Psikolojik Testler
“Psikolojik Test” kavramı günümüzde değişik anlamlarda kullanılmaktadır. Bu da psikolojik testlerin tanımını yapmayı güçleştirmektedir. Psikolojik test; temel olarak kişiye ait bir davranış kalıbının standart ve objektif ölçümüdür. Test sonuçları kişilerin davranışlarından örnekler verir ve bunu başka insanların ya da kişinin farklı zamanlardaki davranışlarıyla kıyaslama imkânı sunar. Psikolojik testler diğer bilimlerde kullanılan testlere benzer. Örneğin kandaki demir miktarı kandan örnek alınarak ölçülüyorsa; bir psikologda bir yetişkinin kişilik özelliklerini kişilik testleriyle ölçer. Psikolojik testlerde fiziksel bir özelliğin doğrudan ölçümü mümkün olamayacağı için; bu testlerdeki maddelere ve uyarıcılara verilen cevapların bireyin duygu; düşünce; inanç ve tutumlarını yansıtan davranışlar olarak kabul edilmektedir. Kısacası psikolojik testler davranışların örneklemidir ve standart koşullar altında elde edilmiştir.
Psikolojik Testlerin İşlevleri
Genel olarak psikolojik testlerin işlevi; aynı kişinin farklı durumlar karşısındaki tepkilerini ya da diğer kişilerle arasındaki farkları ölçmektir. Psikolojik testlerin ilk olarak kullanım alanı okullar ve çocuklar olmuştur. Uygulama alanında ilk yararlı olan testler zekâ geriliği alanında geliştirilmiştir. Bunu duygusal yönden bozukluğu olanlar; çocuk suçlular ve başka türden davranış bozukluğu alanları takip etmiştir.
Psikolojik testlerin ikinci kullanım alanını işletmecilik oluşturmaktadır. Bunu ise kişisel olarak danışanlarda; duygusal iyilik ve etkinlik açısından yardım alma; kendini anlama ve kişisel gelişimi arttırmayı hedefleyenler takip etmektedir.
Günümüzdeki kullanımı ele alındığında psikolojik testler; psikiyatrik bozukluğun tanı veya sınıflandırılmasında; sıklık açısından incelemesi; prognoz ya da yordama da kullanılmaktadır.
Günlük kullanımda bu testlerin araştırmalarda da önemli işlevleri vardır. Her çeşit araştırma da bireysel farklılıkların iyi yapılandırılmış testlerle duyarlı şekilde ölçümü zorunluluktur. Bu şekilde araştırılan konuların daha objektif; geçerli ve güvenilir bir şekilde değerlendirilmesi hedeflenmektedir.
Psikolojik testin klinik alanda kullanılması için yararlı olması gerekmektedir. Yararlı olabilmesi için testi kullanacak klinisyenin bu ölçüm aracından sağlanan bilgilerinin önemini bilmesi gerekir. Testle ilgili repertuarın geniş olması klinisyene daha fazla kullanım esnekliği sunar. Değerlendirme için ihtiyaçlarına uygun olan yöntem ya da ölçüm aracını seçebilirler.
Psikolojik Test ve Ölçeklerin Türleri
Psikolojik testler farklı özellikler açısından sınıflanabilir. Ama en yaygın olan sınıflama; yetenek testleri ve kişilik testleri sınıflamasıdır. Yetenek testleri kendi içerisinde zekâ testleri ve özel gruplar için yetenek testleri olarak sınıflanmaktadır. Kişilik testleri ise; kişiliği ölçen test ve buna ilave olarak ilgi; değer ve tutum ölçekleri yer alır. Kişiliği ölçen testler ise kendi içerisinde nesnel ve projektif testler olarak ikiye ayrılır. Beyin ve davranış ilişkisini temel alan ve farklı beyin işlevleri düzeyini ölçmeyi amaçlayan nöropsikolojik testler zeka testlerine yakın görülmektedir.
Yetenek Testleri
Zekâ Testleri
Her insan zekâ diye bir kavramın olduğuna inanmaktadır; fakat bu kavramın tanımını yapmak bir o kadar güçtür. Bugün zeka testleri ( IQ testi); bazen de zihinsel yetenek testi olarak adlandırılan bu testler; kişinin mevcut zihinsel yeteneğini değerlendirmek amacıyla geliştirilmiş standart ölçüm araçları olarak tanımlanmaktadır.
Binet testleri; Wechsler zekâ testleri; Akademik yetenek testi gibi bireysel olarak uygulanan testlerin hepsi; kişinin mevcut zihinsel işlevlerini ve onun okulda göstereceği performansı değerlendirmeyi amaçlar.
Bu testlerin başka kullanım alanları da bulunmaktadır: öğrenme güçlüğünü teşhis etme ve güçlü yanlar ile zayıflıkları akademik planlama yapabilmek için tanımlama; bireyde zihinsel gerilik olup olmadığını tespit etme; okullarda gerekli olan özel eğitimlerin sağlanabilmesi için parlak zekâya sahip çocukların tespit edilmesi ve nöropsikolojik değerlendirmenin bir bölümü olarak kullanılabilirler.
Zekâ testleri: dil becerileri; sözsüz muhakeme; soyut düşünme; görsel-uzaysal beceriler; dikkat ve dikkati yoğunlaştırma ve bilgi işlemenin hızı gibi zekâyı oluşturan çeşitli işlevleri içerir.
Kişilik Testleri
Kişilik testleri; nesnel (kendini bildirim/kendini değerlendirme) testler ve projektif testler olarak ikiye ayrılır. Kişilik testleri; sadece kişilik özelliklerinin ve psikolojik belirtilerin ölçümüyle ilgili testleri kapsamaz. Bunların yanı sıra duygudurum; düşünce; davranış ve güdülenmeyi; ilgi ve tutumları da içerir.
Objektif Kişilik Testleri
Objektif (nesnel) kavramı psikolojik ölçme aracının öznel değerlendirmeden uzak olduğu anlamında kullanılmamaktadır. Ölçme aracının kendisi nesneldir ve standart ölçüm; puanlama yapmak için oluşturulmuştur.
Bu soru formlarında; kişiye uygun olup olmadığı açısından önemli olan davranışsal alışkanlıkları değerlendirici ifadeler bulunur. Kişilik testleri Bu testler; dışarıdan bir uygulayıcının yorum yapmasını gerektirecek öznel durumunun en direkt yoldan değerlendirilmesini sağlarlar. Bu testlerin önemli üstünlükleri çok fazla zaman almayışları ve ekonomik oluşlarıdır. Aynı zamanda bazı sınırlılıkları da bulunmaktadır. Birçok kişi okuma-yazma sorunları ya da istememeleri nedeniyle doldurmayabilirler. Hastalığın şiddeti ağır olanlar; ağır bellek ya da dikkat kusuru olanlar da bu testleri kullanamazlar. Okuma-yazma bilseler bile bu testler bireylerin eğitim düzeyi; sosyoekonomik düzeyleri ve sosyokültürel yapılarından etkilenir. Bu sebeple denk seçiminde kısıtlılıklara neden olur. Tüm bu etmenlere bakıldığı zaman bu tür testlerin güvenilirlik ve geçerliliğinden emin olmak zorlaşır ve testlerin amaçlarına yönelik farklı sonuçlara ulaşılabilir.
Bu testlerden en yaygın kullanılanlardan bazıları; Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI); Belirti Tarama Listesi (SCL-90-R); Beck Depresyon Envanteri (BDE); Durumluk Sürekli Kaygı Envanteri v.s gibi testlerdir.
Projektif Kişilik Test ve Teknikleri
Projektif (yansıtmacı) kişilik test ve teknikleri psikodinamik modelde öngörülen projeksiyon (yansıtma) savunma mekanizmasını temel alan bir değerlendirme yöntemidir. Projektif testlerin genel amacı; bireye belirsiz mürekkep lekesi şeklinde ya da çizim şeklinde bir uyarıcı vererek onun duygularını; düşüncelerini ve fikirlerini cevaplarına yansıtmasını sağlamaktır. Burada sayıtlı; uyarıcıların yapılandırılmamış olmaları sebebiyle; bireyin vereceği tepkilerin birincil olarak bilinçdışı süreçlerden kaynaklanacağı ve güdülenme; gerçek tutum ve davranış biçimlerini göz önüne sereceğidir.
Projektif teknikler dolaylı bir yöntemdir ve bireyler cevapların önemini bilmemektedirler. Objektif testlerin aksine “evet” ; “hayır” şeklinde sınırlı cevaplar yerine tam bir özgürlük vardır. Birey istediği cevabı verebilir. Bu testlerde uyarıcılar tam olarak belirlenmemiştir. Bu şekilde bireyin uyarıcıyı kendine göre değerlendirip; kendi duygu ve düşüncelerine uygun olarak yansıtacağı hedeflenmiştir. Bu testlerin bireyin uyarıcılara farklı ve özgür cevap vermesi cevapların istatistiksel olarak değerlendirilmesini; güvenirliğinin saptanmasını ve nesnel olmasını zorlaştırır. En sık kullanılan projektif testler Rorschach Mürekkep Lekesi Testi; Tematik Algı Testi (TAT;) Çocuklar İçin Tematik Algı Testi (CAT) ve Cümle Tamamlama Testleridir. Ayrıca birde Çizim Testleri vardır. Bunlar ise projektif tekniklerin görsel uyarı kullanılmayan bir değişik türüdür. Temel mantığı bireylerin yaptığı her tür serbest çizimde kişiliklerinin; kişilerarası ilişkilerinin ve güdülerinin bir yansıtmasını yapmalarıdır. Çoğunlukla çocuklara ama yanı sıra yetişkinlere de kullanılabilen bir testtir. “Bir insan çiz”; “ev-ağaç-kişi çiz”; “aile çiz” versiyonları vardır.
Nöropsikolojik Testler
Nöropsikolojik testler birçok amaca hizmet etmektedir. Bunlardan en temeli hastanın yakınmalarının psikolojik nedenlere mi; yoksa beyindeki bir hasar ya da bozukluk sonucu mu ortaya çıktığının belirlenmesidir. Bir diğer kullanım alanı ise beyin hasarının yaygın ya da bölgesel olup olmadığını belirlemek ve hangi fonksiyonların ne derecede etkilendiğini tespit etmektir.
Genel yetenek; algısal ve algısal-motor performans; dil fonksiyonlar; bellek; problem çözme; dikkat ve dikkatin yoğunlaştırılması; davranışların esnekliği; reaksiyon zamanı ve yönelim değişik testlerle ölçülebilmektedir. Bu testler tek tek kullanılabildiği gibi bataryalar halinde de kullanılabilir. En sık kullanılan nöropsikolojik testlere örnek olarak Halstead-Reitan ve Luria-Nebraska Bataryaları gösterilebilir.
Önemli Not
Psikolojik testler psikiyatrik değerlendirmede ve bilimsel araştırmalarda kullanılır. Psikiyatrik değerlendirmede bir tanıya ulaşarak hastanın sağaltımını belirlemeyi ve buna bağlı olarak tedavinin gidişi ve sonlanışını planlama konusunda uzmanlara yol göstermesi amacıyla kullanılır. Bilimsel araştırmalarda ise; örneklemi belli tanı kategorileri altında toparlayıp; bu grupları çeşitli yönleriyle ya da çeşitli grupları bazı belirti kümeleri yönünden karşılaştırılması amacıyla kullanılırlar. Uzmanların psikolojik testleri amacı dışında kullanmamaya ciddi özen göstermesi gerekir. Aynı zamanda bireylerinde uzmanlardan; keyfi amaçlarla kendilerine; çocuklarına ya da yakınlarına psikolojik test uygulamasını talep etmemeleri gerekir.
Psikolojik Testlerin İşlevleri
Genel olarak psikolojik testlerin işlevi; aynı kişinin farklı durumlar karşısındaki tepkilerini ya da diğer kişilerle arasındaki farkları ölçmektir. Psikolojik testlerin ilk olarak kullanım alanı okullar ve çocuklar olmuştur. Uygulama alanında ilk yararlı olan testler zekâ geriliği alanında geliştirilmiştir. Bunu duygusal yönden bozukluğu olanlar; çocuk suçlular ve başka türden davranış bozukluğu alanları takip etmiştir.
Psikolojik testlerin ikinci kullanım alanını işletmecilik oluşturmaktadır. Bunu ise kişisel olarak danışanlarda; duygusal iyilik ve etkinlik açısından yardım alma; kendini anlama ve kişisel gelişimi arttırmayı hedefleyenler takip etmektedir.
Günümüzdeki kullanımı ele alındığında psikolojik testler; psikiyatrik bozukluğun tanı veya sınıflandırılmasında; sıklık açısından incelemesi; prognoz ya da yordama da kullanılmaktadır.
Günlük kullanımda bu testlerin araştırmalarda da önemli işlevleri vardır. Her çeşit araştırma da bireysel farklılıkların iyi yapılandırılmış testlerle duyarlı şekilde ölçümü zorunluluktur. Bu şekilde araştırılan konuların daha objektif; geçerli ve güvenilir bir şekilde değerlendirilmesi hedeflenmektedir.
Psikolojik testin klinik alanda kullanılması için yararlı olması gerekmektedir. Yararlı olabilmesi için testi kullanacak klinisyenin bu ölçüm aracından sağlanan bilgilerinin önemini bilmesi gerekir. Testle ilgili repertuarın geniş olması klinisyene daha fazla kullanım esnekliği sunar. Değerlendirme için ihtiyaçlarına uygun olan yöntem ya da ölçüm aracını seçebilirler.
Psikolojik Test ve Ölçeklerin Türleri
Psikolojik testler farklı özellikler açısından sınıflanabilir. Ama en yaygın olan sınıflama; yetenek testleri ve kişilik testleri sınıflamasıdır. Yetenek testleri kendi içerisinde zekâ testleri ve özel gruplar için yetenek testleri olarak sınıflanmaktadır. Kişilik testleri ise; kişiliği ölçen test ve buna ilave olarak ilgi; değer ve tutum ölçekleri yer alır. Kişiliği ölçen testler ise kendi içerisinde nesnel ve projektif testler olarak ikiye ayrılır. Beyin ve davranış ilişkisini temel alan ve farklı beyin işlevleri düzeyini ölçmeyi amaçlayan nöropsikolojik testler zeka testlerine yakın görülmektedir.
Yetenek Testleri
Zekâ Testleri
Her insan zekâ diye bir kavramın olduğuna inanmaktadır; fakat bu kavramın tanımını yapmak bir o kadar güçtür. Bugün zeka testleri ( IQ testi); bazen de zihinsel yetenek testi olarak adlandırılan bu testler; kişinin mevcut zihinsel yeteneğini değerlendirmek amacıyla geliştirilmiş standart ölçüm araçları olarak tanımlanmaktadır.
Binet testleri; Wechsler zekâ testleri; Akademik yetenek testi gibi bireysel olarak uygulanan testlerin hepsi; kişinin mevcut zihinsel işlevlerini ve onun okulda göstereceği performansı değerlendirmeyi amaçlar.
Bu testlerin başka kullanım alanları da bulunmaktadır: öğrenme güçlüğünü teşhis etme ve güçlü yanlar ile zayıflıkları akademik planlama yapabilmek için tanımlama; bireyde zihinsel gerilik olup olmadığını tespit etme; okullarda gerekli olan özel eğitimlerin sağlanabilmesi için parlak zekâya sahip çocukların tespit edilmesi ve nöropsikolojik değerlendirmenin bir bölümü olarak kullanılabilirler.
Zekâ testleri: dil becerileri; sözsüz muhakeme; soyut düşünme; görsel-uzaysal beceriler; dikkat ve dikkati yoğunlaştırma ve bilgi işlemenin hızı gibi zekâyı oluşturan çeşitli işlevleri içerir.
Kişilik Testleri
Kişilik testleri; nesnel (kendini bildirim/kendini değerlendirme) testler ve projektif testler olarak ikiye ayrılır. Kişilik testleri; sadece kişilik özelliklerinin ve psikolojik belirtilerin ölçümüyle ilgili testleri kapsamaz. Bunların yanı sıra duygudurum; düşünce; davranış ve güdülenmeyi; ilgi ve tutumları da içerir.
Objektif Kişilik Testleri
Objektif (nesnel) kavramı psikolojik ölçme aracının öznel değerlendirmeden uzak olduğu anlamında kullanılmamaktadır. Ölçme aracının kendisi nesneldir ve standart ölçüm; puanlama yapmak için oluşturulmuştur.
Bu soru formlarında; kişiye uygun olup olmadığı açısından önemli olan davranışsal alışkanlıkları değerlendirici ifadeler bulunur. Kişilik testleri Bu testler; dışarıdan bir uygulayıcının yorum yapmasını gerektirecek öznel durumunun en direkt yoldan değerlendirilmesini sağlarlar. Bu testlerin önemli üstünlükleri çok fazla zaman almayışları ve ekonomik oluşlarıdır. Aynı zamanda bazı sınırlılıkları da bulunmaktadır. Birçok kişi okuma-yazma sorunları ya da istememeleri nedeniyle doldurmayabilirler. Hastalığın şiddeti ağır olanlar; ağır bellek ya da dikkat kusuru olanlar da bu testleri kullanamazlar. Okuma-yazma bilseler bile bu testler bireylerin eğitim düzeyi; sosyoekonomik düzeyleri ve sosyokültürel yapılarından etkilenir. Bu sebeple denk seçiminde kısıtlılıklara neden olur. Tüm bu etmenlere bakıldığı zaman bu tür testlerin güvenilirlik ve geçerliliğinden emin olmak zorlaşır ve testlerin amaçlarına yönelik farklı sonuçlara ulaşılabilir.
Bu testlerden en yaygın kullanılanlardan bazıları; Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI); Belirti Tarama Listesi (SCL-90-R); Beck Depresyon Envanteri (BDE); Durumluk Sürekli Kaygı Envanteri v.s gibi testlerdir.
Projektif Kişilik Test ve Teknikleri
Projektif (yansıtmacı) kişilik test ve teknikleri psikodinamik modelde öngörülen projeksiyon (yansıtma) savunma mekanizmasını temel alan bir değerlendirme yöntemidir. Projektif testlerin genel amacı; bireye belirsiz mürekkep lekesi şeklinde ya da çizim şeklinde bir uyarıcı vererek onun duygularını; düşüncelerini ve fikirlerini cevaplarına yansıtmasını sağlamaktır. Burada sayıtlı; uyarıcıların yapılandırılmamış olmaları sebebiyle; bireyin vereceği tepkilerin birincil olarak bilinçdışı süreçlerden kaynaklanacağı ve güdülenme; gerçek tutum ve davranış biçimlerini göz önüne sereceğidir.
Projektif teknikler dolaylı bir yöntemdir ve bireyler cevapların önemini bilmemektedirler. Objektif testlerin aksine “evet” ; “hayır” şeklinde sınırlı cevaplar yerine tam bir özgürlük vardır. Birey istediği cevabı verebilir. Bu testlerde uyarıcılar tam olarak belirlenmemiştir. Bu şekilde bireyin uyarıcıyı kendine göre değerlendirip; kendi duygu ve düşüncelerine uygun olarak yansıtacağı hedeflenmiştir. Bu testlerin bireyin uyarıcılara farklı ve özgür cevap vermesi cevapların istatistiksel olarak değerlendirilmesini; güvenirliğinin saptanmasını ve nesnel olmasını zorlaştırır. En sık kullanılan projektif testler Rorschach Mürekkep Lekesi Testi; Tematik Algı Testi (TAT;) Çocuklar İçin Tematik Algı Testi (CAT) ve Cümle Tamamlama Testleridir. Ayrıca birde Çizim Testleri vardır. Bunlar ise projektif tekniklerin görsel uyarı kullanılmayan bir değişik türüdür. Temel mantığı bireylerin yaptığı her tür serbest çizimde kişiliklerinin; kişilerarası ilişkilerinin ve güdülerinin bir yansıtmasını yapmalarıdır. Çoğunlukla çocuklara ama yanı sıra yetişkinlere de kullanılabilen bir testtir. “Bir insan çiz”; “ev-ağaç-kişi çiz”; “aile çiz” versiyonları vardır.
Nöropsikolojik Testler
Nöropsikolojik testler birçok amaca hizmet etmektedir. Bunlardan en temeli hastanın yakınmalarının psikolojik nedenlere mi; yoksa beyindeki bir hasar ya da bozukluk sonucu mu ortaya çıktığının belirlenmesidir. Bir diğer kullanım alanı ise beyin hasarının yaygın ya da bölgesel olup olmadığını belirlemek ve hangi fonksiyonların ne derecede etkilendiğini tespit etmektir.
Genel yetenek; algısal ve algısal-motor performans; dil fonksiyonlar; bellek; problem çözme; dikkat ve dikkatin yoğunlaştırılması; davranışların esnekliği; reaksiyon zamanı ve yönelim değişik testlerle ölçülebilmektedir. Bu testler tek tek kullanılabildiği gibi bataryalar halinde de kullanılabilir. En sık kullanılan nöropsikolojik testlere örnek olarak Halstead-Reitan ve Luria-Nebraska Bataryaları gösterilebilir.
Önemli Not
Psikolojik testler psikiyatrik değerlendirmede ve bilimsel araştırmalarda kullanılır. Psikiyatrik değerlendirmede bir tanıya ulaşarak hastanın sağaltımını belirlemeyi ve buna bağlı olarak tedavinin gidişi ve sonlanışını planlama konusunda uzmanlara yol göstermesi amacıyla kullanılır. Bilimsel araştırmalarda ise; örneklemi belli tanı kategorileri altında toparlayıp; bu grupları çeşitli yönleriyle ya da çeşitli grupları bazı belirti kümeleri yönünden karşılaştırılması amacıyla kullanılırlar. Uzmanların psikolojik testleri amacı dışında kullanmamaya ciddi özen göstermesi gerekir. Aynı zamanda bireylerinde uzmanlardan; keyfi amaçlarla kendilerine; çocuklarına ya da yakınlarına psikolojik test uygulamasını talep etmemeleri gerekir.