Okul Öncesi Çocukları İçin Davranış Eğitimi
Okul öncesi çocukları; yaşıtlarıyla aynı ortama girdiklerinde birçok farklı çocukla ve farklı davranış biçimiyle karşılaşır. Bunlar olumlu olabileceği gibi olumsuz davranışlar da olabilir. Çocukların kayıt cihazı gibi olduklarını aklımızda tutmalıyız. Çocuk hangi davranışların uygun olduğunu; hangi davranışların onaylanmadığını iyi bir eğitim sayesinde öğrenirler. Eğitim hem ailede hem okulda verildiğinde etkili olur. Aile ve okulun işbirliği içinde olması çok önemlidir. Ancak bazı çocuklarda gelişimsel sıkıntılar olabilir. Bu durumlarda ailenin ayrıca özel destek alması gerekmektedir. Okul ortamında birçok farklı çocuk bir araya gelir.
Davranış problemi olan çocuklar her ortamda her okulda her sınıfta karşımıza çıkabilmektedir. Vurma; dövme; saç çekme; ısırma gibi davranışlar gösteren çocuklara; genelde öğretmenler gerekli eğitimi vermektedir ancak çocukların da kendi sınırlarını ve bedenlerini korumayı öğrenmesi gerekmektedir. “ O sana vuruyorsa sen de ona vur” gibi cümleler uygun değildir. Çünkü birbirlerine çok sert yaklaşabilmektedirler. Ancak “kendini koru; yanından uzaklaş; öğretmenine söyle ” gibi yönlendirmeler uygundur.
Davranış problemi gösteren çocukların aileleri; tutarlı ve net kurallar koymalı; istenmeyen davranışları kesinlikle kabul etmemelidir. 2-3 yaşta olumsuz davranış görmezden gelinir; dikkatlerini başka yöne çekmek; dikkat dağıtmak gibi yöntemler kullanılabilir. Ancak kesinlikle davranışa gülünmemelidir; çocuk gülümsendiğinde iyi bir şey yaptığını düşünebilir. Çocuk anne-babaya saldırgan davrandığında ane-baba o davranışın onaylanmadığını çocuğu incitmeden ve hırpalamadan; fakat net bir şekilde mimikleriyle ya da basit cümlelerle belli etmelidir.
Büyük yaş grubunda; konuşarak ikna etme; ödül veya mahrum bırakma gibi seçenekler değerlendirilebilir. Ödül ;sosyal ödül olmalı; ceza da mahrum bırakma olmalıdır. Ceza da ödül de; o anda; hemen uygulandıklarında işe yarar. Ödül; günlük hayatta kolayca ulaşabileceği bir şey olduğunda çocuk için değeri kalmaz. O nedenle ödül olarak kullandığınız şeyin çocuğu heyecanlandıran/mutlu eden bir şey olmasına özen gösterin. Mahrum bırakma için de aynı şey önerilir. Sıradan bir şeyden mahrum bıraktığınızda önemsemez; ama onun için önemli olan bir şeyi kısa süreli olarak ulaşabileceği alandan kaldırdığınızda ve nedenini basit ve anlaşılır cümlelerle anlattığınızda; çocuk; davranışının sorumluluğunu almayı öğrenebilir. Fakat ödül de mahrum bırakma da kısa süre için etkilidir.Aileler kalıcı bir davranış eğitiminin yolları aramalıdır. Bütüncül bir yaklaşım için şiddet içeren çizgi filmler ve şiddet içerikli bilgisayar oyunları çocuktan uzak tutulmalıdır. Çocuğun yakın çevresinde ona olumsuz model olanlar varsa mümkün olduğunca az görüşmelerine dikkat etmek gerekir. En önemlisi; evde eşler arasında şiddetsiz kavgasız bir ortam olmasıdır ve çocuğa karşı ortak hareket etmek; çocuğun karşısında birlik olmak gerekmektedir. Bununla beraber; ebeveynlerin sert tepkilerden kaçınmaları gerekmektedir. Çocuğa sürekli kızmak; çocukta değersizlik duygusunun oluşmasına neden olur. Çocuğu sürekli alttan almak ve her istediğini yapmak; ağlayarak istediğini çocuğa vermek de doğru değildir.
Birçok çocuk; aile doğru yaklaşımı benimsediğinde toparlanır. Bir aydan fazla süren problemlerde profesyonel destek almanız önerilir ancak birkaç hafta içinde toparlanabilen durumlarda paniğe kapılmaya gerek yoktur. Çocukların ruh hali değişkendir; zaman zaman farklı davranabilirler. Ancak bir ayı geçen davranış problemleri görüldüğünde profesyonel yardım almak gerekir.
Özel destek isteyen; gelişimsel olarak farklı olan çocuklar; aile ve öğretmen ne yaparsa yapsın kendiliğinden toparlanamaz; bu çocuğun suçu değildir. Bu durumlarda çocuğa özel yaklaşımı bir uzmanla birlikte belirlemek gerekmektedir.
Unutmayalım; her çocuk kendine özel ve biriciktir. Her ailenin sistemi farklıdır. Bu yazı; genel bilgilendirme için yazılmıştır.
Psikolog Burcu OVACIK
Davranış problemi olan çocuklar her ortamda her okulda her sınıfta karşımıza çıkabilmektedir. Vurma; dövme; saç çekme; ısırma gibi davranışlar gösteren çocuklara; genelde öğretmenler gerekli eğitimi vermektedir ancak çocukların da kendi sınırlarını ve bedenlerini korumayı öğrenmesi gerekmektedir. “ O sana vuruyorsa sen de ona vur” gibi cümleler uygun değildir. Çünkü birbirlerine çok sert yaklaşabilmektedirler. Ancak “kendini koru; yanından uzaklaş; öğretmenine söyle ” gibi yönlendirmeler uygundur.
Davranış problemi gösteren çocukların aileleri; tutarlı ve net kurallar koymalı; istenmeyen davranışları kesinlikle kabul etmemelidir. 2-3 yaşta olumsuz davranış görmezden gelinir; dikkatlerini başka yöne çekmek; dikkat dağıtmak gibi yöntemler kullanılabilir. Ancak kesinlikle davranışa gülünmemelidir; çocuk gülümsendiğinde iyi bir şey yaptığını düşünebilir. Çocuk anne-babaya saldırgan davrandığında ane-baba o davranışın onaylanmadığını çocuğu incitmeden ve hırpalamadan; fakat net bir şekilde mimikleriyle ya da basit cümlelerle belli etmelidir.
Büyük yaş grubunda; konuşarak ikna etme; ödül veya mahrum bırakma gibi seçenekler değerlendirilebilir. Ödül ;sosyal ödül olmalı; ceza da mahrum bırakma olmalıdır. Ceza da ödül de; o anda; hemen uygulandıklarında işe yarar. Ödül; günlük hayatta kolayca ulaşabileceği bir şey olduğunda çocuk için değeri kalmaz. O nedenle ödül olarak kullandığınız şeyin çocuğu heyecanlandıran/mutlu eden bir şey olmasına özen gösterin. Mahrum bırakma için de aynı şey önerilir. Sıradan bir şeyden mahrum bıraktığınızda önemsemez; ama onun için önemli olan bir şeyi kısa süreli olarak ulaşabileceği alandan kaldırdığınızda ve nedenini basit ve anlaşılır cümlelerle anlattığınızda; çocuk; davranışının sorumluluğunu almayı öğrenebilir. Fakat ödül de mahrum bırakma da kısa süre için etkilidir.Aileler kalıcı bir davranış eğitiminin yolları aramalıdır. Bütüncül bir yaklaşım için şiddet içeren çizgi filmler ve şiddet içerikli bilgisayar oyunları çocuktan uzak tutulmalıdır. Çocuğun yakın çevresinde ona olumsuz model olanlar varsa mümkün olduğunca az görüşmelerine dikkat etmek gerekir. En önemlisi; evde eşler arasında şiddetsiz kavgasız bir ortam olmasıdır ve çocuğa karşı ortak hareket etmek; çocuğun karşısında birlik olmak gerekmektedir. Bununla beraber; ebeveynlerin sert tepkilerden kaçınmaları gerekmektedir. Çocuğa sürekli kızmak; çocukta değersizlik duygusunun oluşmasına neden olur. Çocuğu sürekli alttan almak ve her istediğini yapmak; ağlayarak istediğini çocuğa vermek de doğru değildir.
Birçok çocuk; aile doğru yaklaşımı benimsediğinde toparlanır. Bir aydan fazla süren problemlerde profesyonel destek almanız önerilir ancak birkaç hafta içinde toparlanabilen durumlarda paniğe kapılmaya gerek yoktur. Çocukların ruh hali değişkendir; zaman zaman farklı davranabilirler. Ancak bir ayı geçen davranış problemleri görüldüğünde profesyonel yardım almak gerekir.
Özel destek isteyen; gelişimsel olarak farklı olan çocuklar; aile ve öğretmen ne yaparsa yapsın kendiliğinden toparlanamaz; bu çocuğun suçu değildir. Bu durumlarda çocuğa özel yaklaşımı bir uzmanla birlikte belirlemek gerekmektedir.
Unutmayalım; her çocuk kendine özel ve biriciktir. Her ailenin sistemi farklıdır. Bu yazı; genel bilgilendirme için yazılmıştır.
Psikolog Burcu OVACIK