2- 6 Yaş Dönemi Çocuklarının Gelişim Özellikleri
Okul öncesi olarak adlandırılan 0–6 yaş dönemi çocuğunuzun kişilik ve zihinsel gelişimi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu dönemdeki çocuklar kişisel ayrılıklar olmakla beraber ortak gelişim özellikleri göstermektedir.
2 YAŞ DÖNEMİ:
Psikomotor Gelişim
• Üç tekerlekli bisiklete oturur; ama pedalları kullanamaz. Bisikleti; ayaklarıyla yeri iterek ileri yürütür.
• Büyük düğmeleri ilikleyip çözebilir.
• Kalemi genellikle daha sık kullandığı eliyle; başparmağı ile iki parmağını kullanarak ucuna epeyce yakın bir yerden tutar.
• Kendiliğinden; hem dairesel hem de ileri geri karalamalar yapar ve küçüklü büyüklü noktalar çizer.
• 3–5 küple kule yapar.
• Büyük oyuncakları kolaylıkla itip çekebilir; ama önüne bir engel çıktığında oyuncağı yönlendirmede güçlük çeker.
Bilişsel Gelişim
• 2 yaşın sonunda 3-5 kelimelik cümleler kurabilir. Kullandığı kelimelerden çok daha fazlasını anlar.
• İşlem öncesi evredeki bu çocuklar; dış dünyayı; kendi "ben-merkezli" bakış açılarından algılarlar; başka birinin açısından göremezler.
• Resimli kitaplardan çok hoşlanır; en çok beğendiği resimlerde ince ayrıntılara dikkat eder.
• Fotoğraf bir kez gösterildikten sonra; tanıdığı yetişkinleri fotoğrafta ayırt edebilir; genelde kendisini tanıyamaz. Ancak 2 buçuk yaşından itibaren fotoğraflarda kendisini tanıyabilir.
• İstenildiğinde saçını; elini; burnunu; gözünü; ağzını; ayaklarını doğru olarak gösterir.
Piaget ve Bilişsel Gelişim Evreleri
Piaget mantıklı düşünmenin dört basamağı içerdiğini belirtmektedir.
• Duyusal-motor evre (0-2 Yaş)
• İşlem öncesi dönem (2-7 yaş)
• Somut işlemler dönemi (7-11/12 yaş)
• Soyut işlemler dönemi (11/12 yaş ve üzeri)
İşlem öncesi dönem (2-7 yaş):
İşlem öncesi dönem 2’ye ayrılır.
o Sembolik ya da Kavram Öncesi Dönem (2-4 yaş)
o Sezgisel Dönem (4-7 yaş)
A.Sembolik ya da Kavram Öncesi Dönem (2-4 yaş):
• Dil hızlı gelişir: Dil hızlı gelişir ancak geliştirdikleri kavramlar ve kullandıkları sembollerin anlamları; kendilerine özgüdür; çoğu zaman gerçek değildir.
• Sembolik oyun ve düşünme: Çocuk hayal gücünü kullanarak düşünür. Çocuk gözünün önünde bulunmayan ya da hiç mevcut olmayan nesne; olay; kişi; varlığı temsil eden semboller geliştirmeye başlar.
Örneğin;
• Çubuğu at; cetveli tabanca gibi kullanabilirler.
• Boş çay fincanının içinde çay varmış gibi içmeye başlarlar.
• Hayal dünyalarının çok geniş olması; bu yaş çocuklarının bir başka özellikleridir. Oyunları gözlendiğinde; kurdukları hayal dünyasında saatlerce oynadıkları; hayali arkadaşlarıyla ya da oyuncakları ile konuştukları gözlenebilir. Bu dönem çocuklarında; "Cansız ya da düş ürünü varlıklara; canlıymış gibi anlam yükleme" olarak tanımlanan animizm görülür.
Örneğin; çocuk; oyuncak ayısı istediklerini yapmadığı için ona darılabilir. Deniz kıyısından çakıl taşı toplayan bir çocuğa; bir taş almak yerine neden birden fazla taş topladığı sorulduğunda; çocuk “canları sıkılmasın” diye cevap verebilir. Oyuncak bebeği balkonda kaldığı için üşüdüğünü ve hastalanacağını düşünerek oyuncak bebeği içeriye alabilir.
Psikososyal Gelişim
• Engellendiğinde karşı çıkar ve söz dinlemez.
• Paylaşmayı bilmez; her şeyin kendisine ait olduğunu zanneder.
• İsteklerini erteleme veya duruma göre değiştirme anlayışı yeterince gelişmemiştir.
• Kolayca kızar; sabırsızdır; öfkelenince ağlar.
• 2 yaşına kadar yalnız oynanan oyun; bu yaştan sonra arkadaş ilişkilerinin başlamasıyla taklit; birbirini seyretme ve birbirinin oyuncağını alma şekline dönüşür.
• Çevredeki olası tehlikelere karşı duyarlı değildir.
• Engellendiğinde öfke nöbetleri geçirebilir.
• Kolayca kızar; sabırsızdır; öfkelenince ağlar.
• Her şeyi kendi istediğince yapmak ister.
• Her denileni reddeder; en sevdiği kelime Hayır dır.
Dil Gelişimi
• 2 yaş çocuğunun konuşması yabancılarca bile kolay anlaşılabilir ancak hala pek çok çocuksu öğe içerir.
• Sözcük dağarcığı hızla gelişmektedir.
• İki sözcüklü cümleler kurabilir.
• Sık sık "Kim?" ve "Niçin?" sorularını sorar.
• 2 buçuk yaşından itibaren kelime dağarcığı 200 ya da daha fazla sözcüğe ulaşır. Beni; bana; ben ve sen zamirlerini doğru olarak kullanabilir.
Tuvalet Eğitimi:
• Tuvalet eğitimine çocuğun ve anne-babanın hazır olduğu bir dönemde başlanması çok önemlidir.
• Her çocuğun tuvalet eğitimine hazır olma yaşı farklıdır.
• Bazıları 18–24 ay (bağırsak-mesane sinir ve kasları yeterince geliştiği dönem) arası buna hazır olma belirtileri gösterirken; bazı çocukları ise 30 aya kadar beklemek gerekebilir.
• Genellikle kız çocukları; erkek çocuklarından daha önce tuvalet alışkanlığı kazanırlar. Bu yetenek kızlarda ortalama 2;5 yaş; erkeklerde 3 yaştır. Yine de tuvalet eğitimi için en doğru zaman onun hazır olduğu andır.
Çocuğunuzun Tuvalet Eğitimine Hazır Olup Olmadığını Nasıl Anlarsınız?
• Çocuk; tuvalet ihtiyacını daha uzun aralıklarda gidermeye başlamışsa;
• Birkaç saat süresince bezi kuru kalabiliyorsa;
• Altı kirlendiğinde rahatsız oluyorsa;
• Kendini ifade edebiliyor ve basit talimatları anlayabiliyorsa;
• Belli sürelerle ve sıkılmadan oturabiliyorsa;
• Tuvalete girdiğinizde o da girmek; sizi izlemek; oturmak; sifonu çekmek; tuvalet kâğıdını koparmak istiyorsa;
• Tuvalet ihtiyacı duyduğunda bunu mimikleriyle; duruşuyla veya sözel olarak ifade etmeye başlamışsa; çocuğun yeterli kas kontrolünü kazandığı düşünülebilir.
• Bunların dışında; çocuğun eğitime duygusal olarak da hazır olması gerekir. Eğer direniyorsa; onu zorlamayın! Sadece biraz daha zamana ihtiyacı olabilir. Zorlayıcı bir tuvalet eğitimi; çocuğun kendini kötü hissetmesine yol açar; kalıcı problemlere; kabızlığa yol açabilir.
Tuvalet Eğitimi Sırasında Nelere Dikkat Etmeli?
• Çocuğunuzun lazımlığını tuvalete kolaylıkla ulaşabileceği bir yere koyun.
• Çocuğunuzun kakasından iğrenir ya da burnunuzu tıkayarak rahatsız olduğunuzu belirtir davranışlarda bulunursanız; çocuğunuz bu normal yaşamsal ihtiyacının ayıp; kötü bir şey olduğunu düşünecektir. Ona; mutlaka bunun çok normal ve herkes tarafından yapılan bir şey olduğunu anlatmanız gerekir.
• Çocuk; çişi geldiğinde oturağı kullanması konusunda cesaretlendirilmelidir. Bu eğitimin gereklerini hemen yerine getirmesini beklemek çocuk açısından ciddi bir baskı olacağından teşvik için; küçük ödülleri pekiştirme aracı olarak kullanabilirsiniz.
• Çocuk; düzenli olarak yatağa girmeden önce tuvalete götürülmelidir.
• Her çocuk tuvalet eğitimi sürecinde ara sıra altına kaçırabilir. Bu durumda çocuğa kızılmamalı; ayıplanmamalı; cezalandırılmamalıdır. Kaslarını kullanmayı öğrenirken kaçırmalar olağandır ve biraz zaman alabilir.
• Gece kuruluğu nadiren gündüz kuruluğu ile aynı anda başlayabilse de; çoğunlukla gerçekleşmesi daha uzun sürebilir. Aileler; gün içinde çocuklarına bez bağlamazken geceleri bez bağlayarak uyutmaktadırlar. Oysa bu şekilde başlanmış tuvalet eğitiminin çocuğa verdiği mesaj şudur: ‘Gündüz altına yapmamalısın ama gece yapabilirsin.’ Bu mesajı alan ve böyle şartlanan çocuğa kalıcı ve doğru tuvalet alışkanlığını kazandırmak neredeyse imkânsız hale gelir.
• Yatmaya hazırlanan çocuğa çok sulu gıdalar vermemek; aşırı hareketliliği engellemek ve uykudan önce tuvalet ihtiyacını gidermek önemlidir; ayrıca; gece belli bir saatte çocuğu tuvalete kaldırmak gerekir.
• Dikkatli aileler; çocuk uyumakta iken tuvalet ihtiyacının olup olmadığını iyi bir gözlemle fark edebilirler. Böyle bir durum söz konusu olduğunda uyuyan çocuk huzursuzlaşır; çok sık kıpırdar; yatakta döner. Bu tarz bedensel ifadeler önemli ipuçlarıdır ve tuvalete kaldırmak için uygun anlardır.
• İşi kolaylaştıracak bir diğer yöntem; bu eğitim sırasında çocuğun gözlemleyeceği uygun bir model sunmaktır. Bu model anne ya da baba veya abi - abla gibi aile bireyleri olabilir ama model olacak kişi mutlaka çocukla aynı cinsiyette olmalıdır.
• Çocuk modelle beraber tuvalete gitmeli ve onu izlemelidir. Bu gözlem; sözle anlatılamayacak pek çok talimatı anlamasını kolaylaştıracaktır çünkü çocuklar gördükleri değişik davranışları yapma eğilimindedirler. Dolayısıyla böyle bir modellemenin ardından hevesle aynı davranışı yapmak isteyecektir.
• Tuvalet eğitiminin tamamlanması çocuktan çocuğa değişmekle birlikte çocuğun 5 yaşına kadar altını ıslatmamayı; 4 yaşına kadar da altını kirletmemeyi öğrenmesi beklenir.
3 YAŞ DÖNEMİ:
Psikomotor Gelişim
• Merdivenden yukarı ayak değiştirerek çıkar ve aşağı inerken her basamakta iki ayağını bitiştirir.
• Koşarken ve büyük oyuncakları itip çekerken önüne çıkan engelleri aşabilir; köşeleri dönebilir.
• Pedalları kullanarak üç tekerlekli bisiklete binebilir.
• Ayak bileklerini çapraz koyarak oturabilir.
• 9 ve daha fazla küple kule yapabilir.
• İpliğe büyük tahta boncuklar dizebilir.
• Makas kullanabilir.
• Kalemi sık kullandığı eliyle başparmağı arasında ucuna yakın tutar ve el hareketlerine egemen bir biçimde ustaca kullanabilir.
Bilişsel Gelişim
• Konuşurken ses tonunu duruma göre değiştirebilir.
• Adını; soyadını; cinsiyetini ve yaşını söyleyebilir.
• Öyküleri büyük bir dikkatle dinler.
• Bildiği birkaç çocuk şiirini ezbere okuyabilir.
• 10’a kadar ya da daha fazla ezbere sayabilir.
PİAGET’NİN Sembolik ya da Kavram Öncesi Dönem (2-4 yaş) ÖZELLİKLERİNE GÖRE;
o Objeleri sadece tek bir özellikleri açısından sınıflandırılabilirler.
Örneğin; renklerine göre sınıflandırma ya da biçimlerine göre sınıflandırma gibi. Bir özellik bakımından farklı olan nesnelerin farkını göremezler. (Örneğin; yeşil üçgenlerle yeşil kareleri bir arada gruplayabilir.)
o Mantık yürütmede tümevarım ya da tümdengelim yollarını kullanamazlar. Mantıkları değişken ve yüzeyseldir. Tek yönlü düşünürler.
Örneğin; kedi dört bacaklı; tüylü ve küçük bir hayvandır. Bu da dört bacaklı; küçük ve tüylü bir hayvan; o halde bu da kedidir diyebilir.
• Çocuk birbirleriyle her zaman ilişkili olmayan durumlar arasında bağ kurmaya çalışır.
Örneğin; annesi hastanede doğum yapan bir çocuk annesi eve bebekle geldiği için annesinin hastaneye her gidişinde eve bir bebekle döneceğini bekleyebilir.
Dil Gelişimi
• Cümleleri daha dramatik hale gelmiştir.
• 300 civarında kelime bilmekte ve kendi kendine uzun süren konuşmalar yapmaktadır.
• Yeni kelimelere karşı büyük bir istek ve ilgi duyar.
Psikososyal Gelişim
• Çevreyi derli toplu tutmaya özen gösterir.
• Oyun sırasında kendi kendine konuşma giderek azalır ve yerini başkalarıyla konuşma alır.
• Başka çocuklarla uyum içinde oynayabilir.
4 YAŞ DÖNEMİ
Psikomotor Gelişim
• Ayak değiştirerek büyük bir rahatlıkla merdivenlerden inip çıkabilir.
• Fırlatma; tutma; sektirme gibi top oyunları oynayabilirler.
• Diş fırçalama; giyinme; ayakkabı bağlama gibi eylemler anne babanın ufak yardımlarıyla başarılabilir.
• Kalemi yetişkin gibi tutar ve başarıyla kullanır.
• Gözlerini ayrı ayrı kapatabilir ve tek gözle kaldığında bazı nesneleri toplayabilir.
• Taklit ederek sağ ve sol elini tam olarak açar ve baş parmağını her bir parmağına dokundurabilir.
• Çizdiği insan resminde baş; kol; bacaklar ve parmaklar belirgindir.
Dil Gelişimi
• Kelime haznesi; ortalama 1500 sözcüğe ulaşmıştır. 4. Yaş boyunca bu rakam 2500’e ulaşacaktır. Bir seferde sekiz kelimeyi birbirine bağlayarak; ayrıntılı hikâyeler anlatabilir.
• Anlatımları; yalnızca başından geçmiş olaylara dair değil; aynı zamanda rüya ve imgeleriyle ilgili de olacaktır.
• Konuşmasının çoğu gayet açıktır. Bununla birlikte 5 yaş ortalarına kadar F; V; S ve Z sesleri hala sıkıntı verebilir.
• Dil bilgisi hataları azalır.
• Bir kısmı doğru; bir kısmı hayal ürünü uzun öyküler anlatırlar.
• Şarkı; tekerleme söylemek; duydukları şeyleri tekrar etmek gibi alışkanlıklar oluşur.
• Adını; soyadını; ev adresini ve yaşını söyleyebilir.
• 20’ ye kadar ezbere sayabilir; nesne sözcük arasında eşleştirme yapabilir; yaptığı eşleştirmeler ile 4 ya da 5’e kadar sayabilir.
Psikososyal Gelişim
• Yaşıtlarıyla oyun oynamaktan ve masal dinlemekten çok keyif alırlar.
• Arkadaşlarıyla düzenli olarak iletişim kurar. Hatta bir “en iyi arkadaş” seçmiş olabilir. Genellikle- fakat her zaman değil- seçilen çocuk aynı cinsiyetten olacaktır.
• Gerçek hayatı taklide dayanan oyunlar daha karmaşıklaşır.
• İnatçı bir görüntü sergiler ve bağımsızlığına çok düşkündür ve kendi isteğiyle hareket etmek ister.
• Dramatik oyunlar sergilediği kılıktan kılığa girdiği oyunları tercih eder.
• Hayal dünyası oldukça aktif olmaya devam edecektir. Gerçek ile hayali olanı ayırt etme yeteneği önemli ölçüde artar.
• Duyguları ve çevresindekilerin duygusal ihtiyaçlarını anlamaya başlar.
• Cinselliğin daha çok farkında olmaya başlar. Kızlar ve erkekler arasındaki farklılıklar hakkında sorular sormaya başlayabilir; cinsel bölgelerini inceleyebilir ve diğer çocukların özel bölgeleri hakkında merakını ifade edebilir.
Bilişsel Gelişim
• Yakın geçmişteki olayları; olup bitenler arasında ilişki kurarak anlatabilir.
• Nesneleri ismini söylediği nesneye dokunup nesne-sözcük arasında birebir eşleme yapabilir.
• Şakalardan; fıkralardan zevk alır; uygunsuz sözlerden; ifadelerden ve argodan hoşlanır.
B. Piaget’nin sezgisel dönem (4 -7 yaş) özelliklerine göre;
• Piaget’e göre sezgisel dönemdeki çocuklar özelden özele akıl yürütme yaparlar. Bu olayları yalnızca geçirdiği yaşantılara bağlı olarak tek yönlü düşünebilme özelliğidir.
Örneğin; her sabah kahvaltısında yumurta yiyen bir çocuk; başkasının evinde kaldığı bir gecenin sabahında yaptığı kahvaltıda yumurta yememiştir. Annesi; “kahvaltı yaptın mı?” diye sorduğunda çocuk “kahvaltı yapmadım” (yumurta yemediği için) demiştir.
• Piaget e göre işlem öncesi dönemdeki çocuklar; bir nesnenin görünüşündeki herhangi bir değişikliğe karşın aynı kalabileceğini kavrayamazlar. Korunumun çocuklar tarafından anlaşılması; bilişsel gelişimle ilgili olarak üzerinde en çok araştırma yapılan konulardan biridir.
• Miktar korunumunun kavranmasına ilişkin bir örnek: eşit aralıklarla dizilmiş eşit sayıda iki sıra boncuk çocuğa gösterildikten sonra; sıralardan birindeki boncukların arası açılır ve hangi sırada daha çok boncuk olduğu sorulur. Miktar korunumunu henüz kazanmamış çocuklar; geniş aralıklı sıradaki boncukların daha çok olduğunu söylerler.
5 YAŞ DÖNEMİ
Psikomotor Gelişim
• Kalemi iyi kullanır.
• Dişlerini fırçalayabilir.
• Kendisi giyinir; ancak düğme ve bağcıklarda yardım ister.
• Daire; üçgen; artı gibi şekilleri kopya edebilir.
• Üç veya daha fazla parçadan oluşan insan resmi çizebilir.
Dil Gelişimi
• Saymaya başlar.
• Temel renkleri bilir.
• Bazı basit kelimeleri açıklayabilir.
• Harfleri tanıyabilir.
• Basit öyküler anlatır.
Psikososyal Gelişim
• Anaokuluyla birlikte yeni beklentiler ve kurallarla tanışır.
• Vücudunu merak eder.
• Diğer çocukların veya kardeşlerinin yaptığı şeyleri yapmak ister.
• Bebeklerin nereden geldiğini merak edip sorabilir.
• Doğru; yanlış gibi kavramları öğrenir.
• Kendi duygularını kelimelerle daha iyi anlatabilir.
• Oyun sırasında daha yaratıcıdır.
Bilişsel Gelişim
• Zihinsel kıyaslama yapamazlar.
• Mantık henüz gelişmemiştir.
• Konuşması oldukça akıcıdır; dil bilgisi kurallarına uyan ifadeler içerir.
• Kendine öykü okunması veya anlatılması çok hoşuna gider; sonradan kendi başına öyküyü tam ayrıntılarıyla oyununda canlandırır.
• Somut isimleri nesneyi kullanarak tanım.
2 YAŞ DÖNEMİ:
Psikomotor Gelişim
• Üç tekerlekli bisiklete oturur; ama pedalları kullanamaz. Bisikleti; ayaklarıyla yeri iterek ileri yürütür.
• Büyük düğmeleri ilikleyip çözebilir.
• Kalemi genellikle daha sık kullandığı eliyle; başparmağı ile iki parmağını kullanarak ucuna epeyce yakın bir yerden tutar.
• Kendiliğinden; hem dairesel hem de ileri geri karalamalar yapar ve küçüklü büyüklü noktalar çizer.
• 3–5 küple kule yapar.
• Büyük oyuncakları kolaylıkla itip çekebilir; ama önüne bir engel çıktığında oyuncağı yönlendirmede güçlük çeker.
Bilişsel Gelişim
• 2 yaşın sonunda 3-5 kelimelik cümleler kurabilir. Kullandığı kelimelerden çok daha fazlasını anlar.
• İşlem öncesi evredeki bu çocuklar; dış dünyayı; kendi "ben-merkezli" bakış açılarından algılarlar; başka birinin açısından göremezler.
• Resimli kitaplardan çok hoşlanır; en çok beğendiği resimlerde ince ayrıntılara dikkat eder.
• Fotoğraf bir kez gösterildikten sonra; tanıdığı yetişkinleri fotoğrafta ayırt edebilir; genelde kendisini tanıyamaz. Ancak 2 buçuk yaşından itibaren fotoğraflarda kendisini tanıyabilir.
• İstenildiğinde saçını; elini; burnunu; gözünü; ağzını; ayaklarını doğru olarak gösterir.
Piaget ve Bilişsel Gelişim Evreleri
Piaget mantıklı düşünmenin dört basamağı içerdiğini belirtmektedir.
• Duyusal-motor evre (0-2 Yaş)
• İşlem öncesi dönem (2-7 yaş)
• Somut işlemler dönemi (7-11/12 yaş)
• Soyut işlemler dönemi (11/12 yaş ve üzeri)
İşlem öncesi dönem (2-7 yaş):
İşlem öncesi dönem 2’ye ayrılır.
o Sembolik ya da Kavram Öncesi Dönem (2-4 yaş)
o Sezgisel Dönem (4-7 yaş)
A.Sembolik ya da Kavram Öncesi Dönem (2-4 yaş):
• Dil hızlı gelişir: Dil hızlı gelişir ancak geliştirdikleri kavramlar ve kullandıkları sembollerin anlamları; kendilerine özgüdür; çoğu zaman gerçek değildir.
• Sembolik oyun ve düşünme: Çocuk hayal gücünü kullanarak düşünür. Çocuk gözünün önünde bulunmayan ya da hiç mevcut olmayan nesne; olay; kişi; varlığı temsil eden semboller geliştirmeye başlar.
Örneğin;
• Çubuğu at; cetveli tabanca gibi kullanabilirler.
• Boş çay fincanının içinde çay varmış gibi içmeye başlarlar.
• Hayal dünyalarının çok geniş olması; bu yaş çocuklarının bir başka özellikleridir. Oyunları gözlendiğinde; kurdukları hayal dünyasında saatlerce oynadıkları; hayali arkadaşlarıyla ya da oyuncakları ile konuştukları gözlenebilir. Bu dönem çocuklarında; "Cansız ya da düş ürünü varlıklara; canlıymış gibi anlam yükleme" olarak tanımlanan animizm görülür.
Örneğin; çocuk; oyuncak ayısı istediklerini yapmadığı için ona darılabilir. Deniz kıyısından çakıl taşı toplayan bir çocuğa; bir taş almak yerine neden birden fazla taş topladığı sorulduğunda; çocuk “canları sıkılmasın” diye cevap verebilir. Oyuncak bebeği balkonda kaldığı için üşüdüğünü ve hastalanacağını düşünerek oyuncak bebeği içeriye alabilir.
Psikososyal Gelişim
• Engellendiğinde karşı çıkar ve söz dinlemez.
• Paylaşmayı bilmez; her şeyin kendisine ait olduğunu zanneder.
• İsteklerini erteleme veya duruma göre değiştirme anlayışı yeterince gelişmemiştir.
• Kolayca kızar; sabırsızdır; öfkelenince ağlar.
• 2 yaşına kadar yalnız oynanan oyun; bu yaştan sonra arkadaş ilişkilerinin başlamasıyla taklit; birbirini seyretme ve birbirinin oyuncağını alma şekline dönüşür.
• Çevredeki olası tehlikelere karşı duyarlı değildir.
• Engellendiğinde öfke nöbetleri geçirebilir.
• Kolayca kızar; sabırsızdır; öfkelenince ağlar.
• Her şeyi kendi istediğince yapmak ister.
• Her denileni reddeder; en sevdiği kelime Hayır dır.
Dil Gelişimi
• 2 yaş çocuğunun konuşması yabancılarca bile kolay anlaşılabilir ancak hala pek çok çocuksu öğe içerir.
• Sözcük dağarcığı hızla gelişmektedir.
• İki sözcüklü cümleler kurabilir.
• Sık sık "Kim?" ve "Niçin?" sorularını sorar.
• 2 buçuk yaşından itibaren kelime dağarcığı 200 ya da daha fazla sözcüğe ulaşır. Beni; bana; ben ve sen zamirlerini doğru olarak kullanabilir.
Tuvalet Eğitimi:
• Tuvalet eğitimine çocuğun ve anne-babanın hazır olduğu bir dönemde başlanması çok önemlidir.
• Her çocuğun tuvalet eğitimine hazır olma yaşı farklıdır.
• Bazıları 18–24 ay (bağırsak-mesane sinir ve kasları yeterince geliştiği dönem) arası buna hazır olma belirtileri gösterirken; bazı çocukları ise 30 aya kadar beklemek gerekebilir.
• Genellikle kız çocukları; erkek çocuklarından daha önce tuvalet alışkanlığı kazanırlar. Bu yetenek kızlarda ortalama 2;5 yaş; erkeklerde 3 yaştır. Yine de tuvalet eğitimi için en doğru zaman onun hazır olduğu andır.
Çocuğunuzun Tuvalet Eğitimine Hazır Olup Olmadığını Nasıl Anlarsınız?
• Çocuk; tuvalet ihtiyacını daha uzun aralıklarda gidermeye başlamışsa;
• Birkaç saat süresince bezi kuru kalabiliyorsa;
• Altı kirlendiğinde rahatsız oluyorsa;
• Kendini ifade edebiliyor ve basit talimatları anlayabiliyorsa;
• Belli sürelerle ve sıkılmadan oturabiliyorsa;
• Tuvalete girdiğinizde o da girmek; sizi izlemek; oturmak; sifonu çekmek; tuvalet kâğıdını koparmak istiyorsa;
• Tuvalet ihtiyacı duyduğunda bunu mimikleriyle; duruşuyla veya sözel olarak ifade etmeye başlamışsa; çocuğun yeterli kas kontrolünü kazandığı düşünülebilir.
• Bunların dışında; çocuğun eğitime duygusal olarak da hazır olması gerekir. Eğer direniyorsa; onu zorlamayın! Sadece biraz daha zamana ihtiyacı olabilir. Zorlayıcı bir tuvalet eğitimi; çocuğun kendini kötü hissetmesine yol açar; kalıcı problemlere; kabızlığa yol açabilir.
Tuvalet Eğitimi Sırasında Nelere Dikkat Etmeli?
• Çocuğunuzun lazımlığını tuvalete kolaylıkla ulaşabileceği bir yere koyun.
• Çocuğunuzun kakasından iğrenir ya da burnunuzu tıkayarak rahatsız olduğunuzu belirtir davranışlarda bulunursanız; çocuğunuz bu normal yaşamsal ihtiyacının ayıp; kötü bir şey olduğunu düşünecektir. Ona; mutlaka bunun çok normal ve herkes tarafından yapılan bir şey olduğunu anlatmanız gerekir.
• Çocuk; çişi geldiğinde oturağı kullanması konusunda cesaretlendirilmelidir. Bu eğitimin gereklerini hemen yerine getirmesini beklemek çocuk açısından ciddi bir baskı olacağından teşvik için; küçük ödülleri pekiştirme aracı olarak kullanabilirsiniz.
• Çocuk; düzenli olarak yatağa girmeden önce tuvalete götürülmelidir.
• Her çocuk tuvalet eğitimi sürecinde ara sıra altına kaçırabilir. Bu durumda çocuğa kızılmamalı; ayıplanmamalı; cezalandırılmamalıdır. Kaslarını kullanmayı öğrenirken kaçırmalar olağandır ve biraz zaman alabilir.
• Gece kuruluğu nadiren gündüz kuruluğu ile aynı anda başlayabilse de; çoğunlukla gerçekleşmesi daha uzun sürebilir. Aileler; gün içinde çocuklarına bez bağlamazken geceleri bez bağlayarak uyutmaktadırlar. Oysa bu şekilde başlanmış tuvalet eğitiminin çocuğa verdiği mesaj şudur: ‘Gündüz altına yapmamalısın ama gece yapabilirsin.’ Bu mesajı alan ve böyle şartlanan çocuğa kalıcı ve doğru tuvalet alışkanlığını kazandırmak neredeyse imkânsız hale gelir.
• Yatmaya hazırlanan çocuğa çok sulu gıdalar vermemek; aşırı hareketliliği engellemek ve uykudan önce tuvalet ihtiyacını gidermek önemlidir; ayrıca; gece belli bir saatte çocuğu tuvalete kaldırmak gerekir.
• Dikkatli aileler; çocuk uyumakta iken tuvalet ihtiyacının olup olmadığını iyi bir gözlemle fark edebilirler. Böyle bir durum söz konusu olduğunda uyuyan çocuk huzursuzlaşır; çok sık kıpırdar; yatakta döner. Bu tarz bedensel ifadeler önemli ipuçlarıdır ve tuvalete kaldırmak için uygun anlardır.
• İşi kolaylaştıracak bir diğer yöntem; bu eğitim sırasında çocuğun gözlemleyeceği uygun bir model sunmaktır. Bu model anne ya da baba veya abi - abla gibi aile bireyleri olabilir ama model olacak kişi mutlaka çocukla aynı cinsiyette olmalıdır.
• Çocuk modelle beraber tuvalete gitmeli ve onu izlemelidir. Bu gözlem; sözle anlatılamayacak pek çok talimatı anlamasını kolaylaştıracaktır çünkü çocuklar gördükleri değişik davranışları yapma eğilimindedirler. Dolayısıyla böyle bir modellemenin ardından hevesle aynı davranışı yapmak isteyecektir.
• Tuvalet eğitiminin tamamlanması çocuktan çocuğa değişmekle birlikte çocuğun 5 yaşına kadar altını ıslatmamayı; 4 yaşına kadar da altını kirletmemeyi öğrenmesi beklenir.
3 YAŞ DÖNEMİ:
Psikomotor Gelişim
• Merdivenden yukarı ayak değiştirerek çıkar ve aşağı inerken her basamakta iki ayağını bitiştirir.
• Koşarken ve büyük oyuncakları itip çekerken önüne çıkan engelleri aşabilir; köşeleri dönebilir.
• Pedalları kullanarak üç tekerlekli bisiklete binebilir.
• Ayak bileklerini çapraz koyarak oturabilir.
• 9 ve daha fazla küple kule yapabilir.
• İpliğe büyük tahta boncuklar dizebilir.
• Makas kullanabilir.
• Kalemi sık kullandığı eliyle başparmağı arasında ucuna yakın tutar ve el hareketlerine egemen bir biçimde ustaca kullanabilir.
Bilişsel Gelişim
• Konuşurken ses tonunu duruma göre değiştirebilir.
• Adını; soyadını; cinsiyetini ve yaşını söyleyebilir.
• Öyküleri büyük bir dikkatle dinler.
• Bildiği birkaç çocuk şiirini ezbere okuyabilir.
• 10’a kadar ya da daha fazla ezbere sayabilir.
PİAGET’NİN Sembolik ya da Kavram Öncesi Dönem (2-4 yaş) ÖZELLİKLERİNE GÖRE;
o Objeleri sadece tek bir özellikleri açısından sınıflandırılabilirler.
Örneğin; renklerine göre sınıflandırma ya da biçimlerine göre sınıflandırma gibi. Bir özellik bakımından farklı olan nesnelerin farkını göremezler. (Örneğin; yeşil üçgenlerle yeşil kareleri bir arada gruplayabilir.)
o Mantık yürütmede tümevarım ya da tümdengelim yollarını kullanamazlar. Mantıkları değişken ve yüzeyseldir. Tek yönlü düşünürler.
Örneğin; kedi dört bacaklı; tüylü ve küçük bir hayvandır. Bu da dört bacaklı; küçük ve tüylü bir hayvan; o halde bu da kedidir diyebilir.
• Çocuk birbirleriyle her zaman ilişkili olmayan durumlar arasında bağ kurmaya çalışır.
Örneğin; annesi hastanede doğum yapan bir çocuk annesi eve bebekle geldiği için annesinin hastaneye her gidişinde eve bir bebekle döneceğini bekleyebilir.
Dil Gelişimi
• Cümleleri daha dramatik hale gelmiştir.
• 300 civarında kelime bilmekte ve kendi kendine uzun süren konuşmalar yapmaktadır.
• Yeni kelimelere karşı büyük bir istek ve ilgi duyar.
Psikososyal Gelişim
• Çevreyi derli toplu tutmaya özen gösterir.
• Oyun sırasında kendi kendine konuşma giderek azalır ve yerini başkalarıyla konuşma alır.
• Başka çocuklarla uyum içinde oynayabilir.
4 YAŞ DÖNEMİ
Psikomotor Gelişim
• Ayak değiştirerek büyük bir rahatlıkla merdivenlerden inip çıkabilir.
• Fırlatma; tutma; sektirme gibi top oyunları oynayabilirler.
• Diş fırçalama; giyinme; ayakkabı bağlama gibi eylemler anne babanın ufak yardımlarıyla başarılabilir.
• Kalemi yetişkin gibi tutar ve başarıyla kullanır.
• Gözlerini ayrı ayrı kapatabilir ve tek gözle kaldığında bazı nesneleri toplayabilir.
• Taklit ederek sağ ve sol elini tam olarak açar ve baş parmağını her bir parmağına dokundurabilir.
• Çizdiği insan resminde baş; kol; bacaklar ve parmaklar belirgindir.
Dil Gelişimi
• Kelime haznesi; ortalama 1500 sözcüğe ulaşmıştır. 4. Yaş boyunca bu rakam 2500’e ulaşacaktır. Bir seferde sekiz kelimeyi birbirine bağlayarak; ayrıntılı hikâyeler anlatabilir.
• Anlatımları; yalnızca başından geçmiş olaylara dair değil; aynı zamanda rüya ve imgeleriyle ilgili de olacaktır.
• Konuşmasının çoğu gayet açıktır. Bununla birlikte 5 yaş ortalarına kadar F; V; S ve Z sesleri hala sıkıntı verebilir.
• Dil bilgisi hataları azalır.
• Bir kısmı doğru; bir kısmı hayal ürünü uzun öyküler anlatırlar.
• Şarkı; tekerleme söylemek; duydukları şeyleri tekrar etmek gibi alışkanlıklar oluşur.
• Adını; soyadını; ev adresini ve yaşını söyleyebilir.
• 20’ ye kadar ezbere sayabilir; nesne sözcük arasında eşleştirme yapabilir; yaptığı eşleştirmeler ile 4 ya da 5’e kadar sayabilir.
Psikososyal Gelişim
• Yaşıtlarıyla oyun oynamaktan ve masal dinlemekten çok keyif alırlar.
• Arkadaşlarıyla düzenli olarak iletişim kurar. Hatta bir “en iyi arkadaş” seçmiş olabilir. Genellikle- fakat her zaman değil- seçilen çocuk aynı cinsiyetten olacaktır.
• Gerçek hayatı taklide dayanan oyunlar daha karmaşıklaşır.
• İnatçı bir görüntü sergiler ve bağımsızlığına çok düşkündür ve kendi isteğiyle hareket etmek ister.
• Dramatik oyunlar sergilediği kılıktan kılığa girdiği oyunları tercih eder.
• Hayal dünyası oldukça aktif olmaya devam edecektir. Gerçek ile hayali olanı ayırt etme yeteneği önemli ölçüde artar.
• Duyguları ve çevresindekilerin duygusal ihtiyaçlarını anlamaya başlar.
• Cinselliğin daha çok farkında olmaya başlar. Kızlar ve erkekler arasındaki farklılıklar hakkında sorular sormaya başlayabilir; cinsel bölgelerini inceleyebilir ve diğer çocukların özel bölgeleri hakkında merakını ifade edebilir.
Bilişsel Gelişim
• Yakın geçmişteki olayları; olup bitenler arasında ilişki kurarak anlatabilir.
• Nesneleri ismini söylediği nesneye dokunup nesne-sözcük arasında birebir eşleme yapabilir.
• Şakalardan; fıkralardan zevk alır; uygunsuz sözlerden; ifadelerden ve argodan hoşlanır.
B. Piaget’nin sezgisel dönem (4 -7 yaş) özelliklerine göre;
• Piaget’e göre sezgisel dönemdeki çocuklar özelden özele akıl yürütme yaparlar. Bu olayları yalnızca geçirdiği yaşantılara bağlı olarak tek yönlü düşünebilme özelliğidir.
Örneğin; her sabah kahvaltısında yumurta yiyen bir çocuk; başkasının evinde kaldığı bir gecenin sabahında yaptığı kahvaltıda yumurta yememiştir. Annesi; “kahvaltı yaptın mı?” diye sorduğunda çocuk “kahvaltı yapmadım” (yumurta yemediği için) demiştir.
• Piaget e göre işlem öncesi dönemdeki çocuklar; bir nesnenin görünüşündeki herhangi bir değişikliğe karşın aynı kalabileceğini kavrayamazlar. Korunumun çocuklar tarafından anlaşılması; bilişsel gelişimle ilgili olarak üzerinde en çok araştırma yapılan konulardan biridir.
• Miktar korunumunun kavranmasına ilişkin bir örnek: eşit aralıklarla dizilmiş eşit sayıda iki sıra boncuk çocuğa gösterildikten sonra; sıralardan birindeki boncukların arası açılır ve hangi sırada daha çok boncuk olduğu sorulur. Miktar korunumunu henüz kazanmamış çocuklar; geniş aralıklı sıradaki boncukların daha çok olduğunu söylerler.
5 YAŞ DÖNEMİ
Psikomotor Gelişim
• Kalemi iyi kullanır.
• Dişlerini fırçalayabilir.
• Kendisi giyinir; ancak düğme ve bağcıklarda yardım ister.
• Daire; üçgen; artı gibi şekilleri kopya edebilir.
• Üç veya daha fazla parçadan oluşan insan resmi çizebilir.
Dil Gelişimi
• Saymaya başlar.
• Temel renkleri bilir.
• Bazı basit kelimeleri açıklayabilir.
• Harfleri tanıyabilir.
• Basit öyküler anlatır.
Psikososyal Gelişim
• Anaokuluyla birlikte yeni beklentiler ve kurallarla tanışır.
• Vücudunu merak eder.
• Diğer çocukların veya kardeşlerinin yaptığı şeyleri yapmak ister.
• Bebeklerin nereden geldiğini merak edip sorabilir.
• Doğru; yanlış gibi kavramları öğrenir.
• Kendi duygularını kelimelerle daha iyi anlatabilir.
• Oyun sırasında daha yaratıcıdır.
Bilişsel Gelişim
• Zihinsel kıyaslama yapamazlar.
• Mantık henüz gelişmemiştir.
• Konuşması oldukça akıcıdır; dil bilgisi kurallarına uyan ifadeler içerir.
• Kendine öykü okunması veya anlatılması çok hoşuna gider; sonradan kendi başına öyküyü tam ayrıntılarıyla oyununda canlandırır.
• Somut isimleri nesneyi kullanarak tanım.