Destek Sitesi platformunda Uzman olmak ister misiniz?

Uzman olmak için Şimdi başvurun.

Doğum Kontrol Yöntemleri

Oluşturulma tarihi: 18.02.2025 22:13    Güncellendi: 18.02.2025 22:13
DOĞUM KONTROL YÖNTEMLERİ
DOĞUM KONTROL HAPLARI
Gelişmiş ülkelerde en fazla tercih edilen doğum kontrol yöntemidir.
Genel Özellikler
• Her gün düzenli alınması gerekir.
• Kadında yumurtlama ve döllenmeyi engeller.
• Doğru kullanıldığında çok etkilidir. Adetin ilk beş günü içinde; tercihen ilk günü alınmaya başlanmalıdır.
• Adet öncesi stresi ve adet sancılarını önler.
• Rahim ve yumurtalık kanserlerine karşı koruyucudur.
• Adet kanamalarının miktarını azalttığından bu nedenle oluşabilecek kansızlığa karşı koruyucu etkileri vardır.
• Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan (HIV/AIDS; hepatit-B; frengi; bel soğukluğu; klamidya gibi) korumaz.
1.Oral Kontraseptif (doğum kontrol hapı)
• Kadında doğal olarak bulunan kadınlık hormonlarından ikisini (östrojen ve progesteron) içerir.
• 35 yaş ve üstünde olup; sigara içen kadınlar hapla korunacaksa sigarayı bırakmalıdır.
• Anne sütünün miktarını azalttığı ve yapısını değiştirdiği için emzirirken kullanılmaz.
2.Mini Hap
• Kadında doğal olarak bulunan kadınlık hormonlarından yalnızca birini (progesteron) içerir.
• Anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlar da kullanabilir.
HAP KULLANMAMASI GEREKEN KİŞİLER
• -Yüksek tansiyonu olanlar
• -Şeker hastaları
• -Kan yağlarının yüksek olması
• -Kalp damar hastalıklarına yol açacak faktörlerin bulunması
• -Ailede damar hastalığı
• -Damar tıkanıklığının olması
• -Ciddi karaciğer rahatsızlığı olanlar
• -Kadınlık organlarında ve meme kanseri olanlar
YAN ETKİLERİ
• -Bulantı
• -Sinirlilik
• -Baş ağrısı
• -Vücutta şişkinlik hissi
• -Göğüslerde hassasiyet
• -Migren krizleri
• -Görme bozukluğu
• -Sarılık belirtisi
• -Daha uzun süren adet kanamaları
• -Kol ve bacak ağrıları
• -Kusma – ishal
• -Memede sertlik
• -Başka ilaç kullanımları
AYLIK VE ÜÇ AYLIK İĞNE
Aylık İğne:
Düzenli olarak ayda bir kez; kas içine enjeksiyonla uygulanır. Kadında doğal olarak bulunan kadınlık hormonlarından ikisini (östrojen ve progesteron)içerir. Doğru kullanıldığında çok etkilidir. Adetin ilk yedi günü içinde tercihen ilk günü uygulanır. Anne sütünün miktarını azalttığı ve yapısını değiştirdiği için emzirirken kullanılmaz. Ayda bir düzenli olarak devam edilir.Adet düzensizliklerine neden olabilirler.
Üç aylık iğne:
Yüksek doz progesteron hormonu içerirler. Tek bir 150mg doz yumurtlamayı 14 hft veya daha fazla baskılar. Bu nedenle her 3 ayda bir kas içine uygulanır. Etki mekanizması LH tetiğini baskılayarak ovulasyonu engeller; servikal mukusu koyulaştırarak tıkaç oluşturur ve sperm geçirgenliğini engeller. Uzun süreli adet gecikmelerine neden olabilmektedir.
Bu yöntem hormonal yöntemler içinde etkinliği en yüksek olan yöntemdir ve nerdeyse sterilizasyona denktir.
DERİ ALTI ÇUBUKLARI (CİLTALTI İMPLANT)
68 mg etonogestrel içeren 40 mm uzunluğunda ve 2mm kalınlığında bir adet çubuktur. Bu hormonlu çubuk üst kol iç yüzüne yerleştirilir ve 3 yıl korunma sağlar. Düzensiz kanama ve baş ağrısı yöntemin bırakılmasındaki en sık nedenlerdir
İLİŞKİ SONRASINDA ACİL KORUNMA
Korunmasız bir ilişkiyi takiben alınacak önlemlerdir. Gebeliği önleyici etki yumurtlamanın kesintiye uğratılması veya geciktirilmesi ya da döllenmeye engel olması şeklindedir.
• 1.Östrojenler ilk 72 saat içinde yüksek dozda alınırsa gebeliği önler. Mide bulantısı ve kusma yapabilir.
• 2.Cinsel ilişkiden 12 saat ve 24 saat sonra 0.2 mg etinil estradiol(EE)+ 2 mg levonorgestrel uygulanabilir. Bunda da bulantı kusma çok olur.
• 3.İlişkiden 12 ve 24 saat sonra tek başına 0.75 mg levonorgestrel alınmasıdır.
• 4.İlişkiye takiben 72 saat içinde bakırlı ya da hormonlu spiral takılmasıdır.
• 5.Acil kontrasepsiyon için Danazol de kullanılabilir. Yan etkileri fazladır.
• 6.EG lt (750 mcg levonorgestrel olan tabletlerde ilişkiden sonra ilk 72 saat içinde alınmalıdır. 24 saatte=%95 24-48 saatte=%85 48-72 saatte=%5 gebeliği önler. Aynı adet döngüsü içinde 2 kez alınmışsa kusma; bulantı yapar.
Ertesi gün ilaçları göğüslerde hassasiyet; bulantı; karın ağrısı; halsizlik ve baş dönmesi yapabilir. Geçici adet düzensizliği lekelenme ve kanama yapabilir. 2 tablet aynı anda alınmamalıdır. Gebelik oluştuysa devam etmesinde sakınca yoktur.
SPİRAL (RAHİM İÇİ ARAÇ)
Aile planlama yöntemleri arasında dünyada en çok kullanılan geri dönüşümlü doğum kontrol yöntemidir. Halk arasında spiral olarak tabir edilen RİA nın en önemli özelliği uzun süreli geri dönebilir yöntemler arasında en düşük maliyetli olanıdır. Dünyada yaklaşık 110 milyon kadının istenmeyen gebeliklerden korunmak için RİA yı tercih ettiği tahmin edilmektedir. Coğrafik olarak RİA kullanımı farklılık gösterebilmektedir. Çin de her 3 kadından 1 i (%30) RİA kullanırken; Avrupa da %7 olarak bilinmektedir.
Günümüzde Dünya Sağlık Örgütü (WHO); Amerikan Tıp Birliği ve Amerika Jinekolog ve Obstetrisyen Birliği RİA yı en güvenli ve etkili doğum kontrol yöntemi olarak kabul etmektedir.
Spiral takmak için adet kanama yoğunluğunun biraz azaldığı günler en uygun günlerdir. Adetin ortalama 3 ve 4.günleri tercih edilmelidir. Adetli iken takılmasının iki önemli avantajı vardır.Adetli iken rahim kanalı daha açık olduğu için spiral daha kolay takılır;hasta bu işlem sırasında daha az acı duymuş olur.Adetli iken takılmasının diğer bir avantajı da hasta adetli olduğu için kesin gebe değildir ve doğru bir zamanda uygulanmış olur.
Temel mekanizması RİA endometrial kavitede (rahim içinde) implantasyonu (gebeliğin rahim içine tutunması) engelleyecek şekilde bir inflamasyona yol açmaktadır. Çıkartıldığında ise hastalar çabuk bir şekilde gebe kalabilirler. Takıldığı ilk aylarda lekelenme; adet miktarında artma; adet süresinde uzama ve adet sancısına neden olabilir. Anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlara da takılabilir. Cinsel yolla bulaşan efeksiyonlardan korumaz.
Rahim içine yerleştirilen küçük plastik bir çubuktur. Bakır ve hormon içeren tipleri vardır.
RİA Komplikasyonları
• 1- Rahimde delinme
• 2- PID Pelvik enflamatuar hastalık
• 3- İnfertilite ;(Kısırlık)
• 4- Ektopik Gebelik (dış gebelik)
• 5-Adetlerde yoğun kanamaya bağlı kansızlık
• 6-Rahim ağzında enfeksiyon
RİA Takılmaması Gereken Durumlar
• 1- Gebelik şüphesi olanlar
• 2- PID öyküsü olanlar (kronik enfeksiyonun)
• 3- Tanı konmamış rahim kanamasıı yaşayanlar
• 4- Konjenital rahim anomalisi (doğuştan rahim anormallikleri)
• 5- Uterin kavitesinde myomlar olması
• 6- Akut PID (pelvik enfeksiyon)
• 7- Bakır allerjisi olanlar
RİA Avantajları
• 1- Geri dönebilen uzun süreli bir yöntem olması
• 2- Etkinlik oranının yüksek olması
• 3- Maliyetinin uzun süreli olarak diğer yöntemlere göre düşük olması
• 4- Etkisi takılmasıyla başlar; çıkarılmasıyla son bulur.
RİA Dezavantajları
• 1- Kondom gibi kendi başınıza takmanız mümkün değildir.
• 2- Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruma sağlamaz.
• 3- Kanamalarda düzensizlik ve miktarında artış yapabilir.
• 4- Uygulanması diğer metotlara göre daha zahmetlidir.
Spiral kullanırken yılda 2 kez kontrol önerilir. Spiralin yerinde olup olmaması ve enfeksiyon yapıp yapmaması önemlidir.
PREZERVATİF
İlişki sırasında takılarak gebeliği önlemek amacı ile kullanılan bir yöntemdir. Dünyada ortalama 46 milyon çiftin düzenli bir şekilde prezervatif kullandığı tahmin edilmektedir. Prezervatif spermlerin rahime ulaşmasını önler. Doğru kullanıldığı takdirde ilişkide %97 oranında koruma sağlar. Gebeliği önleyici özelliğinin haricinde cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı (hepatit; frengi; bel soğukluğu; klamidya; AİDS) ve pelvik enfeksiyonlara karşı da koruma sağlaması çok büyük avantaj sağlamaktadır.
KADINLARDA TÜPLERİ BAĞLANMASI
Artık çocuk istemeyen çiftlerde uygulanır. Kadının yumurtalık kanallarının(tüplerinin) operasyonla bağlanmasıdır. Tüpler bağlandığı için yumurta sperm ile karşılaşamaz ve döllenme engellenmiş olur. Kadının ve eşinin onayı ile gebelik riski olmayan bir dönemde yapılır. Çok etkili bir yöntemdir. Cinsel hayatta değişiklik olmaz. Tekrar tüp devamlılığının sağlanması işlemlerinde başarı şansı çok düşüktür.
ERKEKLERDE TÜPLERİN BAĞLANMASI(VAZEKTOMİ)
Artık çocuk istemeyen erkeklerin sperm kanallarının bağlanmasıdır. Geri dönüşümü zaman geçtikçe zorlaşmaktadır.
DOĞUM KONTROLUNDE YENİ YÖNTEMLER
KADINDA DOĞUM KONTROL ETKİLİ HALKA(NUVARİNG)
Nuvaring: 5.5cm çapında bükülebilen plastik bir halkadır; yapısında östrojen ve progesteron vardır. 15mcg E2; 120 mc progesteron içermektedir. Vaginaya yerleştirilir ve orada 3 hafta kalması gerekir ve 1 hafta çıkarılır. Etkisi doğum kontrol hapları ile aynıdır. Yumurtlamayı önlediği için gebe kalmaya engel olmaktadır. Kadınların %20 si; erkeklerin %35 i hissettiğini söylüyor. İlişki sırasında çıkarılıp 3 saat içinde yerleştirilebilir.
DOĞUM KONTROL FLASTERİ (EVRA BANTLI KONTROL)
4;5x4;5 boyutlarında FDA tarafından onaylı kolun dış kısmı; alt karın; sırtın üst kısmı ve bele uygulanabilir. Günde 20 mcgE2 15 mcg progesteron kana karışır. Doğum kontrol hapı gibi. 3 hafta etkili.1 hafta çıkarılıyor tekrar yapıştırılıyor. Banyo; ve yüzmeye engel değildir. Çıkarıldıktan sonra etkisi geçer. Her gün hap içmek istemeyenler için iyi bir yöntemdir. Türkiye de henüz yoktur.
KANALLARI TIKAMA YÖNTEMİ
Histeroskopi ile tubalara yumuşak bir malzeme ile tıkama işlemi yapılmaktadır. Bu yöntem 2002 yılında FDA tarafından onaylandı. Bu yapılan işlem sonrasında tubaların tekrar açılma ihtimali yoktur.Koruma başarısı ilk 3 ay %96 sonraki aylarda %100 civarındadır.
SPERMİSİD AJANLAR (SPERM YOKEDİCİLER)
Kadının vajinasına konularak uygulanan jel; fitil şeklinde köpüren tabletlerdir. Tabletlerin erimesi için ilişkiden 30 dakika önce vajinanın derinine uygulanması gerekir. Etkisini tam gösterebilmesi için ilişkiden sonra da en az 6 saat vajina yıkanmamalıdır. Anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlar kullanabilir
Dr.Şenay Aycan
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı