Over (Yumurtalık) Hastalıkları ve Adet Görememe
Over(Yumurtalık) Hastalıkları
Yumurtalık hastalıkları jinekolojinin en geniş ve en karmaşık sınıflamaya sahip olanıdır.Çok basite indirgersek basit yumurtalık kistleri ve yumurtalık kanserleri olarak incelenebilir.
Yumurtalık kistleri; doğurganlık çağındaki kadınların hayatının herhangi bir evresinde mutlaka olmaktadır.Sessizce oluştuğu gibi;sessizce kaybolabilmektedir.Genelde jinekolojik muayene sırasında veya ultrasonografik inceleme sırasında tesadüfen rastlanır.En sık rastlanılanı fonksiyonel kistler ve corpus luteum kistleridir.
Follikül kistleri;yumurtayı büyüten olgunlaşmış graff follikülünün çatlamaması ve içindeki sıvının artmaya devam etmesi sonucu kistik bir şekil almasıyla meydana gelir.Folliküller içinde devamlı bir sıvı imalatı vardır.Ortalama olarak yumruk cesametine kadar ulaşabilirler.Follikül kisti çok kez tek taraflıdır;bazen iki taraflıda olabilir.
Corpus luteum kistleri ise follikülden yumurta atıldıktan sonra oluşan kistlerdir.Yumurta atıldıktan sonra ;gebelik oluşmazsa corpus luteum kaybolur.Bazen bu doku kaybolmaz;içerisinde sıvı ve kan dolu olarak büyümeye devam eder.Corpus luteum kistleride yumurta büyüklüğüne kadar ulaşabilirler.
-Kistler kasıkda tek taraflı veya çift taraflı ağrı
-Büyük kistlerde karın alt bölgesi ve pelvisde dolgunluk;basınç hissi
-İlişki sırasında basınç ve ağrı hissi
-Mesaneye baskı varsa sık idrara çıkma;devamlı idrar varmış hissi
-Barsağa baskı varsa kabızlık
-Adet düzensizlikleri(adetin uzaması;ara kanama;adet gecikmeleri)
-Sancılı adet görme şeklinde şikayetlere neden olur.
Çukulata kistleri;yumurtalığın bazı retansiyon kistlerinin içinde katran veya erimiş çukulata şeklinde koyu kahverengi;siyah renkte bir sıvı tesbit edilir.Bu nedenle çukulata kistleri adını alır.Genellikle iki taraflı;nadiren tek taraflıdır.Genel olarak yumruk cesametindedirler.Duvarı ince olduğu için yırtılıp;içeriği çevreye dökülerek yabancı cisim etkisi yaparak yapışıklıklara neden olur.Çukulata kistlerinin en önemli bulgularından biri sancılı adetlerdir.
Kistlerin sapı etrafında dönmesi(torsiyonu) veya cidarının yırtılıp içeriğinin karın içine dökülmesiyle ani kasık ağrısı;bulantı;kusma ile karakterize bir tablo ortaya çıkar.Yırtılmalarda cerrahi operasyon gerekir.
Yumurtalık kistlerinde tanı;hastanın öyküsü; kadın doğum doktoru tarafından jinekolojik muayene ;ultrasonografik inceleme ile konulur.Bazı vakalarda karın içi tomografi;magnetk rezonans(MR) yapılması gerekir.
Fonksiyonel kistler çok sık görülmekle beraber;çok az kısmı tedavi gerektirir.Genellikle kendiliğnden kaybolurlar.Bazı kistlerde doğum kontrol hapı kullanılarak takip ve tedavi edilirler.5 cm den büyük ;kendiliğinden veya tıbbi tedavi ile kaybolmayan kistlerin cerrahi olarak alınması gerekebilir.Kistler çıkartılırken yumurtalık dokusu ve tüp mümkün olduğunca korunmalıdır.Fakat aynı taraf yumurtalık ve tüp zarar görmüşse bile karşı taraf yumurtalık;tüp sağlıklı ise doğurganlık ve adet görmek için yeterlidir.Son yıllarda açık cerrahi yerine ;laporoskopik cerrahi denilen;karın açılmadan ;birkaç noktada 1cm kadar açıklıklardan girilerek yapılan kapalı cerrahiler tercih edlmektedir.Bu yöntemle hastanede yatış süresi kısalmakta ve hastanın normal hayatına dönüşü hızlanmaktadır.
Yumurtalık kanserleri;jinekolojik kanserlerin % 27 sini oluşturur.Yumurtalık kanseri sinsi ve sessiz gelişirler.Tanı konulduğunda olguların % 70 i ileri evrededir.Düzenli jinekolojik kontrol yaptıran 50 yaş üstü kadınlarda erken evrede yakalanma şansı artar.Over kanserlerinde cerrahi ve kemoterapideki ilerlemelere rağmen tedavide istenilen düzeye ulaşılamamıştır.Genellikle 50 yaş üstü kadınlarda görülür.En sık görüldüğü yaş 60-64 arasıdır.Ülkeler arasında görülme sıklığı açısından homojen bir dağılım yoktur.Kuzey avrupa ve Amerikada daha sık görülmektedir.Yumurtalık kanserlerinin gerçek nedeni belli değildir.
Over kanseri riskini artıran faktörler:
-Yaş
-Irk
-Çocuk doğurmamış olmak
-Genetik faktörler;
Yumurtalık kanseri riskini azaltan faktörler:
-Bir veye daha fazla sayıda doğum yapmış olmak;
-Kombine tip doğum kontrol haplarının kullanılmış olması;
-Emzirme
Yumurtalıkda görülen kanserler vücudun çeşitli yerlerine örneğin meme;barsak;rahime yayılım gösterebileceği gibi;diğer organlardan menşe alan kanser vakalarıda yumurtalıklara yayılabilir.
Over kanseri belirtileri:
İlk dönemde belirti vermemektedir.İlerlemiş vakalarda
-Karın alt bölgesi;kasıkda ağrı-genel halsizlik;kilo kaybı;
-Karın ve ayakda şişme;
-Barsak ve mesane düzeninde değişmeler
Tanı;jinekolojik muayene ve tıbbi öykü önemlidir.Muayenede trasvajinal ultrason overlerin görülebilmesi için en etkin görüntüleme yöntemidir.Postmenapozal dönemde over volümünün 8 ml üzerinde olduğu durumlar erken evre yumurtalık kanseri için şüpheli kabul edilmeli ve takip edilmeli.Şüpheli görülen vakalarda Doppler ultrason ile iyi veya kötü huylu tümör ayrımı yapılır. Kan testleri;kanda bazı tümör belirleyicileri özellikle;Ca125 taramada kullanılır.Şüpheli vakalarda normal seviyede bulunması kanseri dışlamaz.Fakat müsbet olması anlamlı olabilir.Müsbetliğin anlamlı olmasına rağmen gebelik ;endometriozis;enfeksiyonlar;iyi huylu jinekolojik tümörlerde;karaciğer ve ;pankreas hastalıklarında da yüksek olarak bulunabilir.
Yumurtalık kanseri tedavisi jinekolojik onkoloji merkezlerinde yapılmalı.Yıllık rutin jinekolojik muayene;ultrasonografik inceleme;kan testleri erken teşhisi sağlayabilir.
Adet Görememe
Amenore;üreme yeteneğine sahip yıllarda düzenli adetlerin yokluğu olarak tariflenir.Emzirme ve gebelik döneminde oluşan adet görememe fizyolojik bir durumdur. Buluğ çağında adetin hiç başlamamış olmasına primer amenore;önceden düzenli adet gördüğü halde 3-6 ay veya daha uzun süreyle adet görememeye sekonder amenore denir.Neden adet görülmediği araştırılırken
-Büyüme ve gelişme anormallikleri
-Diyet;ekzersiz ve kilo değişiklikleri
-İlaç kullanımı
-tiroıd ve böbrek üstü bezi yetmezliği
-Büyüme hormonu fazlalığı
-Geçirilmiş jinekolojik ve doğumla ilgili ameliyatlar
-Göğüsden süt gelmesi;kıllanma durumu
-Genetik anomalilerin olduğu aile öyküsü sorgulanmalı.
-Adet göremeyenlerde muayenede dikkat edilmesi gerekenler.
-Kilo ve boy oranı(kısa boylularda yumurtalıkların gelişmeme durumu olabilir
-Tiroıd hastalığına bağlı tiroidde büyüme;yüzde şişme;dilde kalınlaşma;sıcağa ve soğuğa tahammülsüzlük olabilir.
-Sekonder seks karakterleri olarak bilinen meme gelişimi ve kıllanma incelenir.Meme gelişimi başlama yaşı ortalama 10;8 dir.Meme gelişiminin başlaması östrojen hormonunun varlığını gösterir;Kıllanma ortalama 11 yaşında başlar.Yumurtalık ve böbrek üstü bezlerinden androjen üretiminin olduğunu gösterir.Buluğ çağında adetin başlamamasının en sık sebebi overlerin yetmezliği olsada;son yıllarda bu sebebe anoreksiya nervoza eklenmiştir.Bir diğer neden rahim ve vajinanın gelişmemiş olmasıdır.
Önceleri düzgün adet görüp sonradan adet göremeyen kadınlarda %50-60 oranında beyindeki hipofiz-hipotalamik aksdaki hormonal bozukluk sebebiyle oluşan PCO(polikistik over) hastalığı nedendir.%15 hipofiz hastalıkları neden olur.%10 yumurtalık hastalıklarından kaynaklanır.Az bir oranda da rahim içi yapışmasıyla karakterize Ashermann sendromu nedendir. Tanı için kromozom analizi dahil birçok hormon analizi ve genel fizik muayene;jinekolojik muayene yapılır.
Yumurtalık hastalıkları jinekolojinin en geniş ve en karmaşık sınıflamaya sahip olanıdır.Çok basite indirgersek basit yumurtalık kistleri ve yumurtalık kanserleri olarak incelenebilir.
Yumurtalık kistleri; doğurganlık çağındaki kadınların hayatının herhangi bir evresinde mutlaka olmaktadır.Sessizce oluştuğu gibi;sessizce kaybolabilmektedir.Genelde jinekolojik muayene sırasında veya ultrasonografik inceleme sırasında tesadüfen rastlanır.En sık rastlanılanı fonksiyonel kistler ve corpus luteum kistleridir.
Follikül kistleri;yumurtayı büyüten olgunlaşmış graff follikülünün çatlamaması ve içindeki sıvının artmaya devam etmesi sonucu kistik bir şekil almasıyla meydana gelir.Folliküller içinde devamlı bir sıvı imalatı vardır.Ortalama olarak yumruk cesametine kadar ulaşabilirler.Follikül kisti çok kez tek taraflıdır;bazen iki taraflıda olabilir.
Corpus luteum kistleri ise follikülden yumurta atıldıktan sonra oluşan kistlerdir.Yumurta atıldıktan sonra ;gebelik oluşmazsa corpus luteum kaybolur.Bazen bu doku kaybolmaz;içerisinde sıvı ve kan dolu olarak büyümeye devam eder.Corpus luteum kistleride yumurta büyüklüğüne kadar ulaşabilirler.
-Kistler kasıkda tek taraflı veya çift taraflı ağrı
-Büyük kistlerde karın alt bölgesi ve pelvisde dolgunluk;basınç hissi
-İlişki sırasında basınç ve ağrı hissi
-Mesaneye baskı varsa sık idrara çıkma;devamlı idrar varmış hissi
-Barsağa baskı varsa kabızlık
-Adet düzensizlikleri(adetin uzaması;ara kanama;adet gecikmeleri)
-Sancılı adet görme şeklinde şikayetlere neden olur.
Çukulata kistleri;yumurtalığın bazı retansiyon kistlerinin içinde katran veya erimiş çukulata şeklinde koyu kahverengi;siyah renkte bir sıvı tesbit edilir.Bu nedenle çukulata kistleri adını alır.Genellikle iki taraflı;nadiren tek taraflıdır.Genel olarak yumruk cesametindedirler.Duvarı ince olduğu için yırtılıp;içeriği çevreye dökülerek yabancı cisim etkisi yaparak yapışıklıklara neden olur.Çukulata kistlerinin en önemli bulgularından biri sancılı adetlerdir.
Kistlerin sapı etrafında dönmesi(torsiyonu) veya cidarının yırtılıp içeriğinin karın içine dökülmesiyle ani kasık ağrısı;bulantı;kusma ile karakterize bir tablo ortaya çıkar.Yırtılmalarda cerrahi operasyon gerekir.
Yumurtalık kistlerinde tanı;hastanın öyküsü; kadın doğum doktoru tarafından jinekolojik muayene ;ultrasonografik inceleme ile konulur.Bazı vakalarda karın içi tomografi;magnetk rezonans(MR) yapılması gerekir.
Fonksiyonel kistler çok sık görülmekle beraber;çok az kısmı tedavi gerektirir.Genellikle kendiliğnden kaybolurlar.Bazı kistlerde doğum kontrol hapı kullanılarak takip ve tedavi edilirler.5 cm den büyük ;kendiliğinden veya tıbbi tedavi ile kaybolmayan kistlerin cerrahi olarak alınması gerekebilir.Kistler çıkartılırken yumurtalık dokusu ve tüp mümkün olduğunca korunmalıdır.Fakat aynı taraf yumurtalık ve tüp zarar görmüşse bile karşı taraf yumurtalık;tüp sağlıklı ise doğurganlık ve adet görmek için yeterlidir.Son yıllarda açık cerrahi yerine ;laporoskopik cerrahi denilen;karın açılmadan ;birkaç noktada 1cm kadar açıklıklardan girilerek yapılan kapalı cerrahiler tercih edlmektedir.Bu yöntemle hastanede yatış süresi kısalmakta ve hastanın normal hayatına dönüşü hızlanmaktadır.
Yumurtalık kanserleri;jinekolojik kanserlerin % 27 sini oluşturur.Yumurtalık kanseri sinsi ve sessiz gelişirler.Tanı konulduğunda olguların % 70 i ileri evrededir.Düzenli jinekolojik kontrol yaptıran 50 yaş üstü kadınlarda erken evrede yakalanma şansı artar.Over kanserlerinde cerrahi ve kemoterapideki ilerlemelere rağmen tedavide istenilen düzeye ulaşılamamıştır.Genellikle 50 yaş üstü kadınlarda görülür.En sık görüldüğü yaş 60-64 arasıdır.Ülkeler arasında görülme sıklığı açısından homojen bir dağılım yoktur.Kuzey avrupa ve Amerikada daha sık görülmektedir.Yumurtalık kanserlerinin gerçek nedeni belli değildir.
Over kanseri riskini artıran faktörler:
-Yaş
-Irk
-Çocuk doğurmamış olmak
-Genetik faktörler;
Yumurtalık kanseri riskini azaltan faktörler:
-Bir veye daha fazla sayıda doğum yapmış olmak;
-Kombine tip doğum kontrol haplarının kullanılmış olması;
-Emzirme
Yumurtalıkda görülen kanserler vücudun çeşitli yerlerine örneğin meme;barsak;rahime yayılım gösterebileceği gibi;diğer organlardan menşe alan kanser vakalarıda yumurtalıklara yayılabilir.
Over kanseri belirtileri:
İlk dönemde belirti vermemektedir.İlerlemiş vakalarda
-Karın alt bölgesi;kasıkda ağrı-genel halsizlik;kilo kaybı;
-Karın ve ayakda şişme;
-Barsak ve mesane düzeninde değişmeler
Tanı;jinekolojik muayene ve tıbbi öykü önemlidir.Muayenede trasvajinal ultrason overlerin görülebilmesi için en etkin görüntüleme yöntemidir.Postmenapozal dönemde over volümünün 8 ml üzerinde olduğu durumlar erken evre yumurtalık kanseri için şüpheli kabul edilmeli ve takip edilmeli.Şüpheli görülen vakalarda Doppler ultrason ile iyi veya kötü huylu tümör ayrımı yapılır. Kan testleri;kanda bazı tümör belirleyicileri özellikle;Ca125 taramada kullanılır.Şüpheli vakalarda normal seviyede bulunması kanseri dışlamaz.Fakat müsbet olması anlamlı olabilir.Müsbetliğin anlamlı olmasına rağmen gebelik ;endometriozis;enfeksiyonlar;iyi huylu jinekolojik tümörlerde;karaciğer ve ;pankreas hastalıklarında da yüksek olarak bulunabilir.
Yumurtalık kanseri tedavisi jinekolojik onkoloji merkezlerinde yapılmalı.Yıllık rutin jinekolojik muayene;ultrasonografik inceleme;kan testleri erken teşhisi sağlayabilir.
Adet Görememe
Amenore;üreme yeteneğine sahip yıllarda düzenli adetlerin yokluğu olarak tariflenir.Emzirme ve gebelik döneminde oluşan adet görememe fizyolojik bir durumdur. Buluğ çağında adetin hiç başlamamış olmasına primer amenore;önceden düzenli adet gördüğü halde 3-6 ay veya daha uzun süreyle adet görememeye sekonder amenore denir.Neden adet görülmediği araştırılırken
-Büyüme ve gelişme anormallikleri
-Diyet;ekzersiz ve kilo değişiklikleri
-İlaç kullanımı
-tiroıd ve böbrek üstü bezi yetmezliği
-Büyüme hormonu fazlalığı
-Geçirilmiş jinekolojik ve doğumla ilgili ameliyatlar
-Göğüsden süt gelmesi;kıllanma durumu
-Genetik anomalilerin olduğu aile öyküsü sorgulanmalı.
-Adet göremeyenlerde muayenede dikkat edilmesi gerekenler.
-Kilo ve boy oranı(kısa boylularda yumurtalıkların gelişmeme durumu olabilir
-Tiroıd hastalığına bağlı tiroidde büyüme;yüzde şişme;dilde kalınlaşma;sıcağa ve soğuğa tahammülsüzlük olabilir.
-Sekonder seks karakterleri olarak bilinen meme gelişimi ve kıllanma incelenir.Meme gelişimi başlama yaşı ortalama 10;8 dir.Meme gelişiminin başlaması östrojen hormonunun varlığını gösterir;Kıllanma ortalama 11 yaşında başlar.Yumurtalık ve böbrek üstü bezlerinden androjen üretiminin olduğunu gösterir.Buluğ çağında adetin başlamamasının en sık sebebi overlerin yetmezliği olsada;son yıllarda bu sebebe anoreksiya nervoza eklenmiştir.Bir diğer neden rahim ve vajinanın gelişmemiş olmasıdır.
Önceleri düzgün adet görüp sonradan adet göremeyen kadınlarda %50-60 oranında beyindeki hipofiz-hipotalamik aksdaki hormonal bozukluk sebebiyle oluşan PCO(polikistik over) hastalığı nedendir.%15 hipofiz hastalıkları neden olur.%10 yumurtalık hastalıklarından kaynaklanır.Az bir oranda da rahim içi yapışmasıyla karakterize Ashermann sendromu nedendir. Tanı için kromozom analizi dahil birçok hormon analizi ve genel fizik muayene;jinekolojik muayene yapılır.