Kayıp ve Yas Süreci
Hayatımız boyunca hep bir şeyleri; etrafımızdaki kişileri kontrol etmeye çalışırız; bizi mutlu edecek olayları veya kişileri yanımızda tutmaya çalışır; üzecek olanları ise bir şekilde uzaklaştırmaya çabalarız. Bir an gelir ki; hayatın gerçekten kontrolümüzün dışında ilerlediğini beklemediğimiz bir şekilde öğreniriz. Kayıplar da bu beklemediğimiz anlardandır. Her ne kadar ölümün; hayatın içinde; hayatın kendisi kadar gerçek olduğunu bilsek de; bize ve yakınlarımıza uğramayacağını düşünürüz; öyle olmasını isteriz. Bu yüzden kendimizi ölüme hazırlasak bile; bir yakınımızı kaybettiğimizde duygusal dengemiz altüst olur ve bu durumla baş etmekte zorlanırız.
Yas tutma; sevdiğimiz birinin ölümü; bizim için önemli bir işin kaybı; istediğimiz bir ilişkinin bitmesi sonrasında yaşanan normal bir süreçtir. Yas; bu olaylar karşısında verilebilecek en doğal tepkidir. Aynı zamanda zor bir süreçtir ve destek gerektirir.
Yas süreci kişinin kayıpla birlikte duygusal dengesini tekrar kazanmaya çalıştığı dönemdir. Sevincimizi; heyecanımızı; öfkemizi nasıl birbirimizden farklı yaşıyorsak; yas sürecini de her birimiz farklı yaşarız. Bu farklılığı belirleyenler önceki yaşam deneyimleri; kaybedilen kişinin yas tutan birey için anlamı; kaybın beklenirliği; kayıptan önceki psikolojik durum gibi etmenlerdir.
YAS EVRELERİ
1. Evre: Şok ve İnkâr
Bireyin durumu kabullenmeme; hiçbir şey olmamış gibi davranma halidir. Aşırı üzüntü; sonrasında ne yapacağım tarzı düşünceler; yalnız kalma korkusu inkâra sebep olabilir. İnkâr davranış olarak görülebilir; ölen kişinin kıyafetlerini yıkama; ütüleyip hazırlama; masaya onun için bir tabak koyma gibi davranışlarla ortaya çıkabilir. Aynı zamanda hayat planlarına dâhil etme gibi söylemlerle de ortaya çıkabilir.
2. Huzursuzluk Hali ve Sosyal Geri Çekilme
Bu evrede ölüm kabullenilmiştir ancak normal hayata geri dönülememiştir. İşe gitmede zorluk; verimlilikte düşüş; sosyal ortamlarda olmaktan çekinme; konuşmama; öz bakımını aksatma gibi durumlar gözlenebilir. Bu durumun uzaması depresyon riskini artırır.
3. Yenide Yapılanma
Bu evre kişinin normal yaşamına devam etmeye başladığı dönemdir. Acının hafiflediği; kaybın gerçekliğinin kabullenildiği; kaybedilen kişinin olmadığı bir dünyaya uyum sağlamaya çalışıldığı bir zaman dilimidir. Bu hayata yeniden başlama evresi kaybedilen kişinin unutulduğu veya artık önemsenmediği anlamına gelmez.
YAS SÜRECİNİ SAĞLIKLI TAMAMLAYABİLMEK İÇİN
Etrafınızda sizi iyi anlayan ve dinleyen birisi ile mutlaka konuşun. İçinizde yaşadığınız duyguları somutlaştırmanız; durumu kabullenmenizi kolaylaştıracaktır. Kendinize bu yası tutmak için mutlaka izin verin.
Aile üyelerinden birinin kaybının yaşandığı durumlarda ailedeki her bireyin tepkisi farklı olabilir. Bu durumda duygularınızı; yaşadıklarınızı; onları daha çok üzmek; zayıf görünmek kaygısıyla onlarla paylaşmak zorlayıcı olabilir ancak herkesin tepkisinin farklı olacağını hiçbir zaman aklınızdan çıkarmayın ve içinizden nasıl geliyorsa durumunuzu o şekilde anlatın.
Yasın bir süreç olduğunu kabullenin ve hemen her şeyin eskisi gibi olacağına dair inancınızı yok edin. Bu dönemde size en çok yardımcı olacak şey sabırdır.
Ağlamaktan hiçbir zaman çekinmeyin. Ağlamak; gülmek kadar doğal bir tepkidir ve rahatlatıcıdır.
Normal aktivitelerinize yavaş yavaş geri dönmeye çalışın. Arkadaşlarınızla görüşmeye devam edin; müzik dinleyin; yürüyüş yapın ve yaşadıklarınızı istediğiniz kadar anlatın. Zorlanırsanız kendinize bir program hazırlayıp onu takip edebilirsiniz.
NE ZAMAN BİR PSİKOLOGDAN YARDIM ALINMALI?
Yas sürecinde kişilerin verdikleri tepkiler normal kabul edilmektedir. Kişi sırasıyla yas evrelerini yaşayıp normal yaşamına dönebilmişse sorun yoktur. Yas süresi kişiden kişiye farklılık gösterdiğinden bu süreç için bir zaman belirtmek çok doğru değildir. Eğer kişi yas evrelerinden birinde uzun bir süre takılı kaldıysa (masaya ölen kişi için tabak koyma; eşyalarını yıkama); hayattan keyif almıyorsa; çevresiyle iletişim kurmaktan kaçınıyorsa; geçimini sağlayamıyorsa ve öz bakımına dikkat etmiyorsa mutlaka bir psikologdan destek alınmalıdır.
Psikolog Gonca BAĞLAR
Yas tutma; sevdiğimiz birinin ölümü; bizim için önemli bir işin kaybı; istediğimiz bir ilişkinin bitmesi sonrasında yaşanan normal bir süreçtir. Yas; bu olaylar karşısında verilebilecek en doğal tepkidir. Aynı zamanda zor bir süreçtir ve destek gerektirir.
Yas süreci kişinin kayıpla birlikte duygusal dengesini tekrar kazanmaya çalıştığı dönemdir. Sevincimizi; heyecanımızı; öfkemizi nasıl birbirimizden farklı yaşıyorsak; yas sürecini de her birimiz farklı yaşarız. Bu farklılığı belirleyenler önceki yaşam deneyimleri; kaybedilen kişinin yas tutan birey için anlamı; kaybın beklenirliği; kayıptan önceki psikolojik durum gibi etmenlerdir.
YAS EVRELERİ
1. Evre: Şok ve İnkâr
Bireyin durumu kabullenmeme; hiçbir şey olmamış gibi davranma halidir. Aşırı üzüntü; sonrasında ne yapacağım tarzı düşünceler; yalnız kalma korkusu inkâra sebep olabilir. İnkâr davranış olarak görülebilir; ölen kişinin kıyafetlerini yıkama; ütüleyip hazırlama; masaya onun için bir tabak koyma gibi davranışlarla ortaya çıkabilir. Aynı zamanda hayat planlarına dâhil etme gibi söylemlerle de ortaya çıkabilir.
2. Huzursuzluk Hali ve Sosyal Geri Çekilme
Bu evrede ölüm kabullenilmiştir ancak normal hayata geri dönülememiştir. İşe gitmede zorluk; verimlilikte düşüş; sosyal ortamlarda olmaktan çekinme; konuşmama; öz bakımını aksatma gibi durumlar gözlenebilir. Bu durumun uzaması depresyon riskini artırır.
3. Yenide Yapılanma
Bu evre kişinin normal yaşamına devam etmeye başladığı dönemdir. Acının hafiflediği; kaybın gerçekliğinin kabullenildiği; kaybedilen kişinin olmadığı bir dünyaya uyum sağlamaya çalışıldığı bir zaman dilimidir. Bu hayata yeniden başlama evresi kaybedilen kişinin unutulduğu veya artık önemsenmediği anlamına gelmez.
YAS SÜRECİNİ SAĞLIKLI TAMAMLAYABİLMEK İÇİN
Etrafınızda sizi iyi anlayan ve dinleyen birisi ile mutlaka konuşun. İçinizde yaşadığınız duyguları somutlaştırmanız; durumu kabullenmenizi kolaylaştıracaktır. Kendinize bu yası tutmak için mutlaka izin verin.
Aile üyelerinden birinin kaybının yaşandığı durumlarda ailedeki her bireyin tepkisi farklı olabilir. Bu durumda duygularınızı; yaşadıklarınızı; onları daha çok üzmek; zayıf görünmek kaygısıyla onlarla paylaşmak zorlayıcı olabilir ancak herkesin tepkisinin farklı olacağını hiçbir zaman aklınızdan çıkarmayın ve içinizden nasıl geliyorsa durumunuzu o şekilde anlatın.
Yasın bir süreç olduğunu kabullenin ve hemen her şeyin eskisi gibi olacağına dair inancınızı yok edin. Bu dönemde size en çok yardımcı olacak şey sabırdır.
Ağlamaktan hiçbir zaman çekinmeyin. Ağlamak; gülmek kadar doğal bir tepkidir ve rahatlatıcıdır.
Normal aktivitelerinize yavaş yavaş geri dönmeye çalışın. Arkadaşlarınızla görüşmeye devam edin; müzik dinleyin; yürüyüş yapın ve yaşadıklarınızı istediğiniz kadar anlatın. Zorlanırsanız kendinize bir program hazırlayıp onu takip edebilirsiniz.
NE ZAMAN BİR PSİKOLOGDAN YARDIM ALINMALI?
Yas sürecinde kişilerin verdikleri tepkiler normal kabul edilmektedir. Kişi sırasıyla yas evrelerini yaşayıp normal yaşamına dönebilmişse sorun yoktur. Yas süresi kişiden kişiye farklılık gösterdiğinden bu süreç için bir zaman belirtmek çok doğru değildir. Eğer kişi yas evrelerinden birinde uzun bir süre takılı kaldıysa (masaya ölen kişi için tabak koyma; eşyalarını yıkama); hayattan keyif almıyorsa; çevresiyle iletişim kurmaktan kaçınıyorsa; geçimini sağlayamıyorsa ve öz bakımına dikkat etmiyorsa mutlaka bir psikologdan destek alınmalıdır.
Psikolog Gonca BAĞLAR