Vestibüler Aygıt ve Denge Hareketlerimizdeki Rolü ve Önemi
Giriş
Vestibüler sistem denge ile ilgili bir sistemdir.
Bu sistemin anatomi ve fizyolojisini anlamak hastalıkların tanı ve tedavisinde önemli bilgiler sağlar. Periferal vestibüler sistem; temporal kemik içerisine yerleştirilmiş 3 adet semisirküler kanal ve otolit organlarından oluşur.(şekil-1)Burada toplanan sesler merkeze iletilir.
Şekil-1:Vestibüler sistem ve konumu
Kulak kepçesi ile toplanan ses dalgaları;dış kulak yolunu geçerek membrana tympaniye ulaşır.(1)
Kulak zarına gelen ses dalgaları zarı titreştirir ve bu titreşimler zarın üzerinde bulunan malleusa iletilir.Buradan incus ve stapese geçer.(1)
Kulak kemikleri çekiç(malleus);örs(incus);üzengi(stapes) olarak adlandırılan kemiklerden oluşmuştur.
Semisirküler kanallar birbirlerine dik olarak yerleşlmiş olup;baş hareketlerini 3 boyutlu planda algılarlar.(2)
Utrikulus ve sakkülüs adını alan otolit organları vücudun 3 boyutlu hareketine oryantasyonu sağlar.(Şekil-2) Semisirküler kanallar horizontal; superior ve posterior olmak üzere 3 adet olup her biri birbirine 90 derece açı içerisinde ilişkidedir.Lateral kanal horizontal plandan 30 derece; posterior ve superior kanal sagittal plandan 45 derece yaylanarak yerleşirler. Semisirküler kanallar uç kısımlarında sensöryal reseptörleri taşıyan ampulla kısmını oluşturmak üzere genişlerler.(2*) Krista ampullaris içerisinde sensöryal epitelyum hücreleri bulunur. Superior ve posterior kanalın non-ampuller uçları birleşerek ana krusu oluştururlar. Sonuçta tüm kanallar utriküle açılır.(3)
Şekil-2:Utrikulus ve Sakkulus
Baş hareketlerine spesifik algılayıcısı olan kanallar diğer kulaktaki kanallarla da koordineli çalışırlar. Başın hareketi ile bir taraf aktive olurken; diğer taraf suprese olur. Sağ ve sol lateral kanallar bir çift olarak;bir tarafın superior kanalı diğer tarafın posterior kanalı ile çift olarak eşleşmişlerdir.(4)
DENGE MEKANİZMASI
Vücudun denge mekanizması gözler;iskelet kasları ve eklemlerden gelen proprioseptif sinir sonlanmaları ile iç kulaktan gelen vestibüler sistemdir.
İç kulakta bulunan denge ile ilgili bölümler;semisirküler kanallar;utrikulus ve sakkulustur.Utrikulus ve sakkulus statik dengemizin sağlanmasında rol oynarken canalis semicircularisler kinetik dengenin korunmasında etkindir.(1)
Jelatinöz kıvamda olan otolitik membranda otoconia adı verilen CaCo3 kristalleri bulunur.Başın hareketleri ile otolitik membran pozisyon değiştirir.Membranın hareketi kendisine gömülü olan silyaları da hareket ettirir.
Ciliaların hareketi ile uyarı;duyu epitili trafından alınarak birinci nöronun periferik uzantısına iletilir.(5)
Denge yolunun birinci nöronları iç kulak yolunun(meatus acusticus internus) alt kısmına yerleşmiş olan ganglion vestibularede bulunur.
İkinci nöronlar;vestibüler çekirdeklerden başlar.efferentleri pedunculis cerebellaris inferior ile cerebelluma tractus vestubilocerebellaris;medulla spinalise tr.vestibülospinalis ile taşınır.Ayrıca bir takım lifleri de gözü hareket ettiren 3.4.6. kraniyal sinirlerlerin motor çekirdekleriyle bağlantı kurar.
Bu bağlantı sayesinde baş ve gözlerin bir nesneye bakması veya uçan bir uçağın baş ve göz ile birlikte izlenmesi mümkünleşir.
Ayrıca iç kulaktan gelen duyu impulsları;iskelet kaslarının tonusunu ayarlayarak vücudun dengesinin korunmasında etkili olur.(şekil-3)
Şekil-3:Vestibular tractus.
Şekil-4:Vestibüler bağlantılar.
SONUÇ
Vücut dengesinin sağlanması daha çok refleks mekanizmalar ile düzenlenir.(Şekil-4)
Bu refleksler çeşitli objelerden gelen uyarılar afferentlerle taşınır.Bunlar boyun;gövde ve alt extremitelerden gelen genel proprioseptif duyular ile vestibüloreseptörlerden gelen özel proprioceptif duyulardır.
Başın hareketi esnasında extremite ve gözlerin yardımıyla dengeyi sağlayacak refleks ahreket hemen yapılır.Bu dengeyi sağlayan impulslar;tractus vestibülospinalis ve tr.reticulospinalis içinde giderler.(5)
Kaynakça;
1.Doç.Dr.Orhan Tacar.Anatomi-Duyu organları.2003.891-893
2.Minor LB.Physiological principles of vestibular fuction on earth and in space.Otolaryngology Head an Neck Surgery;1998.118.5-15
2*.Dr.Caner Şahin.Vestibüler sistem anatomi;fizyoloji ve bozuklukları.Nobel med.2009.5-13
3.Janfaza P;Nadol JB.Temporal bone and ear.Surgical anatomy of head and neck.2001.419-479
4.Wall J;Vrabek;JT.Vestibular fonction and anatomy.Haed and neck surgery.2001.1641-1650
5.Prof.Dr.Figen Gökmen.Sistemik Anatomi.2003.903-906
Vestibüler sistem denge ile ilgili bir sistemdir.
Bu sistemin anatomi ve fizyolojisini anlamak hastalıkların tanı ve tedavisinde önemli bilgiler sağlar. Periferal vestibüler sistem; temporal kemik içerisine yerleştirilmiş 3 adet semisirküler kanal ve otolit organlarından oluşur.(şekil-1)Burada toplanan sesler merkeze iletilir.
Şekil-1:Vestibüler sistem ve konumu
Kulak kepçesi ile toplanan ses dalgaları;dış kulak yolunu geçerek membrana tympaniye ulaşır.(1)
Kulak zarına gelen ses dalgaları zarı titreştirir ve bu titreşimler zarın üzerinde bulunan malleusa iletilir.Buradan incus ve stapese geçer.(1)
Kulak kemikleri çekiç(malleus);örs(incus);üzengi(stapes) olarak adlandırılan kemiklerden oluşmuştur.
Semisirküler kanallar birbirlerine dik olarak yerleşlmiş olup;baş hareketlerini 3 boyutlu planda algılarlar.(2)
Utrikulus ve sakkülüs adını alan otolit organları vücudun 3 boyutlu hareketine oryantasyonu sağlar.(Şekil-2) Semisirküler kanallar horizontal; superior ve posterior olmak üzere 3 adet olup her biri birbirine 90 derece açı içerisinde ilişkidedir.Lateral kanal horizontal plandan 30 derece; posterior ve superior kanal sagittal plandan 45 derece yaylanarak yerleşirler. Semisirküler kanallar uç kısımlarında sensöryal reseptörleri taşıyan ampulla kısmını oluşturmak üzere genişlerler.(2*) Krista ampullaris içerisinde sensöryal epitelyum hücreleri bulunur. Superior ve posterior kanalın non-ampuller uçları birleşerek ana krusu oluştururlar. Sonuçta tüm kanallar utriküle açılır.(3)
Şekil-2:Utrikulus ve Sakkulus
Baş hareketlerine spesifik algılayıcısı olan kanallar diğer kulaktaki kanallarla da koordineli çalışırlar. Başın hareketi ile bir taraf aktive olurken; diğer taraf suprese olur. Sağ ve sol lateral kanallar bir çift olarak;bir tarafın superior kanalı diğer tarafın posterior kanalı ile çift olarak eşleşmişlerdir.(4)
DENGE MEKANİZMASI
Vücudun denge mekanizması gözler;iskelet kasları ve eklemlerden gelen proprioseptif sinir sonlanmaları ile iç kulaktan gelen vestibüler sistemdir.
İç kulakta bulunan denge ile ilgili bölümler;semisirküler kanallar;utrikulus ve sakkulustur.Utrikulus ve sakkulus statik dengemizin sağlanmasında rol oynarken canalis semicircularisler kinetik dengenin korunmasında etkindir.(1)
Jelatinöz kıvamda olan otolitik membranda otoconia adı verilen CaCo3 kristalleri bulunur.Başın hareketleri ile otolitik membran pozisyon değiştirir.Membranın hareketi kendisine gömülü olan silyaları da hareket ettirir.
Ciliaların hareketi ile uyarı;duyu epitili trafından alınarak birinci nöronun periferik uzantısına iletilir.(5)
Denge yolunun birinci nöronları iç kulak yolunun(meatus acusticus internus) alt kısmına yerleşmiş olan ganglion vestibularede bulunur.
İkinci nöronlar;vestibüler çekirdeklerden başlar.efferentleri pedunculis cerebellaris inferior ile cerebelluma tractus vestubilocerebellaris;medulla spinalise tr.vestibülospinalis ile taşınır.Ayrıca bir takım lifleri de gözü hareket ettiren 3.4.6. kraniyal sinirlerlerin motor çekirdekleriyle bağlantı kurar.
Bu bağlantı sayesinde baş ve gözlerin bir nesneye bakması veya uçan bir uçağın baş ve göz ile birlikte izlenmesi mümkünleşir.
Ayrıca iç kulaktan gelen duyu impulsları;iskelet kaslarının tonusunu ayarlayarak vücudun dengesinin korunmasında etkili olur.(şekil-3)
Şekil-3:Vestibular tractus.
Şekil-4:Vestibüler bağlantılar.
SONUÇ
Vücut dengesinin sağlanması daha çok refleks mekanizmalar ile düzenlenir.(Şekil-4)
Bu refleksler çeşitli objelerden gelen uyarılar afferentlerle taşınır.Bunlar boyun;gövde ve alt extremitelerden gelen genel proprioseptif duyular ile vestibüloreseptörlerden gelen özel proprioceptif duyulardır.
Başın hareketi esnasında extremite ve gözlerin yardımıyla dengeyi sağlayacak refleks ahreket hemen yapılır.Bu dengeyi sağlayan impulslar;tractus vestibülospinalis ve tr.reticulospinalis içinde giderler.(5)
Kaynakça;
1.Doç.Dr.Orhan Tacar.Anatomi-Duyu organları.2003.891-893
2.Minor LB.Physiological principles of vestibular fuction on earth and in space.Otolaryngology Head an Neck Surgery;1998.118.5-15
2*.Dr.Caner Şahin.Vestibüler sistem anatomi;fizyoloji ve bozuklukları.Nobel med.2009.5-13
3.Janfaza P;Nadol JB.Temporal bone and ear.Surgical anatomy of head and neck.2001.419-479
4.Wall J;Vrabek;JT.Vestibular fonction and anatomy.Haed and neck surgery.2001.1641-1650
5.Prof.Dr.Figen Gökmen.Sistemik Anatomi.2003.903-906