güçleri olarak bilinen T lenfositlerinin (kanda dolaşan lökositlerin yaklaşık yarısını oluşturan akyuvar tipinin T cinsi) aktivasyonu için vücut çinkoya gereksinim duymaktadır. T hücreleri immün yanıtın düzenlenmesini sağlar; ayrıca enfekte ve kanserli hücrelerle mücadele eder. Çinko; hücre bölünmesi ve DNA replikasyonunda da rol oynayarak immün (bağışıklık) sistemi hücrelerinin üretimine katkı sağlamaktadır.
Hafif düzeyde zinc (çinko) eksikliği çocukların başta olmak üzere tüm bireylerin sağlığını bozabilmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde 2 milyondan fazla çocuğun bundan etkilendiği; 5 yaş ve altındaki çocuklarda çinko eksikliğine bağlı her yıl yaklaşık 450 bin ölümün gerçekleştiği ve dünyadaki çocuk ölümleri içinde çinko eksikliğine bağlı ölümlerin %4;4 oranında olduğu tahmin edilmektedir. Çinko eksikliğinde yaraların iyileşmesi gecikebilir; görme duyusunda problemler yaşanabilir (özellikle diyabet hastalarında); inflamasyon (enfeksiyon) hastalıklarına karşı vücut savunmasız kalabilir. Çinko eksikliği durumunda; çinko desteklerinin tedavide kullanımı son derece başarılı sonuçlar vermektedir.
Zinc (Çinko) eksikliği bakımından risk grupları
Prematüre ve DDA (düşük doğum ağırlığı) ile doğan bebekler
Anne sütü ile beslenen ve çinkodan zengin tamamlayıcı besinlerle beslenmeyen 6 aylıktan büyük bebekler ve çocuklar
Çocuklar; adölesanlar (ergenlik çağındaki bireyler) ve gençler
Özellikle genç yaştaki gebeler ve emzikliler
Hastalık sebebiyle tamamen takviyelerle beslenen hastalar
Yetersiz beslenenler ve özellikle anoreksiya nevroza hastaları
Şiddetli ve sürekli ishali bulunan bireyler
Ülseratif kolit ve crohns hastalığı gibi inflamatuvar barsak hastaları
Alkol bağımlıları
Kronik böbrek hastaları
Orak hücre anemili bireyler
Çinko emilimini bozan ya da vücuttan çinko atımını artıran ilaçları kullananlar
65 yaş üzerindeki geriatrik (yaşlı) bireyler
Vejetaryen ve veganlar (Bitkisel açıdan çok iyi çinko kaynakları bulunmakla birlikte bu besinlerdeki çinko; içeriklerinde bulunan fiytik asit sebebiyle vücutta yeteri kadar emilemez)
Zinc (Çinko) Gribe Karşı da Etkili
Enfeksiyonlara karşı zayıf olma çinko azlığının en önemli belirtisidir. Grip virüsüyle boğuşulan bu kış aylarında; çinko minerali soğuk algınlığı ve gribe karşı da oldukça etkilidir.
İyi Zinc (Çinko) Kaynakları
Yeterli çinko alımı için hayvansal besinlerden yararlanılmalıdır. Kabuklu deniz ürünleri; sakatatlar ve kırmızı etler başta olmak üzere sırasıyla hindi; tavuk ve balıklar en iyi çinko kaynaklarıdır. Peynir; yoğurt ve süt iyi miktarda çinko içerir. Kabak çekirdeği en iyi bitkisel çinko kaynağıdır. Kaju fıstığı başta olmak üzere badem; fındık; fıstık gibi yağlı tohumlar; mercimek; tam buğday ekmeği ve kuru baklagiller günlük çinko gereksinimini karşılayacak besinler arasındadır.
Zinc (Çinko) Gereksinimi
0 - 6 ay 2 mg/gün
1 - 3 yaş 3 mg/gün
4 - 8 yaş 5 mg/gün
9 - 13 yaş 8 mg/gün
14 - 18 yaş
Erkek 11 mg/gün
Kız 9 mg/gün
Gebe 12 mg/gün
Emzikli 13 mg/gün
19 yaş ve üstü
Erkek 11 mg/gün
Kadın 8 mg/gün
Gebe 11 mg/gün
Emzikli 12 mg/gün
Vücutta Biyoyararlamımını Etkileyen Durumlar
Aşırı miktarlarda diyet lifi (posa) tüketimi; diyette yer alan diğer minerallerin yüksek miktarlarda ve dengesiz şekillerde yer almaları ve diyette kadminyum’un bulunması çinkonun biyolojik yararlılığını azalır.
Pankreas yetmezliğinde de çinkonun emilimi azalmaktadır. Çalışmaların sonuçlarına göre; proteinden zengin diyet çinkonun vücutta kullanımını olumlu yönde etkilemektedir.
Kullanılan zinc takviyesinin şelat formunda olması yararlanımını artırır: Bir organik moleküle bağlanmış olan şelatlı iz elementler hedef organlar tarafından daha kolay absorbe edilir (emilir) ve dolayısıyla daha etkilidir. Serbest çinkoyla karşılaştırıldığında şelatlı çinko insan saçına daha kolay bağlanır ve saç uzamasını destekler.
Aşırı Doz Alımı
Aşırı zinc alımı çinko zehirlenmesine neden olur. Bu da ciddi çevre ve besin kirlenmesinde; çinko asit dumanlarının solunumuyla olur. Uzun süre yiyeceklerin depolanması ve galvanize kaplardan su içilmesi ise diğer nedenleridir.
Belirtileri: bulantı; kusma; ateş ve anemidir. Uzun süreli diyete çinko desteği; bakır yetersizliğine; anemiye; lökositlerin azalmasına; LDLC’nin (halk arasında: kötü huylu kolesterol) artmasına; HDLC’nin (halk arasında: iyi huylu kolesterol) azalmasına; serum ferritin ve hematokrit düzeylerinin düşmesine neden olur. Bu nedenle uzun süreli çinko desteğini 15 mg/gün’den fazla önermemekteyiz.
Besin - Çinko Etkileşimleri
Çinko - bakır etkileşimi: Düzenli çinko takviyesi kullanımı vücutta bakır emilimini bozabilir ve bakır eksikliğine neden olabilir. Besin yoluyla alınan ortalama çinko düzeyleri bakır emilimini önemsenecek oranda etkilemez ve fazla bakır alımı çinko emilimini de bozmaz.
Çinko - demir etkileşimi: Demir takviyesi kullanımı vücutta çinko emilimini olumsuz etkileyebilir. Özellikle gebe ve emziklilerde bu durum önem arz eder ve bu kişilerin hekim ve diyetisyen önerisi doğrultusunda çinko takviyesi kullanmaları gerekebilir.
Çinko - A vitamini etkileşimi: Çinko eksikliği karaciğerden salınan A vitaminin azalmasına neden olur. Bu durum özellikle halk arasında tavukkarası olarak bilinen retinitis pigmentosa (gece körlüğü) belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.
Sağlıklı; yeterli; dengeli beslenme; fiziksel aktivite; besin destekleri ve diyet hakkında daha fazlası için diyetisyeniniz ile görüşmekten çekinmeyin; sağlıkla kalın…
Sağlık Kurumları İşletmecisi; Bireysel Koç; NLP Practitoner ve Diyet Uzm.
Dyt. Şenol YILDIZ