Özgül Fobiler
ÖZGÜL FOBİLER (KORKULAR)
Özgül fobiler; belirli bir nesneye ya da duruma karşı duyulan aşırı korkular ve bu nesne ve ya durum karşısında uyarandan kaçınma olarak tanımlanmaktadır. Yaşanan korkunun fobi olarak tanımlanabilmesi için kişinin yaşadığı aşırı kaygı duygusundan rahatsız olması ve durumun kişinin günlük yaşantısını olumsuz etkilemesi ya da engellemesi gerekmektedir.
Fobik kişiler; korkulan durum ya da nesnelerle karşılaşmasalar da bu uyaranların hayal edilmesi bile korkuya sebep olabilmektedir. Korkulan uyaranlara karşılaşıldığında ya da hayal edildiğinde titreme; çarpıntı; nefes darlığı ve ateş basması gibi fiziksel belirtiler ortaya çıkmaktadır. Örneğin; kedi fobisi olan biri; kedi olan eve giremediği gibi; kedilerin dolaşabileceği sokak ve mekanlardan da uzak durmaktadırlar. Uçak fobisi olan birinin ise seyahatleri engellenebilir ve bu durum sosyal ve iş yaşamında sıkıntılara yol açabilir.
DSM-IV-TR’ye GÖRE ÖZGÜL FOBİ TANI ÖLÇÜTLERİ
A- Özgül bir nesne yada durumun ( uçakla seyahat etme; tüksek yerler; hayvanlar; enjeksiyon yapılması; kan görme gibi) varlığı yada böyle bir durumla karşılaşacak olma beklentisi ile başlayan aşırı yada anlamsız; belirgin ve sürekli korku.
B- Fobik uyaranlarla karşılaşma hemen her zaman birden başlayan bir anksiyete tepkisi doğurur; bu da duruma bağlı y ada durumsal olarak yatkınlık gösterilen bir panik atağı biçimini alabilir. (Çocuklarda anksiyete; ağlama; huysuzluk gösterme; donakalma; sıkıca sarılma olarak dışa vurabilir.)
C- Kişi; korkusunu aşırı ya da anlamsız olduğunu bilir. (Çocuklarda bu özellik bulunmayabilir)
D- Fobik durum(lar)dan kaçınılır ya da yoğun anksiyete ya da sıkıntıyla bun(lar)a katlanılır.
E- Kaçınma; anksiyöz beklenti y ada korkulan durum(lar) da sıkıntı duyma; kişinin olağan günlük işlerini; mesleki (ya da eğitimle ilgili) işlevselliğini; toplumsal etkinliklerini ya da ilişkilerini bozar ya da fobi olacağına ilişkin belirgin bir sıkıntı vardır.
F- 18 yaşın altındaki kişilerde süresi en az 6 aydır.
G- Özgül bir nesne ya da duruma eşlik eden anksiyete; panik atakları ya da fobik kaçınma; OKB; TSSB; ayrılma anksiyetesi bozuklukları.( okula gitmekten kaçınma gibi); sosyal fobi ( utanacak olma korkusu yüzünden toplumsal durumlardan kaçınma gibi.) ; agorafobi ile birlikte panik bozukluk ya da panik bozukluk öyküsü olmadan agorafobi gibi başka bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz.
FOBİLERİN NEDENLERİ NELERDİR?
Fobilerin nedenleri düşünüldüğünde en genel yargı geçmişte yaşanan olumsuz deneyimlerdir. Özellikle çocukluk döneminde yaşanan aşırı korku durumlarının ilerleyen süreçlerde fobilere neden olacağı düşünülür. Küçükken Köpekler tarafından kovalayan ya da ısırılan birinin köpek fobisi geliştirmesi en sık karşılaşılan örneklerdendir. Elbette böyle bir yaşantı fobiye neden olabilir. Ancak; geçmişte olumsuz deneyim yaşanmamasına rağmen fobi geliştirilmesi de karşılaşılan bir durumdur. Bu duruma ek olarak; normal şartlarda kişi için korku uyandırmayan bir uyaranın travmatik bir olayla birleşmesi kişide fobilere yol açabilir. Aynı şekilde; korku uyandırmayan bir nesne ya da duruma karşı; bir diğerinin verdiği tepkilerle korkmayı öğrenmesi ve fobi geliştirmesi de mümkündür.
ÖZGÜL FOBİLERİN TEDAVİSİ NASIL OLUR?
Başlarda kişi için zor gibi görünse de özgül fobilerin tedavisi mümkündür. Davranışçı terapi; fobilerin tedavisinde kullanılan en etkili yöntemdir. Maruz bırakma tekniği olarak da bilinen yöntemde ilk olarak kişinin korktuğu uyaran ile ilgili ayrıntılı bir analiz yapıldıktan sonra; kişi aşamalı olarak korktuğu uyaranla karşılaşır. Elbette bu çalışmanın uzman kişiler tarafından yönetilmesi gerekmektedir. Kişinin çalışmaya karşı istekli olması tedavinin etkinliği ve süresini etkilemektedir.
Özgül fobiler; belirli bir nesneye ya da duruma karşı duyulan aşırı korkular ve bu nesne ve ya durum karşısında uyarandan kaçınma olarak tanımlanmaktadır. Yaşanan korkunun fobi olarak tanımlanabilmesi için kişinin yaşadığı aşırı kaygı duygusundan rahatsız olması ve durumun kişinin günlük yaşantısını olumsuz etkilemesi ya da engellemesi gerekmektedir.
Fobik kişiler; korkulan durum ya da nesnelerle karşılaşmasalar da bu uyaranların hayal edilmesi bile korkuya sebep olabilmektedir. Korkulan uyaranlara karşılaşıldığında ya da hayal edildiğinde titreme; çarpıntı; nefes darlığı ve ateş basması gibi fiziksel belirtiler ortaya çıkmaktadır. Örneğin; kedi fobisi olan biri; kedi olan eve giremediği gibi; kedilerin dolaşabileceği sokak ve mekanlardan da uzak durmaktadırlar. Uçak fobisi olan birinin ise seyahatleri engellenebilir ve bu durum sosyal ve iş yaşamında sıkıntılara yol açabilir.
DSM-IV-TR’ye GÖRE ÖZGÜL FOBİ TANI ÖLÇÜTLERİ
A- Özgül bir nesne yada durumun ( uçakla seyahat etme; tüksek yerler; hayvanlar; enjeksiyon yapılması; kan görme gibi) varlığı yada böyle bir durumla karşılaşacak olma beklentisi ile başlayan aşırı yada anlamsız; belirgin ve sürekli korku.
B- Fobik uyaranlarla karşılaşma hemen her zaman birden başlayan bir anksiyete tepkisi doğurur; bu da duruma bağlı y ada durumsal olarak yatkınlık gösterilen bir panik atağı biçimini alabilir. (Çocuklarda anksiyete; ağlama; huysuzluk gösterme; donakalma; sıkıca sarılma olarak dışa vurabilir.)
C- Kişi; korkusunu aşırı ya da anlamsız olduğunu bilir. (Çocuklarda bu özellik bulunmayabilir)
D- Fobik durum(lar)dan kaçınılır ya da yoğun anksiyete ya da sıkıntıyla bun(lar)a katlanılır.
E- Kaçınma; anksiyöz beklenti y ada korkulan durum(lar) da sıkıntı duyma; kişinin olağan günlük işlerini; mesleki (ya da eğitimle ilgili) işlevselliğini; toplumsal etkinliklerini ya da ilişkilerini bozar ya da fobi olacağına ilişkin belirgin bir sıkıntı vardır.
F- 18 yaşın altındaki kişilerde süresi en az 6 aydır.
G- Özgül bir nesne ya da duruma eşlik eden anksiyete; panik atakları ya da fobik kaçınma; OKB; TSSB; ayrılma anksiyetesi bozuklukları.( okula gitmekten kaçınma gibi); sosyal fobi ( utanacak olma korkusu yüzünden toplumsal durumlardan kaçınma gibi.) ; agorafobi ile birlikte panik bozukluk ya da panik bozukluk öyküsü olmadan agorafobi gibi başka bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz.
FOBİLERİN NEDENLERİ NELERDİR?
Fobilerin nedenleri düşünüldüğünde en genel yargı geçmişte yaşanan olumsuz deneyimlerdir. Özellikle çocukluk döneminde yaşanan aşırı korku durumlarının ilerleyen süreçlerde fobilere neden olacağı düşünülür. Küçükken Köpekler tarafından kovalayan ya da ısırılan birinin köpek fobisi geliştirmesi en sık karşılaşılan örneklerdendir. Elbette böyle bir yaşantı fobiye neden olabilir. Ancak; geçmişte olumsuz deneyim yaşanmamasına rağmen fobi geliştirilmesi de karşılaşılan bir durumdur. Bu duruma ek olarak; normal şartlarda kişi için korku uyandırmayan bir uyaranın travmatik bir olayla birleşmesi kişide fobilere yol açabilir. Aynı şekilde; korku uyandırmayan bir nesne ya da duruma karşı; bir diğerinin verdiği tepkilerle korkmayı öğrenmesi ve fobi geliştirmesi de mümkündür.
ÖZGÜL FOBİLERİN TEDAVİSİ NASIL OLUR?
Başlarda kişi için zor gibi görünse de özgül fobilerin tedavisi mümkündür. Davranışçı terapi; fobilerin tedavisinde kullanılan en etkili yöntemdir. Maruz bırakma tekniği olarak da bilinen yöntemde ilk olarak kişinin korktuğu uyaran ile ilgili ayrıntılı bir analiz yapıldıktan sonra; kişi aşamalı olarak korktuğu uyaranla karşılaşır. Elbette bu çalışmanın uzman kişiler tarafından yönetilmesi gerekmektedir. Kişinin çalışmaya karşı istekli olması tedavinin etkinliği ve süresini etkilemektedir.