Çocuk ve Yetişkinlerde Harf Söyleyememe(Sesletim) Bozuklukları ve Tedavisi
Pek çoğumuzun ailesinde ya da yakınlarında “r” sesini söyleyememe veya peltek konuşma durumu vardır. Belirli sesleri yanlış söyleme ya da birbiri yerine kullanma toplumda sıklıkla görülen bir durumdur. Çocukluk çağında bu durum çok daha fazla görülür. Biz bu tür problemlere ‘sesletim-sesbilgisi bozuklukları’ adını vermekteyiz.
Sesletim; konuşmada kullanılan organların ardışık ve birbiriyle uyumlu hareketleriyle dile ait konuşma seslerini doğru telaffuz etme becerisidir. Sesletim bozuklukları; konuşma seslerinin çıkartılış yeri; biçimi; hızı ve zamanlamasındaki hatalara dayanır.
Sesletim bozuklukları neden olur?
Sesletim bozuklukları yapısal kökenli olabildiği gibi; herhangi bir nedene bağlı olmaksızın da görülebilmektedir. Sesletim sorunu yaratabilecek nedenler arasında; yarık dudak-damak ve ağız-yüz anomalileri; ortodontik anomaliler; işitme kaybı; dil bağı; zihin engeli; nörolojik kökenli bozukluklar (serebral palsi ve diğer) yer almaktadır.
Bütün sesler aynı anda mı öğrenilir?
Bütün sesler aynı anda öğrenilmez. Sesler belirli bir sıra çerçevesinde edinilirler. Bazı sesler 3 yaş civarında edinilirken (/p/; /b/; /m/); bazılarının edinimleri okul çağına kadar (/r/; /l/) tam anlamıyla tamamlanmayabilir.
Sesletim bozukluklarını düzeltmek neden önemlidir?
Çünkü sesletim problemleri sizin ya da çocuğunuzun; sosyal; psikolojik; akademik ve profesyonel yaşantılarınızda sorunların ortaya çıkmasına sebep olabilir.
Çocuğuma sesleri doğru üretmesi konusunda nasıl yardımcı olabilirim?
İlk adım çocuğunuza ‘doğru model’ olmaktır. Çocuğunuzun konuşmasını bölmeyin ya da sürekli olarak düzeltmeyin. Çocuğunuzun yaptığı ses hataları hem siz hem de yakın çevreniz tarafından alay konusu olmasın ya da bu hataları sevimli bulunarak pekiştirici şekilde davranmayın. Yapabileceğiniz en doğru davranış doğru model olmaktır. Yanlış sesletilen sözcük doğru şekilde ifade edilmelidir. Çocuğunuz “sayı güneş” dediğinde siz “evet; sarı güneş; büyük sarı güneş bizi ısıtıyor” şeklinde tekrarlayarak doğru geri dönüt verin. Sadece bunları yapmak bile siz ve çocuğunuz açısından fark yaratabilir.
Dil ve Konuşma Terapisti Ne Yapabilir?
Konuşma değerlendirmesi sırasında sizin ya da çocuğunuzun genel sağlık geçmişi (yaralanma; enfeksiyon ya da diğer hastalıklar gibi) hakkında terapistinizi bilgilendirmelisiniz. Terapistiniz; artikülatörlerin (dudaki dil; diş; çene ve damak) hareketliliğini; işlevini ve görünümünü değerlendirmek üzere bir oral periferik (veya oral mekanizma) testi yapar.
Sonra; terapistiniz konuşmadaki ses hatalarını tespit etmek için bir şekilsel artikülasyon kontrolü yapar. Çocuğunuzun konuşma kontrolü düzeyini belirlemek için sesler (sa); hece (sak); kelimeler (saklambaç) ve cümleler (saklambaç oynadım) kurmasını isteyecektir. Örneğin çocuk -sa kelimesini (s sesini) doğru söylerken “saklambaç” kelimesinin içinde hatalı üretim yapabilir.
Konuşma terapisti; ayrıca sesleri düzeltme dürtüsünü ölçer; yani terapist sesleri düzelterek kişinin tekrar etmesini ister ve kişinin öğrenme seviyesini belirler. Uyarılabilirlik testi; belirli sesler için tedavinin etkisini belirlemeye yardımcı olur. Son olarak; kişinin genel anlaşılabilirlik düzeyi ölçülür ve hafif; orta; şiddetli olarak kategorize edilir.
Terapiye başlangıç aşamasında bir ve ya birkaç ses hedef alınır; ardından da bu seslerin doğru üretilmesi ve farklı pozisyonlarda konuşmaya genellenmesine yönelik çalışmalar yapılır. Terapi sürecinde farklı yaklaşımlar bir arada kullanılabilir.
Sonuç olarak Kişinin yıllardan beri mağduriyetini yaşadığı yanlış ses üretimleri sınırlı bir sürede azalır ve yok olur; böylece kişi konuşması hakkındaki şikayetlerinden kurtulmuş halde yaşantısını daha kaliteli bir iletişimci olarak sürdürür ve başkaları tarafından daha rahat biçimde anlaşılabilir.
Sesletim; konuşmada kullanılan organların ardışık ve birbiriyle uyumlu hareketleriyle dile ait konuşma seslerini doğru telaffuz etme becerisidir. Sesletim bozuklukları; konuşma seslerinin çıkartılış yeri; biçimi; hızı ve zamanlamasındaki hatalara dayanır.
Sesletim bozuklukları neden olur?
Sesletim bozuklukları yapısal kökenli olabildiği gibi; herhangi bir nedene bağlı olmaksızın da görülebilmektedir. Sesletim sorunu yaratabilecek nedenler arasında; yarık dudak-damak ve ağız-yüz anomalileri; ortodontik anomaliler; işitme kaybı; dil bağı; zihin engeli; nörolojik kökenli bozukluklar (serebral palsi ve diğer) yer almaktadır.
Bütün sesler aynı anda mı öğrenilir?
Bütün sesler aynı anda öğrenilmez. Sesler belirli bir sıra çerçevesinde edinilirler. Bazı sesler 3 yaş civarında edinilirken (/p/; /b/; /m/); bazılarının edinimleri okul çağına kadar (/r/; /l/) tam anlamıyla tamamlanmayabilir.
Sesletim bozukluklarını düzeltmek neden önemlidir?
Çünkü sesletim problemleri sizin ya da çocuğunuzun; sosyal; psikolojik; akademik ve profesyonel yaşantılarınızda sorunların ortaya çıkmasına sebep olabilir.
Çocuğuma sesleri doğru üretmesi konusunda nasıl yardımcı olabilirim?
İlk adım çocuğunuza ‘doğru model’ olmaktır. Çocuğunuzun konuşmasını bölmeyin ya da sürekli olarak düzeltmeyin. Çocuğunuzun yaptığı ses hataları hem siz hem de yakın çevreniz tarafından alay konusu olmasın ya da bu hataları sevimli bulunarak pekiştirici şekilde davranmayın. Yapabileceğiniz en doğru davranış doğru model olmaktır. Yanlış sesletilen sözcük doğru şekilde ifade edilmelidir. Çocuğunuz “sayı güneş” dediğinde siz “evet; sarı güneş; büyük sarı güneş bizi ısıtıyor” şeklinde tekrarlayarak doğru geri dönüt verin. Sadece bunları yapmak bile siz ve çocuğunuz açısından fark yaratabilir.
Dil ve Konuşma Terapisti Ne Yapabilir?
Konuşma değerlendirmesi sırasında sizin ya da çocuğunuzun genel sağlık geçmişi (yaralanma; enfeksiyon ya da diğer hastalıklar gibi) hakkında terapistinizi bilgilendirmelisiniz. Terapistiniz; artikülatörlerin (dudaki dil; diş; çene ve damak) hareketliliğini; işlevini ve görünümünü değerlendirmek üzere bir oral periferik (veya oral mekanizma) testi yapar.
Sonra; terapistiniz konuşmadaki ses hatalarını tespit etmek için bir şekilsel artikülasyon kontrolü yapar. Çocuğunuzun konuşma kontrolü düzeyini belirlemek için sesler (sa); hece (sak); kelimeler (saklambaç) ve cümleler (saklambaç oynadım) kurmasını isteyecektir. Örneğin çocuk -sa kelimesini (s sesini) doğru söylerken “saklambaç” kelimesinin içinde hatalı üretim yapabilir.
Konuşma terapisti; ayrıca sesleri düzeltme dürtüsünü ölçer; yani terapist sesleri düzelterek kişinin tekrar etmesini ister ve kişinin öğrenme seviyesini belirler. Uyarılabilirlik testi; belirli sesler için tedavinin etkisini belirlemeye yardımcı olur. Son olarak; kişinin genel anlaşılabilirlik düzeyi ölçülür ve hafif; orta; şiddetli olarak kategorize edilir.
Terapiye başlangıç aşamasında bir ve ya birkaç ses hedef alınır; ardından da bu seslerin doğru üretilmesi ve farklı pozisyonlarda konuşmaya genellenmesine yönelik çalışmalar yapılır. Terapi sürecinde farklı yaklaşımlar bir arada kullanılabilir.
Sonuç olarak Kişinin yıllardan beri mağduriyetini yaşadığı yanlış ses üretimleri sınırlı bir sürede azalır ve yok olur; böylece kişi konuşması hakkındaki şikayetlerinden kurtulmuş halde yaşantısını daha kaliteli bir iletişimci olarak sürdürür ve başkaları tarafından daha rahat biçimde anlaşılabilir.