Aile Planlaması-Doğum Kontrol Yöntemleri
Fertilite arzusu olmayan çiftler için çok çeşitli korunma yöntemleri mevcuttur.Hangi yöntemin uygun olduğuna karar vermeden önce çiftlere mutlaka detaylı bir jinekolojik muayene yapılmalıdır.Her kadın için en uygun doğum kontrol yöntemini seçilmelidir.Kadındaki ek hastalıklar gözden geçirilmeli korunma yönteminden oluşabilecek olası yan etkiler öngörülmelidir.Mevcut yöntemler;
1- Doğal Yöntemler: Çok eski zamanlardan beri kadınların kullandığı kolay;ucuz ve yanetkisi az yöntemlerdir.Ancak koruyuculuk azdır.Bunlardan en sık kullanılanı TAKVİM YÖNTEMİ dir.Kadın siklusunun fertil döneminde yani yumurtlama döneminde cinsel ilişkiden sakınmak olarak özetlenebilir.Bu yöntemi kullanabilmek için kadının siklusu düzenli olmalıdır.Her zaman güvenilir değildir.
Kadın aylık sıklusu üç döneme ayrılır:
**adet başlangıcında yumurtlama dönemine kadar geçen zaman
**ovulasyon yani yumurtlamadan hemen önceki ve yumurtlama dönemi
**Ovulasyon yani yumurtlamadan 48 saat sonra başlayan ve menst kanamaya kadra geçen süre
Ovulasyon yani yumurtlama döneminde kadın vücut ısısı yükselir Sabah ölçülen vücut ısısında yaklaşık 0.5 derece artış saptanır.Ayrıca vajinal akıntının şekli ve miktarında b;r takım değişiklikler oluşur.Bu değişimlerin değişik yöntemler ile ölçülmesi ovulasyon zamanının belirlenmesi açısından önemlidir.Doğal yönetmlerin tıbbi bir yan etkisi yoktur.Ekonomiktir;uygulanması kolaydır ancak güvenirlilik düşüktür.Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyuculuk söz konusu değildir.
2- Bariyer Yöntemleri..En sık kullanılan şekli kondom yani prezervatiftir.Hem korunma sağlar hem de cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı partnerleri korur.Vajınal penetrasyondan önce kullanılmalı;uygun büyüklükte seçilmeli; penisin tamamını kaplamalıdır.Mutlaka uç kısmında semeni toplayacak boşluk bırakılmalıdır.Yırtılma; sıyrılma gibi durumlar kontrol edilmeli şüpheli durumlarda mutlaka ek yöntem kullanılmalıdır.Bazı kadınlarda latex allerjısı olabilmektedir.Diğer bir bariyer yöntemi diyaframdır.Plastik kubbe şeklinde bükülebilen bir halkadır.Spermin üst genital kanala yani servikse geçişini engeller.İçinde spermisid etkili kimyasal bulunur.Boyutu doğru seçilmelidir.Çok küçük olursa servikal açıklığı tam kapatamadığı için geçişler olur;büyük olduğunda ise vajen duvarlarını zedeler.En önemli dezavantajı enfeksiyona sebep olabilmesidir.Günümüzde kullanımı iyice azalmıştır.
SPERMİSİD ler köpük;krem;jel ya da vajinal fitil şeklinde olabilen sperm hücre zarını tahrip ederek hareketliliğini bozan kimyasal maddelerdir.Birçoğunun içinde Non-oxynol-9 bulunur.Kullanımının sağlık açısından zararlı etkisi yoktur.Ancak kesain koruyuculuktan söz edilemez.
3- Rahim içi araçlar...Tüm dünyada en çok kullanılan yöntemlerden biridir.Rahim içine yerleştirilen değişik şekillerdeki araçlardır.En sık kullanılan T şeklindekine alternatif son yıllarda boncuk şeklinde daha küçük spiraller de mevcuttur.Bakır ve ya hormon içeren türleri vardır.Hormon içeren MİRENA yoğun kanaması olan kadınlarda hem tedavi edici hem de korunma amaçlı düşünülebilir.Yan etki kar / zarar hesabı yapılarak seçim yapılmalıdır.Eğitimli kişilerce takılmalı ve mutlaka uygulamadan önce gebelik ekarte dilmelidir.Servikal erezyon yanı rahim ağzı yara varlığında ;enfeksiyon varlığında kesinlikle takılmamalıdır. Bu yöntemde enfeksiyon riski;cinsel yolla bulaşan hastalıklar açısından risk vardır. Ayrıca rıa mevcut kadınlarda dış gebelik ( ektopik gebelik )riski ;kasık ve bel ağrısı;adet kanama miktarında artış gibi sorunlar olabilir.
3-Hormonal yöntemler:Hap ; enjeksiyon ya da implant şeklinde olabilir.
En sık kullanılan şekli DOĞUM KONTROL HAPlarıdır. Kombine ya da sadece progesteron içeren olmak üzere 2 çeşittir.21 veya 28 tabletlik formlar vardır.Kanama mikatrını azaltır;adeti düzene sokar.dismenoreyi azaltır.Etki mekanizmaları; ovulasyonu engellemek.endometrıum yapısını değiştirmek ve servikal mukusun kalınlığını artırmak şeklindedir.Beraberinde kullanılan bazı ilaçlar etkinliğini azaltır. B zı kadınlarda ciddi baş ağrısı;bulantı.depresyon.libidoda azlma.vajinal kuruluk;ara kanama;meme dokusunda hassasiyet vb gibi yan etkiler oluşabilir.Bu yan etkilerin bir kısmı zaman içinde gerier.Ancak OKS başlamadan önce mutlaka doktor kontrolü gereklidir.
35 yaş üstü;meme ca öyküsü;sarılık öyküsü;karaciğer hastalığı öyksü.cva ya da kalp hastalıkları;hipertansiyon . geçirilmiş tromboembolik hastalık;ciddi varis gibi durumlarda kullanmak doğru değildir.
özellikle emziren kadınlarda sadece progesteron içeren doğum kontrol hapları kullanılabilir.Doğum sonrası 6.haftadan itibaren başlanabilir.
Enjektabl formlar ya da implantlar diğer hormon seçenekleridir.
4-Kalıcı yöntemler: Tüp ligasyonu ve vazektomi
1- Doğal Yöntemler: Çok eski zamanlardan beri kadınların kullandığı kolay;ucuz ve yanetkisi az yöntemlerdir.Ancak koruyuculuk azdır.Bunlardan en sık kullanılanı TAKVİM YÖNTEMİ dir.Kadın siklusunun fertil döneminde yani yumurtlama döneminde cinsel ilişkiden sakınmak olarak özetlenebilir.Bu yöntemi kullanabilmek için kadının siklusu düzenli olmalıdır.Her zaman güvenilir değildir.
Kadın aylık sıklusu üç döneme ayrılır:
**adet başlangıcında yumurtlama dönemine kadar geçen zaman
**ovulasyon yani yumurtlamadan hemen önceki ve yumurtlama dönemi
**Ovulasyon yani yumurtlamadan 48 saat sonra başlayan ve menst kanamaya kadra geçen süre
Ovulasyon yani yumurtlama döneminde kadın vücut ısısı yükselir Sabah ölçülen vücut ısısında yaklaşık 0.5 derece artış saptanır.Ayrıca vajinal akıntının şekli ve miktarında b;r takım değişiklikler oluşur.Bu değişimlerin değişik yöntemler ile ölçülmesi ovulasyon zamanının belirlenmesi açısından önemlidir.Doğal yönetmlerin tıbbi bir yan etkisi yoktur.Ekonomiktir;uygulanması kolaydır ancak güvenirlilik düşüktür.Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyuculuk söz konusu değildir.
2- Bariyer Yöntemleri..En sık kullanılan şekli kondom yani prezervatiftir.Hem korunma sağlar hem de cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı partnerleri korur.Vajınal penetrasyondan önce kullanılmalı;uygun büyüklükte seçilmeli; penisin tamamını kaplamalıdır.Mutlaka uç kısmında semeni toplayacak boşluk bırakılmalıdır.Yırtılma; sıyrılma gibi durumlar kontrol edilmeli şüpheli durumlarda mutlaka ek yöntem kullanılmalıdır.Bazı kadınlarda latex allerjısı olabilmektedir.Diğer bir bariyer yöntemi diyaframdır.Plastik kubbe şeklinde bükülebilen bir halkadır.Spermin üst genital kanala yani servikse geçişini engeller.İçinde spermisid etkili kimyasal bulunur.Boyutu doğru seçilmelidir.Çok küçük olursa servikal açıklığı tam kapatamadığı için geçişler olur;büyük olduğunda ise vajen duvarlarını zedeler.En önemli dezavantajı enfeksiyona sebep olabilmesidir.Günümüzde kullanımı iyice azalmıştır.
SPERMİSİD ler köpük;krem;jel ya da vajinal fitil şeklinde olabilen sperm hücre zarını tahrip ederek hareketliliğini bozan kimyasal maddelerdir.Birçoğunun içinde Non-oxynol-9 bulunur.Kullanımının sağlık açısından zararlı etkisi yoktur.Ancak kesain koruyuculuktan söz edilemez.
3- Rahim içi araçlar...Tüm dünyada en çok kullanılan yöntemlerden biridir.Rahim içine yerleştirilen değişik şekillerdeki araçlardır.En sık kullanılan T şeklindekine alternatif son yıllarda boncuk şeklinde daha küçük spiraller de mevcuttur.Bakır ve ya hormon içeren türleri vardır.Hormon içeren MİRENA yoğun kanaması olan kadınlarda hem tedavi edici hem de korunma amaçlı düşünülebilir.Yan etki kar / zarar hesabı yapılarak seçim yapılmalıdır.Eğitimli kişilerce takılmalı ve mutlaka uygulamadan önce gebelik ekarte dilmelidir.Servikal erezyon yanı rahim ağzı yara varlığında ;enfeksiyon varlığında kesinlikle takılmamalıdır. Bu yöntemde enfeksiyon riski;cinsel yolla bulaşan hastalıklar açısından risk vardır. Ayrıca rıa mevcut kadınlarda dış gebelik ( ektopik gebelik )riski ;kasık ve bel ağrısı;adet kanama miktarında artış gibi sorunlar olabilir.
3-Hormonal yöntemler:Hap ; enjeksiyon ya da implant şeklinde olabilir.
En sık kullanılan şekli DOĞUM KONTROL HAPlarıdır. Kombine ya da sadece progesteron içeren olmak üzere 2 çeşittir.21 veya 28 tabletlik formlar vardır.Kanama mikatrını azaltır;adeti düzene sokar.dismenoreyi azaltır.Etki mekanizmaları; ovulasyonu engellemek.endometrıum yapısını değiştirmek ve servikal mukusun kalınlığını artırmak şeklindedir.Beraberinde kullanılan bazı ilaçlar etkinliğini azaltır. B zı kadınlarda ciddi baş ağrısı;bulantı.depresyon.libidoda azlma.vajinal kuruluk;ara kanama;meme dokusunda hassasiyet vb gibi yan etkiler oluşabilir.Bu yan etkilerin bir kısmı zaman içinde gerier.Ancak OKS başlamadan önce mutlaka doktor kontrolü gereklidir.
35 yaş üstü;meme ca öyküsü;sarılık öyküsü;karaciğer hastalığı öyksü.cva ya da kalp hastalıkları;hipertansiyon . geçirilmiş tromboembolik hastalık;ciddi varis gibi durumlarda kullanmak doğru değildir.
özellikle emziren kadınlarda sadece progesteron içeren doğum kontrol hapları kullanılabilir.Doğum sonrası 6.haftadan itibaren başlanabilir.
Enjektabl formlar ya da implantlar diğer hormon seçenekleridir.
4-Kalıcı yöntemler: Tüp ligasyonu ve vazektomi