Atipik Otizm; Belirtileri ve Tedavisi
Otizm; çocuklardaki sosyal etkileşim kurma; dil ve iletişim geliştirme; ilgi ve davranışlar olmak üzere üç temel gelişim alanını etkileyen; genellikle üç yaşından önce belirtilerini gösteren ve ömür boyu süren nörogelişimsel bir bozukluktur. Bazı durumlarda; otizm belirtilerini hafif düzeyde gösteren; öğrenme ve davranış farklılıkları olduğu halde Otizm Spektrum Bozukuluğu nun tanı kriterlerini tam karşılamayan çocuklar ile karşılaşırız. Atipik otizm bu kategoride yer alan çocuklara verilen tanıdır.
Atipik otizm; otizm spektrum bozukluğundan etkilenen üç temel gelişim alanından yalnızca birinde bozukluk görüldüğünde veya bu temel alanların otizmden az etkilenmesi durumunda ve diğer gelişimsel bozukluklar için belirtilen ölçütler karşılanmadığında koyulabilen bir tanıdır.
Bir çocuk aşağıdaki kategorilerden birinde veya birkaçında yer alıyorsa Atipik Otizm tanısını alabilir:
1.Çocuk bir Asperger Sendromlu gibi yüksek işlevli olabilir fakat hafif düzeyde bilişsel ve/veya gecikmiş konuşma sorunları Atipik Otizmde görülürken Asperger Sendromunda görülmez .
2.Çocuk otizmli bir çocuğa benzer ama semptomlar daha ileri bir yaşta başlayabilir (tipik otizm tanısında semptomların 3 yaşından önce başlamış olması gerekir).
3.Çocuk otizm semptomlarının bir kısmına sahip olsa da otizm tanısı alanlardan daha hafif düzeyde takıntılı ve tekrarlayıcı (stereotipik) davranışlara sahiptir.
Aşağıda Atipik Otizmin bazı karakteristik özellikleri sunulmuştur:
•Atipik veya uygun olmayan sosyal davranış
•Düzenli ve eşit olmayan beceri gelişimi (motor; duyusal; görsel-mekansal; bilişsel; sosyal; akademik; davranışsal; motor planlama vs.)
•Alıcı ve ifade edici dil ve konuşma becerilerinde gelişim yetersizliği
•Geçişlerde ve düzen değiştirmede zorluk
•Sözel ve sözel olmayan iletişimde bozukluk ve zorluk
•Tat; koku; dokunma; görme işitme duyularında artmış veya azalmış hassasiyet
•Tekrarlayıcı ve ritüelistik davranışlar
Atipik otizm; dil ve sosyal iletişimle ilgili sorunlar; dilin amaca yönelik kullanımındaki problemler; aşırı çekingenlik; aşırı utangaçlık; gündelik ve özel yaşamında belli ilkelere aşırı bağlılık gibi durumlarla kendini gösterebilir. İlerleyen yaşla tanı değişebilir ve durum bir kişilik özelliğine dönüşebilir. Otistik belirtiler zamanla kaybolabilir; iyi eğitimle ve elverişli şartlarda durum tamamen normale dönebilir. Bu açıdan; erken tanı ve tedaviye süratli geçiş önem taşır. Ağır formu yoktur ve hafif otizmden ayrılması zordur. Bu nedenle normal gelişimin bir parçası olarak görülebilir.
Otizm Spektrum Bozukluklarının tüm formlarında olduğu gibi atipik otizm ve yüksek işlevli otizm grubunda da en etkili tedavi yöntemi erken yaşta ve yoğun bir şekilde başlanan özel eğitim ve psikoeğitsel terapidir. Bazı durumlarda ilaç tedavisi de gerekebilir lakin İlaç tedavileri eğitimi kolaylaştırmaya ya da eşlik eden sorunları ortadan kaldırmaya yöneliktir. İlaç tedavileri ve/veya özel eğitimin diğer tedavilere üstünlüğü bilinmektedir. Bunların yanı sıra davranışçı terapi; duyusal ve motor gelişim ve koordinasyonu destekleyen terapiler; iş-uğraşı terapisi de tedavide etkili olabilmektedir. Bilimsel çalışmalar üç yaşından önce başlanan ve haftada 40 saat uygulanan özel eğitim ve davranışçı terapilerin otizm vakalarının büyük bir kısmında olumlu sonuçlar verdiğini göstermektedir.
Özel eğitim ve psikoeğitsel terapi hizmetleri kapsamlı bir değerlendirmeden sonra; her çocuğun ihtiyaç ve ilgilerine göre planlanır ve uygulanır. Atipik otizm ve/veya otizm spektrum bozukluğu tanısı alan tüm çocuklarda genel olarak amaçladığımız eğitim ve terapi çıktıları şöyledir:
(1) Sosyalleşmede düzelme/artış
(2) Dikkat fonksiyonlarında iyileşme
(3) Bilişsel işlevlerde gelişme
(4) Davranım problemlerinde azalma
(5) Dil becerilerinde artma
(6) Takıntılarda azalma
(7) Motor becerilerde artış
(8) Kendini ifade etme becerilerinde artış
Tedavinin etkili olup olamayacağını veya hangi düzeyde etkili olabileceğini önceden gösterebilen bazı belirteçler vardır. Bunların en önemlileri şöyledir:
(1) Erken tanı ve tedavi;
(2) Özel eğitim ve psikoeğitsel terapinin içeriği ve yoğunluğu
(3) Dil ve iletişim becerilerindeki gelişimsel düzeyin yüksek olması;
(4) Mental retardasyon (zihinsel gerilik) olmaması;
(5) Ek problemlerin az olması ya da bulunmaması;
(6) Yaygın gelişimsel bozukluk tipi
Otizm Spektrum Bozukluğu tanısı içinde yer alan fakat özel eğitim ve psikoeğitsel terapi desteğiyle en olumlu ilerleme kaydeden grup atipik otizm ve yüksek işlevli otizm grubudur. Otizmin ağır formları göz önüne alındığında bu grubun eğitim yoluyla ilerleme hatta tanıdan çıkma olasılıkları daha yüksektir. Bu sebeple atipik otizm veya yüksek işlevli otizm tanısı alan çocukların ve ailelerinin bozukluğun prognozu konusunda daha şanslı oldukları düşünülebilir.
Semra KESKİN
Uzm. Psk. Dan./Psikoeğitsel Terapist
Atipik otizm; otizm spektrum bozukluğundan etkilenen üç temel gelişim alanından yalnızca birinde bozukluk görüldüğünde veya bu temel alanların otizmden az etkilenmesi durumunda ve diğer gelişimsel bozukluklar için belirtilen ölçütler karşılanmadığında koyulabilen bir tanıdır.
Bir çocuk aşağıdaki kategorilerden birinde veya birkaçında yer alıyorsa Atipik Otizm tanısını alabilir:
1.Çocuk bir Asperger Sendromlu gibi yüksek işlevli olabilir fakat hafif düzeyde bilişsel ve/veya gecikmiş konuşma sorunları Atipik Otizmde görülürken Asperger Sendromunda görülmez .
2.Çocuk otizmli bir çocuğa benzer ama semptomlar daha ileri bir yaşta başlayabilir (tipik otizm tanısında semptomların 3 yaşından önce başlamış olması gerekir).
3.Çocuk otizm semptomlarının bir kısmına sahip olsa da otizm tanısı alanlardan daha hafif düzeyde takıntılı ve tekrarlayıcı (stereotipik) davranışlara sahiptir.
Aşağıda Atipik Otizmin bazı karakteristik özellikleri sunulmuştur:
•Atipik veya uygun olmayan sosyal davranış
•Düzenli ve eşit olmayan beceri gelişimi (motor; duyusal; görsel-mekansal; bilişsel; sosyal; akademik; davranışsal; motor planlama vs.)
•Alıcı ve ifade edici dil ve konuşma becerilerinde gelişim yetersizliği
•Geçişlerde ve düzen değiştirmede zorluk
•Sözel ve sözel olmayan iletişimde bozukluk ve zorluk
•Tat; koku; dokunma; görme işitme duyularında artmış veya azalmış hassasiyet
•Tekrarlayıcı ve ritüelistik davranışlar
Atipik otizm; dil ve sosyal iletişimle ilgili sorunlar; dilin amaca yönelik kullanımındaki problemler; aşırı çekingenlik; aşırı utangaçlık; gündelik ve özel yaşamında belli ilkelere aşırı bağlılık gibi durumlarla kendini gösterebilir. İlerleyen yaşla tanı değişebilir ve durum bir kişilik özelliğine dönüşebilir. Otistik belirtiler zamanla kaybolabilir; iyi eğitimle ve elverişli şartlarda durum tamamen normale dönebilir. Bu açıdan; erken tanı ve tedaviye süratli geçiş önem taşır. Ağır formu yoktur ve hafif otizmden ayrılması zordur. Bu nedenle normal gelişimin bir parçası olarak görülebilir.
Otizm Spektrum Bozukluklarının tüm formlarında olduğu gibi atipik otizm ve yüksek işlevli otizm grubunda da en etkili tedavi yöntemi erken yaşta ve yoğun bir şekilde başlanan özel eğitim ve psikoeğitsel terapidir. Bazı durumlarda ilaç tedavisi de gerekebilir lakin İlaç tedavileri eğitimi kolaylaştırmaya ya da eşlik eden sorunları ortadan kaldırmaya yöneliktir. İlaç tedavileri ve/veya özel eğitimin diğer tedavilere üstünlüğü bilinmektedir. Bunların yanı sıra davranışçı terapi; duyusal ve motor gelişim ve koordinasyonu destekleyen terapiler; iş-uğraşı terapisi de tedavide etkili olabilmektedir. Bilimsel çalışmalar üç yaşından önce başlanan ve haftada 40 saat uygulanan özel eğitim ve davranışçı terapilerin otizm vakalarının büyük bir kısmında olumlu sonuçlar verdiğini göstermektedir.
Özel eğitim ve psikoeğitsel terapi hizmetleri kapsamlı bir değerlendirmeden sonra; her çocuğun ihtiyaç ve ilgilerine göre planlanır ve uygulanır. Atipik otizm ve/veya otizm spektrum bozukluğu tanısı alan tüm çocuklarda genel olarak amaçladığımız eğitim ve terapi çıktıları şöyledir:
(1) Sosyalleşmede düzelme/artış
(2) Dikkat fonksiyonlarında iyileşme
(3) Bilişsel işlevlerde gelişme
(4) Davranım problemlerinde azalma
(5) Dil becerilerinde artma
(6) Takıntılarda azalma
(7) Motor becerilerde artış
(8) Kendini ifade etme becerilerinde artış
Tedavinin etkili olup olamayacağını veya hangi düzeyde etkili olabileceğini önceden gösterebilen bazı belirteçler vardır. Bunların en önemlileri şöyledir:
(1) Erken tanı ve tedavi;
(2) Özel eğitim ve psikoeğitsel terapinin içeriği ve yoğunluğu
(3) Dil ve iletişim becerilerindeki gelişimsel düzeyin yüksek olması;
(4) Mental retardasyon (zihinsel gerilik) olmaması;
(5) Ek problemlerin az olması ya da bulunmaması;
(6) Yaygın gelişimsel bozukluk tipi
Otizm Spektrum Bozukluğu tanısı içinde yer alan fakat özel eğitim ve psikoeğitsel terapi desteğiyle en olumlu ilerleme kaydeden grup atipik otizm ve yüksek işlevli otizm grubudur. Otizmin ağır formları göz önüne alındığında bu grubun eğitim yoluyla ilerleme hatta tanıdan çıkma olasılıkları daha yüksektir. Bu sebeple atipik otizm veya yüksek işlevli otizm tanısı alan çocukların ve ailelerinin bozukluğun prognozu konusunda daha şanslı oldukları düşünülebilir.
Semra KESKİN
Uzm. Psk. Dan./Psikoeğitsel Terapist