Boşanmanın Çocuğa Etkisi
ÇAPRAZ ATEŞ ALTINDA
Ebeveynler Arası Çatışmaların Çocuklar Üzerindeki Etkileri
Her ilişkide zaman zaman çatışmalar yaşanır. Bazen bu çatışmaların büyük fırtınalara dönüştüğü durumlar olur. Büyük çatışmalar; özellikle çocuklu ailelerde endişeye sebep olur. Eşler arasındaki çatışmaların çocukları olumsuz yönde etkilediği gerçeği uzun yıllardan beri bilinmektedir. Eşiyle olan problemlerden dolayı kendini üzgün; kızgın; yorulmuş; tükenmiş hisseden anne-baba; bir de bu problemlerin çocuklar üzerindeki etkisini düşünerek; kendini daha da çaresiz kalmış bir durumda bulabilir.
EBEVEYNLER ARASINDAKİ ÇATIŞMALARA ÇOCUKLAR NASIL TEPKİ VERİR?
Ebeveynler arasındaki çatışma bir kaç aylık bebeklerden başlayarak; ergenlere kadar her yaştaki çocuğu etkiler ancak; çocuklar gözlemledikleri çatışmalara farklı şekilde tepki verirler. Çocuklar yetişkinler arasındaki öfke aktarımına; genellikle ağlama; donakalma; kulakları kapatma; gergin yüz ifadesi; ortamı terk etme; çatışmaya müdahale etme; kavga eden anne-babayı önlemek için araya girme ve sözel tepkilerle karşılık verir; bazılarıysa sakin ve yardımcı bir role bürünebilirler. Bebekler ve okul öncesi çağdaki çocuklar bazen gülme; zıplama; aşırı hareketlilik gibi olumlu tepkiler veriyor gibi gözükseler de bu tepkiler mutluluktan ziyade; duyguların genel olarak uyarılmasıyla ilgilidir.
EBEVEYNLER ARASINDAKİ ÇATIŞMALAR ÇOCUKLARI NASIL ETKİLER?
Ebeveynler arasındaki çatışma kuşkusuz her çocuğu etkiler; yapılan bir çalışmada; yetişkinler arasında çatışmayı gözlemlemiş olan çocuklar; çatışma sırasındaki duygularının genellikle üzüntü; öfke ya da korku olduğunu belirtmişlerdir. Gerçekten de; üzüntü; korku; kaygı; depresyon; öfke ve suçluluk duyguları hemen hemen her çocuğun; özellikle boşanmanın ilk yılında yaşadığı duygulardır. Yetişkinler arasındaki çatışmalar duygusal sorunlar kadar; yaşıtlara karşı agresif olma; disipline karşı çıkma; çevreye karşı ilgisizlik gibi davranışsal sorunlara veya akademik performansın düşmesi; dikkat dağınıklığı; konsantrasyon kaybı gibi bilişsel sorunlara neden olabilir. Duygusal; davranışsal ve bilişsel sorunların yanı sıra; vücuda ait sorunlar da çatışma halindeki ebeveynlerin çocuklarında çok sık rastlanan sorunlardır.
ÇOCUKLARI EBEVEYNLER ARASINDAKİ ÇATIŞMADAN KORUMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR?
¨ Kavgaları mümkün olduğunca çocuğun önünde yapmamaya özen gösterin.
Anne-baba arasındaki kavgaların çocuklar üzerindeki olumsuz etkilerini göz önünde bulundurarak; doğru davranışın; çocukların olmadığı ortamda tartışmak olacağını söylemek mantıklı olacaktır.
¨ Özellikle çocukla ilgili tartışmaları çocuğun önünde yapmayın.
Çocukları en çok etkileyen kavgalar; kendileri hakkında olanlardır. Bir çalışma; çocukların kendileriyle ilgili olan kavgalara daha çok utanç; kendini suçlama ve kavganın içine çekilme korkusuyla tepki verdiğini göstermiştir. Başka bir çalışma da; çocuk yetiştirmeyle ilgili kavgaların çocuklardaki patolojiyi daha yüksek oranla açıkladığını göstermiştir.
¨ Tartışmaların çözüme yönelik olmasına özen gösterin.
Eğer çocuğunuz eşinizle olan kavganıza şahit olmuşsa; çatışmanızı çözüme ulaştırmaya özen gösterin. Anne-baba arasındaki çatışmanın çözüme ulaşması; kavganın çocuk üzerindeki duygusal ve davranışsal etkisini azaltmaktadır. Çalışmalar; çatışmanın sıklığı ve seviyesi kadar; çatışmanın altındaki anlamın da çocuklar için önemli olduğu kanıtlarını ortaya koymuştur. Çatışmanın çözüme ulaşması; bu çatışmanın yapıcı olduğunu çocukların hissetmesine yol açar; çocuğun tepkisi de buna göre değişir. Çözüme ulaşmış; yapıcı çatışmalar hem ebeveynler; hem de çocuklar için önemlidir. Her zaman çocuğun önünde çözüm bulmak mümkün olmasa da; bu konuda yapılacak açıklamadan; çocuklar fayda sağlayacaktır. Çözümün gözlenmesi ya da çözüm olduğuna dair açıklama yapılması; aynı tür etkiye sahiptir ve olumlu sonuçlanır.
¨ Tartışmayı çözüme ulaştıramazsanız; çocuğunuza açıklama yapın.
Eğer çocuğunuz sizi kavga ederken görmüşse ve kavganızı çözüme ulaştıramıyorsanız; çocuğunuza; bunun herkes için üzücü olduğunu belirtin. Anne-baba arasındaki kavgayı gözlemleyen çocuğa; çözüm olmasa bile; en azından; kavganın kendi meselelerinden kaynaklandığını; çocukla hiçbir ilgisi olmadığını açıklamakta fayda vardır. Böylece çocuktaki utanç ve kendini suçlama duyguları engellenebilir.
¨ Sözel olmayan öfke ifadelerinden kaçının.
Bazı ebeveynler; hiç bir şey söylemezlerse; öfkeli olduklarının anlaşılmayacağını düşünürler. Fakat çocuklar bunu hisseder ve aynı şekilde kaygı duyarlar. Yapılan çalışmalar; sözel olmayan şekilde gösterilen öfkenin; sözel öfke ifadesi kadar çocuklar üzerinde etki yarattığını göstermiştir. Sözel olmayan öfke ifadesinin kronikleşmesi; uzun vadede; sözel öfke ifadesinden daha ciddi sonuçlar doğurur. Öfkenin konuşulmaması durumunda; probleme çözüm bulmak için masaya yatırma olanağı olmadığından; çatışmanın çözümlenmesi de mümkün olmaz; bu nedenle gerilim devam eder.
¨ Ebeveyn rollerini aksatmamaya özen gösterin.
Eşler arasındaki çatışmanın baskısı çoğu zaman ebeveynlerin kendi annelik-babalık rollerini aksatmalarına neden olur. Ebeveynlerin kendi rollerini uygulamakta sergilediği tutarsızlık ve etkisizlik; çocuklardaki davranış bozukluklarının en temel nedenidir.
¨ Disiplin programınızı mutlaka uygulayın.
Anne-baba arasındaki ilişki problemleri çoğu zaman çocuğa karşı disiplin problemlerine de yol açar. Tutarsız disiplin; davranış bozukluklarının en temel belirleyicilerindendir. Yani; kendi problemleriyle uğraşmaya dalan anne-baba; bazen izin verdiği davranışı bazen cezalandırabilir; hatta bazen ödüllendirebilir. Bu da istenmeyen davranışın tekrarlanma olasılığını arttırır. Çocuk artan bir şekilde negatifleşmeye başladığında; kendi ilişkisindeki problemden dolayı gerilim altında olan ebeveyn; hayatında yeni bir problem daha istemediği için; çocuğa karşı pozitif ya da nötr davranmaya başlayabilir. Ancak; negatif iletişimden kaçma çabası; çocuğun kötü davranışlarını pekiştirecektir.
¨ Çocuğun duygusal ihtiyaçlarına duyarlı olmaya özen gösterin.
İlişki problemleri; ebeveynlerin çocuğun duygusal ihtiyaçlarına karşı olan hassasiyetini azaltabilir; çocuktan gelen sinyalleri algılamasını zorlaştırabilir; bu da çocukla olan duygusal ilişkinin kalitesini ve çocukla ebeveynler arasındaki bağlılığın niteliğini değiştirebilir; bu nedenle değişik türde problemlere neden olur. Eşler arasındaki çatışma; ebeveynlerin kendi kaynaklarını azaltır; bilişsel süreçlerini etkiler ve kendini düzenleme yetilerini azaltır. Bu da; çocuğun davranışlarına karşı aşırı duyarlılığa ve tahammülsüzlüğe yol açabilir. Ebeveynin pasifleşmesi; tepkisizleşmesi; çocuğun ihtiyaçlarına karşı duyarsızlaşması; çocukla ilişkisinde geri çekilmesi; çocuğu ihmal etmesi; negatif tavırlar sergilemesi; ya da aşırı müdahaleci olması; çocuğu kötüye kullanımı gibi olumsuz ebeveyn tutumları çocukta öfke; mutsuzluk; saldırganlık;dışa vurum; sosyal çekilme; depresyon; kaygı gibi problemlere neden olur.
¨ Çocuğunuzla anlamlı bir ilişkiyi sürdürmeye önem verin.
Anne-baba arasındaki soruna rağmen; ebeveyn ve çocuk arasındaki yakın ve sıcak ilişki; eleştirici olmamak; çocuğun durumunu ve ihtiyaçlarını gerekli şekilde gözlemleyebiliyor olmak; özellikle ergenlerde işlevselliğin gelişmesine yol açmaktadır. Destekleyici ev ortamında orta şiddetli çatışmalar; fayda bile sağlayabilir: çocuk stres yaratan uyaranlarla; baş etme mekanizmalarını tüketmeden; etkin bir şekilde baş etmeyi; problem çözme yetilerini geliştirmeyi öğrenir.
¨ Çocuğunuzun kavgalar sırasında ortaya koyduğu bozucu davranışların altındaki motivasyonu görün.
Çocuğun; anne-baba arasındaki kavgaları engelleyen tarzda ortaya koyduğu tepkiler; negatif pekiştireç vasıtasıyla; zaman içinde tekrarlanma şansına sahip olur. Örneğin; anne-babası kavga ederken; agresif davranışlar gösteren veya ağlayan; bu vesileyle de anne- babasının kavgasını engelleyen çocuk için; bu davranış bozuklukları kısa dönemde uyumsaldır. Çünkü anne-babanın dikkati; daha az ciddi bir problem olan çocuğa döner. Kavgayı önleme gibi bir işlevi olduğu için bu davranışların sonraki kavgalarda da tekrarlanma olasılığı yükselecektir.
Ebeveynler Arası Çatışmaların Çocuklar Üzerindeki Etkileri
Her ilişkide zaman zaman çatışmalar yaşanır. Bazen bu çatışmaların büyük fırtınalara dönüştüğü durumlar olur. Büyük çatışmalar; özellikle çocuklu ailelerde endişeye sebep olur. Eşler arasındaki çatışmaların çocukları olumsuz yönde etkilediği gerçeği uzun yıllardan beri bilinmektedir. Eşiyle olan problemlerden dolayı kendini üzgün; kızgın; yorulmuş; tükenmiş hisseden anne-baba; bir de bu problemlerin çocuklar üzerindeki etkisini düşünerek; kendini daha da çaresiz kalmış bir durumda bulabilir.
EBEVEYNLER ARASINDAKİ ÇATIŞMALARA ÇOCUKLAR NASIL TEPKİ VERİR?
Ebeveynler arasındaki çatışma bir kaç aylık bebeklerden başlayarak; ergenlere kadar her yaştaki çocuğu etkiler ancak; çocuklar gözlemledikleri çatışmalara farklı şekilde tepki verirler. Çocuklar yetişkinler arasındaki öfke aktarımına; genellikle ağlama; donakalma; kulakları kapatma; gergin yüz ifadesi; ortamı terk etme; çatışmaya müdahale etme; kavga eden anne-babayı önlemek için araya girme ve sözel tepkilerle karşılık verir; bazılarıysa sakin ve yardımcı bir role bürünebilirler. Bebekler ve okul öncesi çağdaki çocuklar bazen gülme; zıplama; aşırı hareketlilik gibi olumlu tepkiler veriyor gibi gözükseler de bu tepkiler mutluluktan ziyade; duyguların genel olarak uyarılmasıyla ilgilidir.
EBEVEYNLER ARASINDAKİ ÇATIŞMALAR ÇOCUKLARI NASIL ETKİLER?
Ebeveynler arasındaki çatışma kuşkusuz her çocuğu etkiler; yapılan bir çalışmada; yetişkinler arasında çatışmayı gözlemlemiş olan çocuklar; çatışma sırasındaki duygularının genellikle üzüntü; öfke ya da korku olduğunu belirtmişlerdir. Gerçekten de; üzüntü; korku; kaygı; depresyon; öfke ve suçluluk duyguları hemen hemen her çocuğun; özellikle boşanmanın ilk yılında yaşadığı duygulardır. Yetişkinler arasındaki çatışmalar duygusal sorunlar kadar; yaşıtlara karşı agresif olma; disipline karşı çıkma; çevreye karşı ilgisizlik gibi davranışsal sorunlara veya akademik performansın düşmesi; dikkat dağınıklığı; konsantrasyon kaybı gibi bilişsel sorunlara neden olabilir. Duygusal; davranışsal ve bilişsel sorunların yanı sıra; vücuda ait sorunlar da çatışma halindeki ebeveynlerin çocuklarında çok sık rastlanan sorunlardır.
ÇOCUKLARI EBEVEYNLER ARASINDAKİ ÇATIŞMADAN KORUMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR?
¨ Kavgaları mümkün olduğunca çocuğun önünde yapmamaya özen gösterin.
Anne-baba arasındaki kavgaların çocuklar üzerindeki olumsuz etkilerini göz önünde bulundurarak; doğru davranışın; çocukların olmadığı ortamda tartışmak olacağını söylemek mantıklı olacaktır.
¨ Özellikle çocukla ilgili tartışmaları çocuğun önünde yapmayın.
Çocukları en çok etkileyen kavgalar; kendileri hakkında olanlardır. Bir çalışma; çocukların kendileriyle ilgili olan kavgalara daha çok utanç; kendini suçlama ve kavganın içine çekilme korkusuyla tepki verdiğini göstermiştir. Başka bir çalışma da; çocuk yetiştirmeyle ilgili kavgaların çocuklardaki patolojiyi daha yüksek oranla açıkladığını göstermiştir.
¨ Tartışmaların çözüme yönelik olmasına özen gösterin.
Eğer çocuğunuz eşinizle olan kavganıza şahit olmuşsa; çatışmanızı çözüme ulaştırmaya özen gösterin. Anne-baba arasındaki çatışmanın çözüme ulaşması; kavganın çocuk üzerindeki duygusal ve davranışsal etkisini azaltmaktadır. Çalışmalar; çatışmanın sıklığı ve seviyesi kadar; çatışmanın altındaki anlamın da çocuklar için önemli olduğu kanıtlarını ortaya koymuştur. Çatışmanın çözüme ulaşması; bu çatışmanın yapıcı olduğunu çocukların hissetmesine yol açar; çocuğun tepkisi de buna göre değişir. Çözüme ulaşmış; yapıcı çatışmalar hem ebeveynler; hem de çocuklar için önemlidir. Her zaman çocuğun önünde çözüm bulmak mümkün olmasa da; bu konuda yapılacak açıklamadan; çocuklar fayda sağlayacaktır. Çözümün gözlenmesi ya da çözüm olduğuna dair açıklama yapılması; aynı tür etkiye sahiptir ve olumlu sonuçlanır.
¨ Tartışmayı çözüme ulaştıramazsanız; çocuğunuza açıklama yapın.
Eğer çocuğunuz sizi kavga ederken görmüşse ve kavganızı çözüme ulaştıramıyorsanız; çocuğunuza; bunun herkes için üzücü olduğunu belirtin. Anne-baba arasındaki kavgayı gözlemleyen çocuğa; çözüm olmasa bile; en azından; kavganın kendi meselelerinden kaynaklandığını; çocukla hiçbir ilgisi olmadığını açıklamakta fayda vardır. Böylece çocuktaki utanç ve kendini suçlama duyguları engellenebilir.
¨ Sözel olmayan öfke ifadelerinden kaçının.
Bazı ebeveynler; hiç bir şey söylemezlerse; öfkeli olduklarının anlaşılmayacağını düşünürler. Fakat çocuklar bunu hisseder ve aynı şekilde kaygı duyarlar. Yapılan çalışmalar; sözel olmayan şekilde gösterilen öfkenin; sözel öfke ifadesi kadar çocuklar üzerinde etki yarattığını göstermiştir. Sözel olmayan öfke ifadesinin kronikleşmesi; uzun vadede; sözel öfke ifadesinden daha ciddi sonuçlar doğurur. Öfkenin konuşulmaması durumunda; probleme çözüm bulmak için masaya yatırma olanağı olmadığından; çatışmanın çözümlenmesi de mümkün olmaz; bu nedenle gerilim devam eder.
¨ Ebeveyn rollerini aksatmamaya özen gösterin.
Eşler arasındaki çatışmanın baskısı çoğu zaman ebeveynlerin kendi annelik-babalık rollerini aksatmalarına neden olur. Ebeveynlerin kendi rollerini uygulamakta sergilediği tutarsızlık ve etkisizlik; çocuklardaki davranış bozukluklarının en temel nedenidir.
¨ Disiplin programınızı mutlaka uygulayın.
Anne-baba arasındaki ilişki problemleri çoğu zaman çocuğa karşı disiplin problemlerine de yol açar. Tutarsız disiplin; davranış bozukluklarının en temel belirleyicilerindendir. Yani; kendi problemleriyle uğraşmaya dalan anne-baba; bazen izin verdiği davranışı bazen cezalandırabilir; hatta bazen ödüllendirebilir. Bu da istenmeyen davranışın tekrarlanma olasılığını arttırır. Çocuk artan bir şekilde negatifleşmeye başladığında; kendi ilişkisindeki problemden dolayı gerilim altında olan ebeveyn; hayatında yeni bir problem daha istemediği için; çocuğa karşı pozitif ya da nötr davranmaya başlayabilir. Ancak; negatif iletişimden kaçma çabası; çocuğun kötü davranışlarını pekiştirecektir.
¨ Çocuğun duygusal ihtiyaçlarına duyarlı olmaya özen gösterin.
İlişki problemleri; ebeveynlerin çocuğun duygusal ihtiyaçlarına karşı olan hassasiyetini azaltabilir; çocuktan gelen sinyalleri algılamasını zorlaştırabilir; bu da çocukla olan duygusal ilişkinin kalitesini ve çocukla ebeveynler arasındaki bağlılığın niteliğini değiştirebilir; bu nedenle değişik türde problemlere neden olur. Eşler arasındaki çatışma; ebeveynlerin kendi kaynaklarını azaltır; bilişsel süreçlerini etkiler ve kendini düzenleme yetilerini azaltır. Bu da; çocuğun davranışlarına karşı aşırı duyarlılığa ve tahammülsüzlüğe yol açabilir. Ebeveynin pasifleşmesi; tepkisizleşmesi; çocuğun ihtiyaçlarına karşı duyarsızlaşması; çocukla ilişkisinde geri çekilmesi; çocuğu ihmal etmesi; negatif tavırlar sergilemesi; ya da aşırı müdahaleci olması; çocuğu kötüye kullanımı gibi olumsuz ebeveyn tutumları çocukta öfke; mutsuzluk; saldırganlık;dışa vurum; sosyal çekilme; depresyon; kaygı gibi problemlere neden olur.
¨ Çocuğunuzla anlamlı bir ilişkiyi sürdürmeye önem verin.
Anne-baba arasındaki soruna rağmen; ebeveyn ve çocuk arasındaki yakın ve sıcak ilişki; eleştirici olmamak; çocuğun durumunu ve ihtiyaçlarını gerekli şekilde gözlemleyebiliyor olmak; özellikle ergenlerde işlevselliğin gelişmesine yol açmaktadır. Destekleyici ev ortamında orta şiddetli çatışmalar; fayda bile sağlayabilir: çocuk stres yaratan uyaranlarla; baş etme mekanizmalarını tüketmeden; etkin bir şekilde baş etmeyi; problem çözme yetilerini geliştirmeyi öğrenir.
¨ Çocuğunuzun kavgalar sırasında ortaya koyduğu bozucu davranışların altındaki motivasyonu görün.
Çocuğun; anne-baba arasındaki kavgaları engelleyen tarzda ortaya koyduğu tepkiler; negatif pekiştireç vasıtasıyla; zaman içinde tekrarlanma şansına sahip olur. Örneğin; anne-babası kavga ederken; agresif davranışlar gösteren veya ağlayan; bu vesileyle de anne- babasının kavgasını engelleyen çocuk için; bu davranış bozuklukları kısa dönemde uyumsaldır. Çünkü anne-babanın dikkati; daha az ciddi bir problem olan çocuğa döner. Kavgayı önleme gibi bir işlevi olduğu için bu davranışların sonraki kavgalarda da tekrarlanma olasılığı yükselecektir.