Fitokimyasallar (Bitki Kimyasalları) ve Kanser Önleyiciler
BİTKİSEL GIDALARDAKİ YARARLI MADDELER
Sebze; meyve; tahıl ve kurubaklagiller gibi bitkisel gıdalarımızda doğal olarak bulunan bu maddelere fitokimyasallar (bitki kimyasalları) adı verilmektedir.
İnsanlar varoldukları günden bu yana bitkileri ilaç olarak kullanmışlardır. Kinin ve
aspirin gibi ilaçlar bitkilerin incelenmesi sonucu bulunmuştur. Bugün de kullandığımız ilaçların yaklaşık dörtte biri bitki kökenlidir. Araştırıcılar; eski toplumların tedavi amacıyla tükettikleri ve hayvanların iyileşmek için içgüdüyle yedikleri bitkileri araştırarak çağımızın hastalıklarından korunmada yeni etkin maddeler buluyorlar.
Bitkisel gıdalarımızda bulunan sağlığa yararlı maddelerin birçoğu; özellikle sebze ve meyvelere rengini veren renk pigmentleridir. İçerdikleri besin öğelerinin yoğunluğu ve fitokimyasallarla diyetimizde çok önemli yeri olan sebze ve meyveler; renklerine göre şöyle gruplandırılmıştır.
Tabloda son yıllarda kanserden korunmada etkili olduğu ortaya çıkarılan bazı bitki kimyasalları; bunların işlevleri ve gıdasal kaynakları görülmektedir.
Tablo 1 : Bitki kimyasallarının vücuttaki işlevleri ve gıdasal kaynakları
Bitki kimyasalıİşleviGıdasal kaynağı
Biyoflavonoidler : karotenoidler; likopen; limonoidler; izoflavonlar; kuersetin : Antioksidan; kanser yapıcı hormonların engellenmesi; koruyucu enzimlerin üretimi : Sebzeler; meyveler; soya; yerfıstığı; kurubaklagiller; şarap; çay; tahıllar; meyan kökü
Fenoller : kateşinler; ellagik asit : Nitrozaminlerin engellenmesi; koruyucu enzimlerin artırılması : Çilekgiller; çay; brokoli; lahana; patlıcan; havuç; domates; biber
Glukozinatlar : İndoller; izotiyosiyanatlar; kurkumin : Östrojenin engeli; koruyucu indoller; enzimlerin üretimi; sigaradaki kanserojen maddelerden korunma : Brokoli; lahana; karnabahar; hardal otu; ceviz; kimyon
Omega-3 yağlar : Östrojenin engellenmesi; iltihabın azaltılması; kolesterolün düşürülmesi; kan pıhtılaşmasının engellenmesi; enfeksiyon ve kalp hastalıklarının önlenmesi : Yağlı balıklar; ceviz; badem; keten tohumu
Proteaz inhibitörleri : Kanser yapımını artıran enzimlerin parçalanması : Soya; diğer kurubaklagiller
Sülfitler : Koruyucu enzimlerin üretimi : Sarımsak; soğan; lahanagiller
Terpenler : Antikanser enzimlerin uyarılması; antioksidan : Turunçgiller; brokoli; sarı ve turuncu sebzeler; meyan kökü
İnsanlar varoldukları günden bu yana bitkileri ilaç olarak kullanmışlardır. Kinin ve
aspirin gibi ilaçlar bitkilerin incelenmesi sonucu bulunmuştur. Bugün de kullandığımız ilaçların yaklaşık dörtte biri bitki kökenlidir. Araştırıcılar; eski toplumların tedavi amacıyla tükettikleri ve hayvanların iyileşmek için içgüdüyle yedikleri bitkileri araştırarak çağımızın hastalıklarından korunmada yeni etkin maddeler buluyorlar.
Bitkisel gıdalarımızda bulunan sağlığa yararlı maddelerin birçoğu; özellikle sebze ve meyvelere rengini veren renk pigmentleridir. İçerdikleri besin öğelerinin yoğunluğu ve fitokimyasallarla diyetimizde çok önemli yeri olan sebze ve meyveler; renklerine göre şöyle gruplandırılmıştır.
Çeşitli kanserlerden korunmada etkili besin öğeleri ve gıdalar
Kanser türü Besin öğesi / Gıda adı
Ağız; yutak C ve E vitaminleri; sebzeler (lahanagiller; soğan; sarımsak); portakal; yeşil çay
Akciğer A ve C vitaminleri; sebzeler (lahanagiller; havuç; ıspanak; kabak; maydanoz vb.)
Deri; kan; lenf Soya; yeşil ve siyah çay
Kalın bağırsak (kolon) D vitamini; folik asit; kalsiyum; selenyum; sebzeler (lahanagiller; brokoli; enginar; sarımsak); üzüm; tahıllar; kurubaklagiller; soya; yer fıstığı; yeşil çay; kimyon; süt ürünleri;balık
Karaciğer Mandalina; üzüm; yeşil çay
Meme D vitamini; sebzeler (lahana; brokoli); soya; süt ürünleri;
Kuzu ve hindi etleri; balık
Mesane Beta-karotence zengin sebze ve meyveler (havuç; kayısı;tatlı kabak; kavun; şeftali; ıspanak; brokoli; roka; tere; maydanoz; dereotu); domates
Mide C vitamini; taze meyveler; sebzeler (domates; lahanagiller;sarımsak; soğan); çay
Pankreas C vitamini; meyveler; sebzeler (domates); soya
Prostat D ve E vitaminleri; sebzeler (domates; lahanagiller; soğan;sarımsak); soya; balık; meyan kökü
Yumurtalık; serviks Beta-karoten; E vitamini; folik asit; enginar
Diyetisyen Aysun SARIN
Sebze; meyve; tahıl ve kurubaklagiller gibi bitkisel gıdalarımızda doğal olarak bulunan bu maddelere fitokimyasallar (bitki kimyasalları) adı verilmektedir.
İnsanlar varoldukları günden bu yana bitkileri ilaç olarak kullanmışlardır. Kinin ve
aspirin gibi ilaçlar bitkilerin incelenmesi sonucu bulunmuştur. Bugün de kullandığımız ilaçların yaklaşık dörtte biri bitki kökenlidir. Araştırıcılar; eski toplumların tedavi amacıyla tükettikleri ve hayvanların iyileşmek için içgüdüyle yedikleri bitkileri araştırarak çağımızın hastalıklarından korunmada yeni etkin maddeler buluyorlar.
Bitkisel gıdalarımızda bulunan sağlığa yararlı maddelerin birçoğu; özellikle sebze ve meyvelere rengini veren renk pigmentleridir. İçerdikleri besin öğelerinin yoğunluğu ve fitokimyasallarla diyetimizde çok önemli yeri olan sebze ve meyveler; renklerine göre şöyle gruplandırılmıştır.
- Pembe-kırmızı : Karpuz; domates ve pembe greyfurt likopen adlı maddece zengindir. Likopen; genlere zarar veren serbest radikalleri yakalayarak başta prostat olmak üzere çeşitli kanserlere ve akciğer hastalıklarına karşı koruyucu özellik gösterir.
- Koyu kırmızı/mor : Kırmızı ve siyah üzüm; çilekgiller; kiraz; kırmızı erik ve elma; kırmızı biber; pancar; kırmızı lahana; kırmızı şarap ve patlıcan gibi gıdalar güçlü bir antioksidan olan antosiyaninleri içerirler. Antosiyaninler hücre yaşlanmasını yavaşlatır ve kan pıhtılaşmasını önler.
- Turuncu/sarı : Havuç; kayısı; balkabağı; sarı kabak; portakal; şeftali gibi gıdalar karoten ve kriptoksantin adlı maddeleri içerirler. Bu maddeler de serbest radikallerle savaşır; zarar görmüş DNA yı onarır ve kalp hastalığından korur.
- Yeşil/sarı ve koyu yeşil : Ispanak; tüm yeşillikler; bezelye ve kavun katarakt ve körlüğü önleyici lutein ve zeaksantin ; brokoli ve lahana gibi gıdalar da kanserojen maddelerin etkisini azaltan sülforafen; izosiyanat ve indollerce zengindir.
- Beyaz/yeşil : Sarımsak; soğan; pırasa ve kereviz antikanserojen etkisi olan allisin ; elma; armut; beyaz üzüm de kuersetin ve kempferol gibi antioksidan özellikleri olan flavonoidleri içerir.
Tabloda son yıllarda kanserden korunmada etkili olduğu ortaya çıkarılan bazı bitki kimyasalları; bunların işlevleri ve gıdasal kaynakları görülmektedir.
Tablo 1 : Bitki kimyasallarının vücuttaki işlevleri ve gıdasal kaynakları
Bitki kimyasalıİşleviGıdasal kaynağı
Biyoflavonoidler : karotenoidler; likopen; limonoidler; izoflavonlar; kuersetin : Antioksidan; kanser yapıcı hormonların engellenmesi; koruyucu enzimlerin üretimi : Sebzeler; meyveler; soya; yerfıstığı; kurubaklagiller; şarap; çay; tahıllar; meyan kökü
Fenoller : kateşinler; ellagik asit : Nitrozaminlerin engellenmesi; koruyucu enzimlerin artırılması : Çilekgiller; çay; brokoli; lahana; patlıcan; havuç; domates; biber
Glukozinatlar : İndoller; izotiyosiyanatlar; kurkumin : Östrojenin engeli; koruyucu indoller; enzimlerin üretimi; sigaradaki kanserojen maddelerden korunma : Brokoli; lahana; karnabahar; hardal otu; ceviz; kimyon
Omega-3 yağlar : Östrojenin engellenmesi; iltihabın azaltılması; kolesterolün düşürülmesi; kan pıhtılaşmasının engellenmesi; enfeksiyon ve kalp hastalıklarının önlenmesi : Yağlı balıklar; ceviz; badem; keten tohumu
Proteaz inhibitörleri : Kanser yapımını artıran enzimlerin parçalanması : Soya; diğer kurubaklagiller
Sülfitler : Koruyucu enzimlerin üretimi : Sarımsak; soğan; lahanagiller
Terpenler : Antikanser enzimlerin uyarılması; antioksidan : Turunçgiller; brokoli; sarı ve turuncu sebzeler; meyan kökü
İnsanlar varoldukları günden bu yana bitkileri ilaç olarak kullanmışlardır. Kinin ve
aspirin gibi ilaçlar bitkilerin incelenmesi sonucu bulunmuştur. Bugün de kullandığımız ilaçların yaklaşık dörtte biri bitki kökenlidir. Araştırıcılar; eski toplumların tedavi amacıyla tükettikleri ve hayvanların iyileşmek için içgüdüyle yedikleri bitkileri araştırarak çağımızın hastalıklarından korunmada yeni etkin maddeler buluyorlar.
Bitkisel gıdalarımızda bulunan sağlığa yararlı maddelerin birçoğu; özellikle sebze ve meyvelere rengini veren renk pigmentleridir. İçerdikleri besin öğelerinin yoğunluğu ve fitokimyasallarla diyetimizde çok önemli yeri olan sebze ve meyveler; renklerine göre şöyle gruplandırılmıştır.
Çeşitli kanserlerden korunmada etkili besin öğeleri ve gıdalar
Kanser türü Besin öğesi / Gıda adı
Ağız; yutak C ve E vitaminleri; sebzeler (lahanagiller; soğan; sarımsak); portakal; yeşil çay
Akciğer A ve C vitaminleri; sebzeler (lahanagiller; havuç; ıspanak; kabak; maydanoz vb.)
Deri; kan; lenf Soya; yeşil ve siyah çay
Kalın bağırsak (kolon) D vitamini; folik asit; kalsiyum; selenyum; sebzeler (lahanagiller; brokoli; enginar; sarımsak); üzüm; tahıllar; kurubaklagiller; soya; yer fıstığı; yeşil çay; kimyon; süt ürünleri;balık
Karaciğer Mandalina; üzüm; yeşil çay
Meme D vitamini; sebzeler (lahana; brokoli); soya; süt ürünleri;
Kuzu ve hindi etleri; balık
Mesane Beta-karotence zengin sebze ve meyveler (havuç; kayısı;tatlı kabak; kavun; şeftali; ıspanak; brokoli; roka; tere; maydanoz; dereotu); domates
Mide C vitamini; taze meyveler; sebzeler (domates; lahanagiller;sarımsak; soğan); çay
Pankreas C vitamini; meyveler; sebzeler (domates); soya
Prostat D ve E vitaminleri; sebzeler (domates; lahanagiller; soğan;sarımsak); soya; balık; meyan kökü
Yumurtalık; serviks Beta-karoten; E vitamini; folik asit; enginar
Diyetisyen Aysun SARIN