Otizm Farkındalık Gerektirir (2 Nisan Otizm Farkındalık Günü)
OTİZM FARKINDALIK GÜNÜ
Otizm yaygın gelişimsel bozukluklardan biridir. Diğer yaygın gelişim bozukluklar ise aşağıdaki gibidir.
• Otistik bozukluk
• Başka türlü adlandırılamayan YGB
• Rett bozukluğu
• Çocukluğun desintegratif bozukluğu
• Asperger bozukluğu
Nedenleri arasında bir çok faktör belirtilmiştir. Kanner; doğuştan gelen/anormal çocuk yetiştirmeye bağlı sebepleri öne sürmüştür. Biyolojik; genetik etmenler de rol oynamaktadır. YGB’li çocuklarda ;İnfantil spazm; tuberoskleroz; serebral lipidozis; frajil X sendromu görülmüştür. Konjenital kızamıkcık ve fenil ketonuri etkisi hala tartışmalı alanlardır. YGB’de tıbbi bozukluk %8- 37 olarak bildirilmiştir.
Otizmli bireylerin çoğunda yetersiz beyin islevi görülmüştür. Bu türden bir rahatsızlığa sahip çocukların kardeşlerinde %3; tek yumurta ikizlerinde %36-91; çift yumurta ikizlerinde%5 aynı rahatsızlık görülmüştür. Genetiği karmaşık ve muhtelif genlerin etkileşimi söz konusudur. YGB’nin görülme sıklığı; 70’li yıllarda 10.000 de 2-5 iken şimdilerde çevre faktörleri; tanı koyma kolaylığı ve farkındalık çalışmaları ile giderek artmış 10.000 de 6-16 arasında görülmektedir. Otizm her sosyal sınıfta görülebilir. 2-3 erkeğe karşın 1 kız çocuk ta görülmektedir.
Otistik bozuklukta;
• Sosyal etkileşim
• İletişim
• Yineleyici davranışlar ile ilgi alanlarında sorunlar vardır.
Sosyal Etkileşim
Karşılıklı etkileşim ve ilişki kurma alanlarında güçlük vardır. Adına yanıt vermeme; ana-baba sesine bakmama; göz kontağı kuramama; diğer çocuklarla ilgilenememe gibi belirtileri vardır. Bebekken sosyal gülümseme davranışı eksiktir ve ellerini dizlerinin üzerine uzatma gibi eylemlerde bulunmazlar.
Iletişim
İletişim bozukluğu sözel ve sözel olmayan alanlardadır. Dil konuşma gelişimi gecikmiş ya da hiç gelişmemiştir. Ekolali; stereotipik konuşma; zamir karıştırmaları ;ses tonu;ritm ve vurgu yönünden farklıdırlar. Sözel olmayan iletişim; jest; mimik; işaret etme; selamlaşma; imgesel oyunlarda bozukluk vardır.
Kısıtlı Yineleyici İlgiler ve Davranışlar
Stereotipik davranışlar; alışılmışın dışında ilgiler; takıntılar; ritüeller; el; parmak; vücut hareketleri; nesnelerle yineleyici biçimde (tekerlek döndürmek; çamaşır makinesini izlemek) uğraşlar görülür.
Erken tanı 0 -3 yaş arasında fark edilmesiyle mümkündür. Aileler sıklıkla 2 yaş civarında farklılığı hissederler. Erken tanı tedavinin seyri için çok önemlidir. Aile; okul; özel eğitim hepsi bir arada bir bütün halinde ilerlemeli çocuğun sosyal etki;leşimi arttırılmalıdır. Bozukluk konusunda ail eve özellikle iletişimi olan bireyler eğitilmeli ve farkındalık kazanmalıdır. 5 yaşından önce konuşmaya başlama ve aile yanında büyümenin gelişmeye olumlu etkisi var.
Eşlik Eden Özellik ve Bozukluklar
Zeka geriliği; bu tür bozukluklarda çoğunlukla orta derecede zeka gerili de eşlik eder. Olguların %26-55 inde işlevsel gerilik görülmüştür.
• Erken okumaya geçme (hiperleksi)
• Yeme sorunları; seçici olma; katı gıdaya geçememe;
• Depresyon(%2); yüksek işlevli otizm ya da aspergerlilerde. Huzursuzluk; öfke patlamaları; intihar görülmüştür.
• Kaygı Bozuklukları; ayrılık kaygısı ve obsesif bozukluklar.
• Şizofreni; otistik olmak şizofreniden korumuyor.
• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu;
• Epilepsi;%20-30
AYIRICI TANI
Otizmi bazı bozukluklardan ayırt etmek bazen zor olabilir. Benzer belirtiler olan bozukluklar ve ayırıcı tanıları aşağıdaki gibidir.
• Tepkisel bağlanma bozukluğu; ilişki kurma kapasiteleri vardır; anormal sosuyal tepkiler tedavi ile kaybolur; iletişim anomaliliklari yoktur; uygun çevresel değişikliklere yanıt verirler; kısıtlı; yineleyici davranışları yoktur.
• Görme ve işitme engelliler
• Mental retardasyon
• Anlama ve sözel anlatım bozukluğu; sınırlı sözcük sayısı; zaman seçiminde hata; cümle kurma güçlüğü vardır. Normal ilişki kurarlar;hayali oyun oynar; jest ve mimikleri kullanır; ana baba ile iletişim kurarlar.
• Seçici Konuşmazlık (Selektif Mutizm);çekingen; yabancı ortamlarda konuşmazlar.
• Çok erken beşlangıçlı şizofreni; nadir görülür; arada normale yakın dönemler vardır. Başlangıçta sosyal etkileşim gerilikleri yoktur.
• Ağır psikososyal yoksunluk; kurumda yoksunluk çekiyorlarsa; konuşma gecikmesi; anormal sosyal davranışlar; dikkat çekici ilgi ve uğraşlar görülebilir.
• Landau-Kleffner Sendromu;edinilmiş afazi ;sözel olmayan beceri ve adaptif fonksiyonlar bariz gerilemez.
• Otizm spektrum bozuklukları
-Rett Bozukluğu; X kromozomuna bağlı gelişen ilerleyici nörogelişimsel bozukluk
-Çocukluk çağı desintegratif bozukluğu;ilk 2 yaştan sonra davranış değişikliği ve gelişimsel gecikme
-Asperger bozukluğu; zekaca iyi; dil gelişimi iyi; sosyal yetersizliği otistiklerden iyi; özel ilgi alanları
-Atipik otizm ya da başka türlü adlandırılamayan gelişimsel bozukluk; otizm tanısını tam karşılamaz.
•
TEDAVİ
Otistik çocuklarda davranış tedavisi ile bir çığır açılmıştır ve bu yöntemle gelişimsel olarak çocukların ilerledikleri görülmüüştür. (Ferster; 1961; Lovaas 198;Howlin 1998)
Bir başka yöntemde TEACCH programıdır.(otizmi olan çocuk;ergen ve yetişkinlerin eğitim ve tedavi programları; Mesibov 1997)
Erken tanı; ailenin; öğretmenlerin ve destek sistemlerinin de katıldığı erken ve yoğun tedavi önemlidir.
OTİZMDE İLAÇ TEDAVİSİ
Amaç; bozukluğa eşlik eden davranış sorunlarının(aşırı hareketlilik; agresyon; ritualistk davranışlar) düzeltilmesini sağlayarak çocuğun ve ailenin yaşam kalitesini artırmaktır. Hastalığın temel belirtilerini tedavi etmezler.
Antipsikotik; haloperidol; Risperidon; Olanzapin; Ketiapin; Klozapin; Ziprasidon; Aripiprazol;
Serotonin geri alım inhibitörleri;Klomipramin; fluvoksamin; fluoksetin; sertralin; paroksetin; venlafaksin; sitalopram; mirtazapine
Psikostimulanlar;metilfenidat ve amfetamin;
;valproik asit; karbamazepin; lamotrijin;
Otizmin anlatıldığı bir linke burdan ulaşabilirsiniz
https://www.youtube.com/watch?v=TTPEvBvm7kI
Yine ilgilenenler için yaygın gelişimsel bozukluklardan aspergerin çok güzel işlendiği bir film önerisi ise
SİMPLE SİMON (AŞKIN FORMÜLÜ YOK)