Somatoform Bozukluk - Psikolojik Ağrı - Bedensel Yakınma
Somatoform Bozukluk Ne Demektir?
Somatoform bozukluğun temel özelliği; fiziksel ve bedensel yakınmaların bulunmasıdır. Başka deyişle; kişi; ruhsal sorunlarını bedensel belirtilerle göstermektedir. Ancak; bu fiziksel ve bedensel yakınmalarda herhangi bir organik bulgu gösterilemez. Bulguları açıklayacak bilinen bir fizyolojik mekanizma söz konusu değildir. Bu hastalıkları açıklamada; fizyolojik etkenler ve bilinçdışı çatışmaların birlikte etken olduğu kabul edilir.
SOMATOFORM BOZUKLUKLAR
Somatizasyon Bozukluğu
Farklılaşmamış Somatoform Bozuklukluğu
Konversiyon Bozukluğu
Ağrı Bozukluğu
Hipokondriasis
Beden Dismorfik Bozukluğu
Başka Türlü Adlandırılamayan Somatoform Bozukluk
Somatizasyon Bozukluğu
Hastanın ortaya koyduğu bedensel yakınmalar; bir organ sistemiyle sınırlı değildir. Bedenin her noktası ile ilgili ve birden çok yakınmalar görülür. Bu yakınmalar; belli bir bedensel hastalığın neden olduğu yakınmalar değildir. Sürekli tedavi ararlar. Toplumsal; mesleki ya da işlevselliğin önemli diğer alanlarında bozulmalar ortaya çıkar. Her türlü birden çok organ ağrıları; bulantı; kusma; birçok yiyeceğin dokunması; ishal gibi mide-barsak sistemi yakınmaları; cinsel işlevlerde bozukluk vb. gibi çeşitli yakınmalar sergilerler.
Görülme Sıklığı
Genel populasyonda yaşam boyu yaygınlık oranı% 0;1-0;5 oranındadır.
Kadınlarda % 1-3 oranındadır.
Kadın erkek oranı 20/1 dir. Bir yıllık prevalans ise % 0.07 dir.
Düşük sosyoekonomik ve kültür düzeyinde daha fazladır.
Genelde başlangıç ergenlik; genç erişkinliktedir.
Psikososyal Nedenler
Psikodinamik Nedenler
Biyolojik ve Genetik Nedenler
Psikososyal Nedenler
Başkalarına karşı öfkenin supresyonu ve represyonu ile öfkenin kendine döndürülmesi.
Katı üstbenliğin olduğu cezalandırıcı kişilik örgütlenmesi.
Düşük özsaygı.
Hasta rolünü örnek alan anne ve babayla özdeşim sağlama.
Depresyona bağlı bazı dinamiklerin görülmesi.
Bu olguların ilk çocukluk yıllarında bakıcıları ile aralarında anksiyeteli bağlanma davranışı olduğı ileri sürülmektedir. Sorunlarını somatik olarak ifade ederler. İnsan ilişkilerinde reddedilirler. Bu da somatizasyon eğilimini arttırır.
Psikodinamik Nedenler
Freud’a göre cinsel içgüdülere bağlı bilinç dışında olan çatışmalar bazı hastalarda bu belirtileri ortaya çıkarmaktadır.
Psikososyal Nedenler
Pozitif aile öyküsü; etkilenmiş hastaların anne kız kardeşlerinin %10-20sinde görülür.
Hastaların birinci derece kadın akrabalarında bu hastalık % 10- 20 kadardır
Tek yumurta ikizlerinde eş hastalanma oranı % 29 ve çift yumurta ikizlerinde % 10dur.
Bazı araştırmacılar bu hastalığın nöropsikolojik nedenlere dayandığını öne sürmektedir. Bu hastalarda dikkat ve bilişsel işlevlerde bozukluk olduğu ve bunun sonucunda algı bozuklukları oluştuğu ileri sürülmektedir.
Somatizasyon Bozukluğu DSM-4 Tanı Ölçütleri
A. Birkaç yıllık bir dönem içersinde ortaya çıkan; tedavi arayışlarıyla ya da toplumsal; mesleki ya da işlevselliğin önemli diğer alanlarında bozulma ile sonuçlanan ve 30 yaşından önce başlayan; çok sayıda fiziki yakınma öyküsünün olması.
B. Aşağıdaki tanı ölçütlerinden her biri karşılanmış olmalıdır; herhangi tek semptom bu bozukluğun gidişi sırasında herhangi bir zaman ortaya çıkabilir:
1. Dört ağrı semptomu: En az dört ayrı yerde işlevde ilgili ağrı öyküsünün olması (örn. baş; karın; sırt; eklemler; ekstiremiteler; göğüs; rektum; menstruasyon sırasında cinsel ilişki sırasında yada idrar yapma sırasında)
2. İki gastrointestinal semptom: Ağrı dışında en az iki gastrointestinal semptom öyküüsnün bulunması (örn. bulantı; şişkinlik; gebelik sırasında olanın dışında kusma; diyare yada birçok yiyeceğin dokunması).
3. Bir cinsel semptom: Ağrı dışında en bir cinsel yada üreme organları ile ilgili semptom öyküsünün bulunması (örn. cinsel ilgisizlik; erektil yada ejakülatuvar işlev bozukluğu; menstruasyonların düzensiz olması; aşırı menstruel kanama; gebelik boyunca kusma)
4. Bir psödonörolojik semptom: Ağrı ile sınırlı olmayan ve nörolojik bir durumu düşündüren en az bir semptom yada defisit öyküsünün olması (örn. Koordinasyon yada denge bozukluğu; yutma güçlüğü yada boğazda düğümleme duygusu; dokunma yada ağrı duyumu yitimi; hallisülasyonlar; körlük; sağırlık)
C. Aşağıdakilerden ya (1) ya da (2) vardır:
1. Yeterli bir incelemeden sonra B tanı ölçütündeki semptomların hiçbiri bilinen genel tıbbi bir durum ya da tıbbi bir maddenin ( örn. kötüye kullanılabilen bir ilaç; tedavi için kullanılan bir ilaç) doğrudan etkileri ile tam olarak açıklanamaz.
2. İlişkili genel bir tıbbi durum olsa bile fizik yakınmalar ve bunların bir sonucu olarak ortaya çıkan toplumsal ya da mesleki bozulma; öykü; fiziki muayene ya da laboratuar bulgularına göre beklenenden çok daha fazladır.
Eşlik Eden Özellikler
Somatizasyon bozukluğu olan kişilerde belirgin anksiyete semptomları ve depresif duygudurum çok sık görülür.
Sık ilaç kullanımı yan etkilere ve madde kullanımı ile ilişkili bozukluklara yol açabilir.
Somatizasyon bozukluğu sıklıkla majör depresif bozukluk; panik bozukluğu; fobiler ve madde kullanımıyla ilişkili bozukluklar eşlik eder.
Birlikte en sık görülen kişilik bozuklukları histrionik; borderline ve antisosyal kişilik bozukluğudur.
Ayırıcı Tanıda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Somatizasyon bozukluğu ile karışan bazı önemli hastalıklar; sistemik lupus eritamatasuz (SLE) ve sistemik mastositozis dir.
Multipl skleroz; hiperparatiroid porfiri de ayırıcı tanıda akla gelmesi gereken hastalıklardır.
Şizofreni; anksiyete ve duygudurum bozuklukları da ayırıcı tanı da dikkat edilmesi gereken hastalıklardır.
Tedavi
Eşlik eden belirtiye göre ilaç seçilir: Sıklıkla da antidepresan ilaçlar seçilmektedir. Bazı çalışmalarda özgül serotonin geri alım engelleyicileri etkin bulunmaktadır.
Somatizasyon tedavisinde genel kabul gören belli bir tedavi yaklaşımı yoktur tedavide göz önüne alınması gereken ve daha çok deneyimlerden elde edilen bazı ilkeler vardır:
1. Hastanın tedavisi ‘belli’ bir hekim tarafından üstlenilmelidir.
2. Hastanın yakınmalarının gerçek olduğu kabul edilmeli ve hastanın önemsendiği ve yakınmalarına inanıldığı izlenimi yaratılmalıdır.
3. Tedavi hedefleri konusunda hasta ile hekim uzlaşmalıdır.
4. Hastada tam iyileşme değil işlevselliğin artırılması hedeflenmelidir.
5. Hastaya yetersiz ve uygun olmayan güvenceler verilmemeli ve hastalığın kronik bir seyir gösterdiği belirtilmelidir.
6. İstirahat yada maluliyet raporu düzenlemekten kaçınılmalıdır.
Farklılaşmamış Somatoform Bozuklukları
Somotoform bozukluğu kısmi görülümünü tanımlamak için kullanılan rezidüel gruptur. Farklılaşmamış somatoform bozukluk; somatizasyon bozukluğu ya da başka bir somatoform bozukluk için tanı ölçütlerini tam karşılamayan süregiden somatoform görünümler için geriye kalan bir kategoridir. Hastanın somatoform tanısını karşılayacak kadar şiddetli olmayan yada belli belirsiz birçok somatik yakınmaları olabilir. Genel yorgunluk en yaygın sendromdur.
Kültürel; Yaşa ve Cinsiyete Bağlı Özellikler
Açıklanamayan fiziki sıkıntılar en büyük sıklıkta sosyoekonomik durumu düşük genç kadınlarda ortaya çıkar ancak bu tür semptomlar herhangi bir yaşla cinsiyetle ya da sosyokültürel grupla sınırlı değildir.
Dünyanın birçok yerinde tanımlanmış; halsizlik ve yorgunlukla belirli bir sendrom olan ‘ nevrasteni’; semptomları 6 aydan daha uzun sürmüşse DSM-IV’ de farklılaşmamış somatoform bozukluk olarak adlandırılır.
Farklılaşmamış Somatoform Bozuklukları DSM-4 Tanı Ölçütleri
A. Bir ya da daha fazla fiziki yakınmanın olması (örn. Yorgunluk; iştahsızlık; gastrointestinal ya da üriner yakınmalar)
B. Aşağıdakilerden ya (1) ya da (2) vardır:
1) Yeterli bir incelemeden sonra; bu semptomlar bilinen genel tıbbi bir durum ya da bir maddenin (örn. Kötüye kullanılabilen bir ilaç; tedavi için kullanılan bir ilaç) doğrudan etkileri ile tam olarak açıklanamaz.
2) İlişkili genel bir tıbbi durum olsa bile fizik yakınmalar ya da bunların bir sonucu olarak ortaya çıkan toplumsal ya da mesleki bozulma; öykü; fizik muayene ya da laboratuar bulgularına göre beklenenden çok daha fazladır.
C. Bu semptomlar klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal; mesleki alanlarda ya da işlevselliğin önemli diğer alanlarında bozulmaya neden olur.
D. Bu bozukluğun süresi en az 6 aydır.
E. Bu bozukluk başka bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz (örn. başka bir somatoform bozukluk; cinsel işlev bozukluğu; duygudurum bozukluğu; anksiyete bozukluğu; uyku bozukluğu ya da psikotik bozukluk)
F. Bu semptomlar belirli bir amaca yönelik olarak ortaya çıkarılmamakta ya da bu tür semptomları varmış gibi davranılmamaktadır (yapay bozuklukta ya da simulasyonda [temaruz] olduğu gibi).
Ayırıcı Tanı
Farklılaşmamış somatoform bozukluk; somatizasyon bozukluğundan; somatizasyon bozukluğunda 30 yaşından önce başlayan ve birçok yıldır süregelen çok çeşitli semptomların bulunması gerekmesi ile ayrılır.
Fiziki yakınmalar 6 aydan daha kısa sürerse Başka Türlü Adlandırılamayan somatoform bozukluk tanısı konulmalıdır.
Somatoform bozukluğun temel özelliği; fiziksel ve bedensel yakınmaların bulunmasıdır. Başka deyişle; kişi; ruhsal sorunlarını bedensel belirtilerle göstermektedir. Ancak; bu fiziksel ve bedensel yakınmalarda herhangi bir organik bulgu gösterilemez. Bulguları açıklayacak bilinen bir fizyolojik mekanizma söz konusu değildir. Bu hastalıkları açıklamada; fizyolojik etkenler ve bilinçdışı çatışmaların birlikte etken olduğu kabul edilir.
SOMATOFORM BOZUKLUKLAR
Somatizasyon Bozukluğu
Farklılaşmamış Somatoform Bozuklukluğu
Konversiyon Bozukluğu
Ağrı Bozukluğu
Hipokondriasis
Beden Dismorfik Bozukluğu
Başka Türlü Adlandırılamayan Somatoform Bozukluk
Somatizasyon Bozukluğu
Hastanın ortaya koyduğu bedensel yakınmalar; bir organ sistemiyle sınırlı değildir. Bedenin her noktası ile ilgili ve birden çok yakınmalar görülür. Bu yakınmalar; belli bir bedensel hastalığın neden olduğu yakınmalar değildir. Sürekli tedavi ararlar. Toplumsal; mesleki ya da işlevselliğin önemli diğer alanlarında bozulmalar ortaya çıkar. Her türlü birden çok organ ağrıları; bulantı; kusma; birçok yiyeceğin dokunması; ishal gibi mide-barsak sistemi yakınmaları; cinsel işlevlerde bozukluk vb. gibi çeşitli yakınmalar sergilerler.
Görülme Sıklığı
Genel populasyonda yaşam boyu yaygınlık oranı% 0;1-0;5 oranındadır.
Kadınlarda % 1-3 oranındadır.
Kadın erkek oranı 20/1 dir. Bir yıllık prevalans ise % 0.07 dir.
Düşük sosyoekonomik ve kültür düzeyinde daha fazladır.
Genelde başlangıç ergenlik; genç erişkinliktedir.
Psikososyal Nedenler
Psikodinamik Nedenler
Biyolojik ve Genetik Nedenler
Psikososyal Nedenler
Başkalarına karşı öfkenin supresyonu ve represyonu ile öfkenin kendine döndürülmesi.
Katı üstbenliğin olduğu cezalandırıcı kişilik örgütlenmesi.
Düşük özsaygı.
Hasta rolünü örnek alan anne ve babayla özdeşim sağlama.
Depresyona bağlı bazı dinamiklerin görülmesi.
Bu olguların ilk çocukluk yıllarında bakıcıları ile aralarında anksiyeteli bağlanma davranışı olduğı ileri sürülmektedir. Sorunlarını somatik olarak ifade ederler. İnsan ilişkilerinde reddedilirler. Bu da somatizasyon eğilimini arttırır.
Psikodinamik Nedenler
Freud’a göre cinsel içgüdülere bağlı bilinç dışında olan çatışmalar bazı hastalarda bu belirtileri ortaya çıkarmaktadır.
Psikososyal Nedenler
Pozitif aile öyküsü; etkilenmiş hastaların anne kız kardeşlerinin %10-20sinde görülür.
Hastaların birinci derece kadın akrabalarında bu hastalık % 10- 20 kadardır
Tek yumurta ikizlerinde eş hastalanma oranı % 29 ve çift yumurta ikizlerinde % 10dur.
Bazı araştırmacılar bu hastalığın nöropsikolojik nedenlere dayandığını öne sürmektedir. Bu hastalarda dikkat ve bilişsel işlevlerde bozukluk olduğu ve bunun sonucunda algı bozuklukları oluştuğu ileri sürülmektedir.
Somatizasyon Bozukluğu DSM-4 Tanı Ölçütleri
A. Birkaç yıllık bir dönem içersinde ortaya çıkan; tedavi arayışlarıyla ya da toplumsal; mesleki ya da işlevselliğin önemli diğer alanlarında bozulma ile sonuçlanan ve 30 yaşından önce başlayan; çok sayıda fiziki yakınma öyküsünün olması.
B. Aşağıdaki tanı ölçütlerinden her biri karşılanmış olmalıdır; herhangi tek semptom bu bozukluğun gidişi sırasında herhangi bir zaman ortaya çıkabilir:
1. Dört ağrı semptomu: En az dört ayrı yerde işlevde ilgili ağrı öyküsünün olması (örn. baş; karın; sırt; eklemler; ekstiremiteler; göğüs; rektum; menstruasyon sırasında cinsel ilişki sırasında yada idrar yapma sırasında)
2. İki gastrointestinal semptom: Ağrı dışında en az iki gastrointestinal semptom öyküüsnün bulunması (örn. bulantı; şişkinlik; gebelik sırasında olanın dışında kusma; diyare yada birçok yiyeceğin dokunması).
3. Bir cinsel semptom: Ağrı dışında en bir cinsel yada üreme organları ile ilgili semptom öyküsünün bulunması (örn. cinsel ilgisizlik; erektil yada ejakülatuvar işlev bozukluğu; menstruasyonların düzensiz olması; aşırı menstruel kanama; gebelik boyunca kusma)
4. Bir psödonörolojik semptom: Ağrı ile sınırlı olmayan ve nörolojik bir durumu düşündüren en az bir semptom yada defisit öyküsünün olması (örn. Koordinasyon yada denge bozukluğu; yutma güçlüğü yada boğazda düğümleme duygusu; dokunma yada ağrı duyumu yitimi; hallisülasyonlar; körlük; sağırlık)
C. Aşağıdakilerden ya (1) ya da (2) vardır:
1. Yeterli bir incelemeden sonra B tanı ölçütündeki semptomların hiçbiri bilinen genel tıbbi bir durum ya da tıbbi bir maddenin ( örn. kötüye kullanılabilen bir ilaç; tedavi için kullanılan bir ilaç) doğrudan etkileri ile tam olarak açıklanamaz.
2. İlişkili genel bir tıbbi durum olsa bile fizik yakınmalar ve bunların bir sonucu olarak ortaya çıkan toplumsal ya da mesleki bozulma; öykü; fiziki muayene ya da laboratuar bulgularına göre beklenenden çok daha fazladır.
Eşlik Eden Özellikler
Somatizasyon bozukluğu olan kişilerde belirgin anksiyete semptomları ve depresif duygudurum çok sık görülür.
Sık ilaç kullanımı yan etkilere ve madde kullanımı ile ilişkili bozukluklara yol açabilir.
Somatizasyon bozukluğu sıklıkla majör depresif bozukluk; panik bozukluğu; fobiler ve madde kullanımıyla ilişkili bozukluklar eşlik eder.
Birlikte en sık görülen kişilik bozuklukları histrionik; borderline ve antisosyal kişilik bozukluğudur.
Ayırıcı Tanıda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Somatizasyon bozukluğu ile karışan bazı önemli hastalıklar; sistemik lupus eritamatasuz (SLE) ve sistemik mastositozis dir.
Multipl skleroz; hiperparatiroid porfiri de ayırıcı tanıda akla gelmesi gereken hastalıklardır.
Şizofreni; anksiyete ve duygudurum bozuklukları da ayırıcı tanı da dikkat edilmesi gereken hastalıklardır.
Tedavi
Eşlik eden belirtiye göre ilaç seçilir: Sıklıkla da antidepresan ilaçlar seçilmektedir. Bazı çalışmalarda özgül serotonin geri alım engelleyicileri etkin bulunmaktadır.
Somatizasyon tedavisinde genel kabul gören belli bir tedavi yaklaşımı yoktur tedavide göz önüne alınması gereken ve daha çok deneyimlerden elde edilen bazı ilkeler vardır:
1. Hastanın tedavisi ‘belli’ bir hekim tarafından üstlenilmelidir.
2. Hastanın yakınmalarının gerçek olduğu kabul edilmeli ve hastanın önemsendiği ve yakınmalarına inanıldığı izlenimi yaratılmalıdır.
3. Tedavi hedefleri konusunda hasta ile hekim uzlaşmalıdır.
4. Hastada tam iyileşme değil işlevselliğin artırılması hedeflenmelidir.
5. Hastaya yetersiz ve uygun olmayan güvenceler verilmemeli ve hastalığın kronik bir seyir gösterdiği belirtilmelidir.
6. İstirahat yada maluliyet raporu düzenlemekten kaçınılmalıdır.
Farklılaşmamış Somatoform Bozuklukları
Somotoform bozukluğu kısmi görülümünü tanımlamak için kullanılan rezidüel gruptur. Farklılaşmamış somatoform bozukluk; somatizasyon bozukluğu ya da başka bir somatoform bozukluk için tanı ölçütlerini tam karşılamayan süregiden somatoform görünümler için geriye kalan bir kategoridir. Hastanın somatoform tanısını karşılayacak kadar şiddetli olmayan yada belli belirsiz birçok somatik yakınmaları olabilir. Genel yorgunluk en yaygın sendromdur.
Kültürel; Yaşa ve Cinsiyete Bağlı Özellikler
Açıklanamayan fiziki sıkıntılar en büyük sıklıkta sosyoekonomik durumu düşük genç kadınlarda ortaya çıkar ancak bu tür semptomlar herhangi bir yaşla cinsiyetle ya da sosyokültürel grupla sınırlı değildir.
Dünyanın birçok yerinde tanımlanmış; halsizlik ve yorgunlukla belirli bir sendrom olan ‘ nevrasteni’; semptomları 6 aydan daha uzun sürmüşse DSM-IV’ de farklılaşmamış somatoform bozukluk olarak adlandırılır.
Farklılaşmamış Somatoform Bozuklukları DSM-4 Tanı Ölçütleri
A. Bir ya da daha fazla fiziki yakınmanın olması (örn. Yorgunluk; iştahsızlık; gastrointestinal ya da üriner yakınmalar)
B. Aşağıdakilerden ya (1) ya da (2) vardır:
1) Yeterli bir incelemeden sonra; bu semptomlar bilinen genel tıbbi bir durum ya da bir maddenin (örn. Kötüye kullanılabilen bir ilaç; tedavi için kullanılan bir ilaç) doğrudan etkileri ile tam olarak açıklanamaz.
2) İlişkili genel bir tıbbi durum olsa bile fizik yakınmalar ya da bunların bir sonucu olarak ortaya çıkan toplumsal ya da mesleki bozulma; öykü; fizik muayene ya da laboratuar bulgularına göre beklenenden çok daha fazladır.
C. Bu semptomlar klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal; mesleki alanlarda ya da işlevselliğin önemli diğer alanlarında bozulmaya neden olur.
D. Bu bozukluğun süresi en az 6 aydır.
E. Bu bozukluk başka bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz (örn. başka bir somatoform bozukluk; cinsel işlev bozukluğu; duygudurum bozukluğu; anksiyete bozukluğu; uyku bozukluğu ya da psikotik bozukluk)
F. Bu semptomlar belirli bir amaca yönelik olarak ortaya çıkarılmamakta ya da bu tür semptomları varmış gibi davranılmamaktadır (yapay bozuklukta ya da simulasyonda [temaruz] olduğu gibi).
Ayırıcı Tanı
Farklılaşmamış somatoform bozukluk; somatizasyon bozukluğundan; somatizasyon bozukluğunda 30 yaşından önce başlayan ve birçok yıldır süregelen çok çeşitli semptomların bulunması gerekmesi ile ayrılır.
Fiziki yakınmalar 6 aydan daha kısa sürerse Başka Türlü Adlandırılamayan somatoform bozukluk tanısı konulmalıdır.