Çocuğumu Nasıl “sinirli” Yetiştirebilirim?
Çocuklarda sinir; anne ve babaların en çok şikâyet ettiği ve zor durumda kaldıkları durumlardan biridir. Genetik nedenler olmaksızın çocuklarda sinirlilik; çevresel ve eğitimsel nedenlerden olur. Sinirli bir çocuğa sahip olmak için aşağıdaki maddelere göz atabilirsiniz;
• Çocuğunuz konuşurken dinlemeyin; hatta onu duymazdan gelin. Göz kontağı kurmayın; başka şeylerle uğraşarak dinliyormuş gibi gözükün.
• İstemediği şeyleri ona zorla yaptırın; kabul ettirin; fikrini sormayın.
• Çocuğunuzla inatlaşın; bir sorunu olduğunda çözüm yolları düşünmesine izin vermeyin.
• Hatta aşırı koruyucu bir ebeveynlik sergileyin ki; siz yanınızda olmadığında kendi başına hiçbir iş yapamaz hale gelsin.
• Çocuğunuza hiçbir kural koymayın ya da koyduğunuz kuralları sürekli değiştirin; tutarsız olun.
• Her istediğini yerine getirin; ödülle iş yaptırın.
• Çocuğunuzu sürekli azarlayın; tehdit edin ve suçlayın.
• Çocuğunuza zaman ayırmayın ve onu sürekli başka çocuklarla; arkadaşlarıyla hatta kardeşleriyle kıyaslayın.
Yukarıda belirttiğim maddelerden sadece birkaçını yapmanız bile sinirli bir çocuk sahibi olmanız için yeterlidir. Çocuklarda görülen huysuzluk nöbetleri 1–3 yaşları arasında oldukça sık yaşanan bir durumdur. Doğru davranıldığı zaman; çocuk 4–5 yaşına geldiğinde bu krizlerden kurtulmuş olursunuz. Bundan sonra; çocuğunuza tutum ve davranışlarınız; ileriki yaşlarında ona rehberlik edecektir tabiki psikolojik olarak sağlıklı bir çocuk yetiştirmek adına yukarıda bahsettiklerimin tam tersini yapmamız gerekiyor.
Peki; çözüm için ne yapılmalıyız?
* Öncelikle bir sorunla karşılaşıldığında ebeveyninin gösterdiği tepkiler; çocuğun davranışlarının belirlenmesinde önemli bir rol oynar. Sorunlarını bağırarak; öfkelenerek çözmeye çalışan anne babasını gören çocukta; aynı yolu tercih edecektir. Bu yüzden onlara doğru rol model olmanız çok önemlidir.
* Çocuğunuz çok öfkeliyken; verdiğiniz nasihatler ya da tehditler faydalı olmayacaktır. Hatta bu davranışlarınız çocuğunuzun sinirini arttıracaktır. Eğer sizi anlayabilecek bir yaştaysa; öfkesi geçtikten sonra onu dinleyeceğinizi belirtebilirsiniz. Öfkesi yatışsın diye o anda istediğini yapmak yerine daha sonra isteği; size de mantıklı geliyorsa; yerine getirilebilir. Anında yerine getirilen istekler daha sonraki öfkeleri alışkanlık haline getirecek ve çocuğunuz hep öfke nöbetleri geçirerek istediğini almaya çalışacaktır.
* Öfke normal bir duygudur ve bize bir şeylerin ters gittiğinin ve çözüm gerektirdiğinin mesajını verir. Birçok ebeveyn çocuğundan bu mesajı almak yerine öfkesini yatıştırmaya çalışır. Öfkenin nedenlerini anlamak ve daha sonrasında çözüm bulmak önemlidir. Çözüm becerilerini çocuğunuza kazandırmak daha sonraki öfke nöbetlerini azaltacak ve kendi kendine durumun üstesinden gelmeye yardımcı olacaktır. Çocuğunuzu öfke krizi anında susturmak için bağırmayın. Nöbetin sebebi anlamaya çalışın; çocuğunuz kendine zarar vermediği sürece sakinleşmesi için ona zaman tanıyın.
* Koyduğunuz kurallarda tutarlı olun. Kurallara uyma konusunda anne-baba dâhil; çocuğun çevresindeki herkesin aynı tutum içerisinde olması önemlidir. Örneğin ebeveynlerden birinin hayır dediği bir şeye; bir diğeri izin verirse veyahut torununu 40 yılda bir gören dedenin koyulan kuralı kaldırması gibi tutarsızlıkları; çocuklar çok çabuk yakalar ve değerlendirirler.
* Çocuğunuzun fiziksel durumunun da öfkelenmesi üzerinde etkisi vardır. Özellikle uykusuzluk ve açlık çocukların daha çabuk sinirlenmesine sebep olur. Bu yüzden uykusunu almasına ve düzenli beslenmesine dikkat edilmesi gerekir. Öfkeye duygusal sebeplerde neden olabilir. Aile içi problemler; okula başlama ya da akran sorunları gibi durumlar bunların başında gelmektedir.
* Çocuklar bazen dikkat çekmek istedikleri için bu tip nöbetlere girerler. Bunlar ilgi eksikliğinden kaynaklanan nöbetlerdir. Çocuğunuzla geçireceğiniz kaliteli zamanlar bunu önleyecektir.
En sık karşılaşılan öfke nöbetlerine örnekler ve basit çözümler;
*Örnek durum 1: Çocuğunuz ile markete gittiğinizde her şeyi istiyor ve siz de haklı olarak almıyorsunuz. Genellikle bu durum öfke krizleriyle sonuçlanıyor.
— Markete gitmeden önce çocuğunuzun tok olduğundan emin olun. Alışverişinizden önce tek bir tercihi olduğu konusunda; çocuğunuzla anlaşmaya varın. Muhtemelen sizi yine de zorlayacaktır. Lakin koyduğunuz kurala sadık kalmanız; sakinliğiniz ve tutarlılığınız birkaç seferden sonra neticesini verecektir. Dahası; alabileceği bir şey ve onu düşünerek seçmesi; tercihini daha kıymetli hale getirecek ve doyumsuz olmayacaktır.
*Örnek durum 2: Çocuğunuz parkta (ya da herhangi bir yerde) ve eve gitme zamanı geldi. Bunu söylediğinizde gitmemek için öfke krizine giriyor. Kendini yere atarak ağlamaya başlıyor.
— Çocuğunuzu 5; 10 dakika öncesinden duruma hazırlayın. “ 5 dakika sonra eve gideceğiz; tamam mı?” gibi cümleler kullanılabilirsiniz. Birden fazla kere tekrarlamanız duyduğu şeye karşı duyarsızlaşmasına ve çocuğunuzda nasıl olsa bu süre uzar tutumuna sebep olabilir. Tutarlı ve kararlı olmanız bu durumu çözecektir.
*Örnek durum 3: Çocuğunuz sizin tercih ettiğiniz kıyafeti giymek istemiyor. Hatta kışın ortasında; yazlık bir kıyafet giymek için tutturuyor. Siz izin vermediğinizde öfke krizine giriyor ve bağırmaya başlıyor.
— Çocuğunuza her zaman birden fazla kıyafet seçeneği sunabilirsiniz. İki ya da üç seçenek sunduğunuz zaman; kendisinin tercih etmesi muhtemel öfkeyi engelleyecektir.
Sinirli ve saldırgan davranışlar küçük yaşlarda tolere edilse de yaş büyüdükçe ve özellikle okula başlamayla birlikte sorun olmaya başlar. Yukarıda belirtilenleri yaptığınız halde çocuğunuzun bu tip davranışları değişmiyorsa; sinirlendiğinde nefesini tutuyor; baygınlık geçiyor veya kendine ya da başkalarına zarar veriyorsa bir uzmandan destek almakta fayda var.
Psikolog Bengü Aksekili
• Çocuğunuz konuşurken dinlemeyin; hatta onu duymazdan gelin. Göz kontağı kurmayın; başka şeylerle uğraşarak dinliyormuş gibi gözükün.
• İstemediği şeyleri ona zorla yaptırın; kabul ettirin; fikrini sormayın.
• Çocuğunuzla inatlaşın; bir sorunu olduğunda çözüm yolları düşünmesine izin vermeyin.
• Hatta aşırı koruyucu bir ebeveynlik sergileyin ki; siz yanınızda olmadığında kendi başına hiçbir iş yapamaz hale gelsin.
• Çocuğunuza hiçbir kural koymayın ya da koyduğunuz kuralları sürekli değiştirin; tutarsız olun.
• Her istediğini yerine getirin; ödülle iş yaptırın.
• Çocuğunuzu sürekli azarlayın; tehdit edin ve suçlayın.
• Çocuğunuza zaman ayırmayın ve onu sürekli başka çocuklarla; arkadaşlarıyla hatta kardeşleriyle kıyaslayın.
Yukarıda belirttiğim maddelerden sadece birkaçını yapmanız bile sinirli bir çocuk sahibi olmanız için yeterlidir. Çocuklarda görülen huysuzluk nöbetleri 1–3 yaşları arasında oldukça sık yaşanan bir durumdur. Doğru davranıldığı zaman; çocuk 4–5 yaşına geldiğinde bu krizlerden kurtulmuş olursunuz. Bundan sonra; çocuğunuza tutum ve davranışlarınız; ileriki yaşlarında ona rehberlik edecektir tabiki psikolojik olarak sağlıklı bir çocuk yetiştirmek adına yukarıda bahsettiklerimin tam tersini yapmamız gerekiyor.
Peki; çözüm için ne yapılmalıyız?
* Öncelikle bir sorunla karşılaşıldığında ebeveyninin gösterdiği tepkiler; çocuğun davranışlarının belirlenmesinde önemli bir rol oynar. Sorunlarını bağırarak; öfkelenerek çözmeye çalışan anne babasını gören çocukta; aynı yolu tercih edecektir. Bu yüzden onlara doğru rol model olmanız çok önemlidir.
* Çocuğunuz çok öfkeliyken; verdiğiniz nasihatler ya da tehditler faydalı olmayacaktır. Hatta bu davranışlarınız çocuğunuzun sinirini arttıracaktır. Eğer sizi anlayabilecek bir yaştaysa; öfkesi geçtikten sonra onu dinleyeceğinizi belirtebilirsiniz. Öfkesi yatışsın diye o anda istediğini yapmak yerine daha sonra isteği; size de mantıklı geliyorsa; yerine getirilebilir. Anında yerine getirilen istekler daha sonraki öfkeleri alışkanlık haline getirecek ve çocuğunuz hep öfke nöbetleri geçirerek istediğini almaya çalışacaktır.
* Öfke normal bir duygudur ve bize bir şeylerin ters gittiğinin ve çözüm gerektirdiğinin mesajını verir. Birçok ebeveyn çocuğundan bu mesajı almak yerine öfkesini yatıştırmaya çalışır. Öfkenin nedenlerini anlamak ve daha sonrasında çözüm bulmak önemlidir. Çözüm becerilerini çocuğunuza kazandırmak daha sonraki öfke nöbetlerini azaltacak ve kendi kendine durumun üstesinden gelmeye yardımcı olacaktır. Çocuğunuzu öfke krizi anında susturmak için bağırmayın. Nöbetin sebebi anlamaya çalışın; çocuğunuz kendine zarar vermediği sürece sakinleşmesi için ona zaman tanıyın.
* Koyduğunuz kurallarda tutarlı olun. Kurallara uyma konusunda anne-baba dâhil; çocuğun çevresindeki herkesin aynı tutum içerisinde olması önemlidir. Örneğin ebeveynlerden birinin hayır dediği bir şeye; bir diğeri izin verirse veyahut torununu 40 yılda bir gören dedenin koyulan kuralı kaldırması gibi tutarsızlıkları; çocuklar çok çabuk yakalar ve değerlendirirler.
* Çocuğunuzun fiziksel durumunun da öfkelenmesi üzerinde etkisi vardır. Özellikle uykusuzluk ve açlık çocukların daha çabuk sinirlenmesine sebep olur. Bu yüzden uykusunu almasına ve düzenli beslenmesine dikkat edilmesi gerekir. Öfkeye duygusal sebeplerde neden olabilir. Aile içi problemler; okula başlama ya da akran sorunları gibi durumlar bunların başında gelmektedir.
* Çocuklar bazen dikkat çekmek istedikleri için bu tip nöbetlere girerler. Bunlar ilgi eksikliğinden kaynaklanan nöbetlerdir. Çocuğunuzla geçireceğiniz kaliteli zamanlar bunu önleyecektir.
En sık karşılaşılan öfke nöbetlerine örnekler ve basit çözümler;
*Örnek durum 1: Çocuğunuz ile markete gittiğinizde her şeyi istiyor ve siz de haklı olarak almıyorsunuz. Genellikle bu durum öfke krizleriyle sonuçlanıyor.
— Markete gitmeden önce çocuğunuzun tok olduğundan emin olun. Alışverişinizden önce tek bir tercihi olduğu konusunda; çocuğunuzla anlaşmaya varın. Muhtemelen sizi yine de zorlayacaktır. Lakin koyduğunuz kurala sadık kalmanız; sakinliğiniz ve tutarlılığınız birkaç seferden sonra neticesini verecektir. Dahası; alabileceği bir şey ve onu düşünerek seçmesi; tercihini daha kıymetli hale getirecek ve doyumsuz olmayacaktır.
*Örnek durum 2: Çocuğunuz parkta (ya da herhangi bir yerde) ve eve gitme zamanı geldi. Bunu söylediğinizde gitmemek için öfke krizine giriyor. Kendini yere atarak ağlamaya başlıyor.
— Çocuğunuzu 5; 10 dakika öncesinden duruma hazırlayın. “ 5 dakika sonra eve gideceğiz; tamam mı?” gibi cümleler kullanılabilirsiniz. Birden fazla kere tekrarlamanız duyduğu şeye karşı duyarsızlaşmasına ve çocuğunuzda nasıl olsa bu süre uzar tutumuna sebep olabilir. Tutarlı ve kararlı olmanız bu durumu çözecektir.
*Örnek durum 3: Çocuğunuz sizin tercih ettiğiniz kıyafeti giymek istemiyor. Hatta kışın ortasında; yazlık bir kıyafet giymek için tutturuyor. Siz izin vermediğinizde öfke krizine giriyor ve bağırmaya başlıyor.
— Çocuğunuza her zaman birden fazla kıyafet seçeneği sunabilirsiniz. İki ya da üç seçenek sunduğunuz zaman; kendisinin tercih etmesi muhtemel öfkeyi engelleyecektir.
Sinirli ve saldırgan davranışlar küçük yaşlarda tolere edilse de yaş büyüdükçe ve özellikle okula başlamayla birlikte sorun olmaya başlar. Yukarıda belirtilenleri yaptığınız halde çocuğunuzun bu tip davranışları değişmiyorsa; sinirlendiğinde nefesini tutuyor; baygınlık geçiyor veya kendine ya da başkalarına zarar veriyorsa bir uzmandan destek almakta fayda var.
Psikolog Bengü Aksekili