Yas Tutma ve Kayıp Süreci
Her birimiz mutlaka kayıp yaşamışızdır ya da yakınlarımız yaşamıştır. Bu bilinse de ;hatta bazen insan kendini hazırlasa da; bir yakın kaybedildiğinde duygusal dengeler altüst olur ve bununla baş etmek zordur. Yas tutma; çok sevilen bir insanın ölümü; önemli bir ilişkinin bitmesi gibi kayıplar sonrasında yaşanılan normal bir süreçtir. Bu süreç doğal olarak yaşandığında; kişi kayıpla sağlıklı bir şekilde başetmiş ve güçlenmiş olur.
İnsan; yaşadığı kaybı yaşamının parçası haline getirerek bununla yaşamayı öğrenmelidir yas tutma süreci sonunda . Bu; kaybedilen kişiyi unutmak ya da artık sevmemek anlamına gelmez. Sadece kaybı ve bununla ilgili hisleri kabullenmeyi ve böylece yaşamı sürdürmeyi sağlar.
Yas tutma süreci normal ve doğal olsa da oldukça zordur ve atlatmak için zamana; cesarete ve desteğe gereksinim duyulur.
YAS TUTMA SÜRECİ :
Herhangi bir yakınımızı kaybettiğimizde ya da bir ilişki kaybı yaşadığımızda sırayla aşagıdaki süreçleri yaşarız.
İnanmama ve inkar : Hiçbirşey olmamış gibi davranma.
Şok ve reddetme süreci : Kaybın öğrenildiği ilk zamanlarda yaşanır ve kişi kayıp gerçeğini kısa bir süre reddeder.
Geri dönüş beklentisi : Kayıp inkar edilerek geri gelmesi arzu edilir ve beklenilir. Kızgınlık ve öfke bu sürecin önemli bir parçasıdır.
Çaresizlik : Kaybı önleyemedikleri için suçluluk duygusu bu aşamanın önemli bir parçasıdır. Hissedilen kaygı ile iş hayatı ve sosyal ilişkilerde güçlükler yaşanır.
Davranışları ve hayatı düzenleme : Yaşam fonksiyonları düzenlenir ve yeni ilişkiler ve projeler için yatırım yapılır.
Hayata devam edebilmek için kaybın gerçekliğini kabullenmek; acıyı yaşamak ve yas tutmak; kaybedilen kişinin içinde olmadığı bir dünyaya uyum sağlamak ve yaşamın diğer alanlarına yatırım yapmak önemlidir.
Bunlar hiç olmayacakmış gibi görünse de unutmayın kayıp yaşamın doğal bir parçası ve yas bizim buna verdiğimiz doğal bir tepki. Artık klişe haline gelmiş olsa da doğru olan bir şey var: ZAMAN YARALARI İYİLEŞTİRİR.
YASIN YAŞANMA BİÇİMLERİ:
Her insan birini kaybettiğinde çok farklı duygusal; fiziksel ve davranışsal tepkiler verir.Bu tepkilerin yoğunluğu yaşanılan olaya göre de değişir.
DUYGUSAL TEPKİLER : Şok; üzüntü; öfke;suçluluk; suçlama; kaygı; korku; yalnızlık; yorgunluk; çaresizlik; uyuşma; isteksizlik; umutsuzluk; özgür hissetme.
FİZİKSEL TEPKİLER: Midede boşluk duygusu; kalpte ve boğazda sıkışma; gürültüye karşı duyarlılık; kendini hissetmeme; nefeste darlık; zayıflık hissetme; ağız kuruluğu.
DÜŞÜNSEL TEPKİLER: İnanamama; düşüncede dağınıklık;karışıklık; çarpık-hatalı düşünceler; halüsinasyonlar; dikkat dağınıklığı; unutma; rahatsız edici düşünce ve rüyalar.
DAVRANIŞSAL TEPKİLER: Uyku ve yeme bozuklukları; dikkatsiz veya takıntılı davranma; alkol;sigara ya da başka bir madde kullanma; sosyal çevreden ve kaybedileni hatırlatan uyaranlardan kaçma veya bu uyarıcılardan ayrılmama; kaybedileni araştırma çağırma.
DOĞRU VE SAĞLIKLI BİR YAS SÜRECİ YAŞAMAK İÇİN ÖNERİLER:
Ağlamaktan kaçınmayın. “ güçlü olmalısın.”; “ne kadar güçlü hiç ağlamadı” gibi sözleri önemsemeyin. Ağlamak çok doğaldır ve rahatlamanızı sağlar.
Yaşadığınız duygu ve tepkileri kabul etmeye çalışın; mümkün olduğunda bunları ifade edin. Çünkü bu yaşadıklarınız çok normal. Kendinize yas tutmak için izin verin; bunu engellemeyin.
Yasın uzun bir süreç olduğunu kabullenin; acele edip bir an önce her şeyi silmeye çalışmayın ama hiç geçmeyeceğini de düşünmeyin. Sabırlı olun. Umudunuzu kaybetmeyin.
Sanata yönelin; yazarak ya da resim yaparak duygularınızı ifade etmek de iyi gelebilir.
Daha önce kayıp yaşamış bir kişiyle konuşun. Bu hem size hem ona iyi gelecektir.
Yıldönümleri; doğum günleri; bayramlar gibi özel günler sizin için zor geçebilir. Buna hazırlıklı olun.
Yaptığınız ve yapamadığınız şeyler için kendinizi affedin.
Cenaze; dua; mezarlığa gitmek zor gelse de acınızı yaşamanızı ve ifade etmenizi sağlar. Diğer insanların size destek olduğunu; yalnız olmadığınızı ve yaşamın devam ettiğini görmek iyi gelebilir.
Sosyal aktivitelerden uzaklaşmayın.
Sizi iyi dinleyebilecek ve anlayabilecek birisiyle konuşun. Buna yalnız katlanmak zorunda değilsiniz. Güvendiğiniz birine yaşadığınız her şeyi anlatın. Aileden birini kaybettiyseniz hepiniz farklı tepkiler veriyor olabilirsiniz ve duygularınızı diğer aile üyeleriyle paylaşmak zor olabilir. Onları daha çok üzmekten ya da zayıf görünmekten korkmayın. Konuşmak; hatırlamak ve paylaşmak hepinize iyi gelecektir. Arkadaşlarınızda size destek verebilir. Onlardan uzaklaşmayın
Yapabildiğiniz kadar müzik dinleyin; kitap okuyun; yürüyüşe çıkın.
Yavaş yavaş okul; iş gibi normal aktivitelerinize geri dönün. Zorlanıyorsanız bir program hazırlayın ve onu takip edin.
Fiziksel ihtiyaçlarınıza ( uyku; yemek; sağlık) özen göstermek çok önemlidir. İhmal etmeyin.
KAÇINILMASI GEREKENLER :
• Acıyla baş etmek için sigara ya da başka maddelere yönelmeyin.
• İniş çıkışları kabullenin ve inişler olduğunda kendinizi suçlamayın.
• Duygularınızı hafife almayın ve yok saymayın.
• Unutmak için kendinizi iş ya da derse adayarak yormayın.
• Size yardım etmeye çalışanlara kızmayın.
KAYIP YAŞAYAN BİR YAKININIZA NASIL YARDIM EDEBİLİRSİNİZ
Öncelikle “yapabileceğim bir şey varsa…” demeyin. Bunu siz düşünün ve yapın.
İlgili olduğunuzu gösterin ve benzer bir durum yaşadıysanız kendi duygularınızı paylaşın. Ama “nasıl hissettiğini biliyorum” demekten kaçının. Korku; rahatsızlık ve belirsizlik yaşıyor olsanız da ondan uzaklaşmayın. Cenazede yanında olun; sonrasında arayın; mektup yazın. Desteğinizi çekmeyin.
Kayıp hakkında konuşulurken konuyu değiştirmeye çalışmayın ve onu yargılamayın. İyi bir dinleyici olun. Kendisi özellikle bunu yapmamanızı istemediği sürece kayıp hakkında açık açık konuşun.
Yaşadığı kaybın iyi sonuçlarından bahsetmeyin. Onun yaşadıklarını başkalarınınkiyle karşılaştırmayın.
Onun yardımınızı reddetmesini kişisel bir saldırı olarak algılayıp kızmayın.
Sabırlı olun; yasını istediği kadar yaşamasını izin verin. Kendisine iyi bakmasına yardımcı olun. Fiziksel ihtiyaçlarını ve normal aktivitelere dönüşünü ihmal etmesine izin vermeyin.
Siz olumlu bakış açınızı koruyarak ona örnek olun
Duygularını hafife almamaya özen gösterin.
Yaşamamızın kaçınılmaz ve zor bir parçası kayıp... Ancak zaman; sabır ve destekle yas sürecini kendimiz; insanlar ve yaşam hakkında yeni bir bakış açısı kazanarak tamamlayabiliriz.
PSİKOLOJİK YARDIM ALMAK GEREKİR Mİ
Kaybettiğimiz kişi ile ilgili aklımızdan çıkaramadığımız düşünceler; üzüntü ve umutsuzluk kayıpla baş etmeyi çok zorlaştırabilir. Bazen bu acıya son vermek için yaşamanıza son vermeyi düşünebilirsiniz. Bazen de hissettiğimizin tam tersi davranabiliriz; çok neşeli ve uygunsuz davranıyor olmak da bizi rahatsız edebilir. Bu durumlarda bir uzmandan yardım almak gerekir. Eğer sıkıntınız gündelik yaşamınızı sürdürmenizi etkiliyorsa; mutlaka yardım alın.
İnsan; yaşadığı kaybı yaşamının parçası haline getirerek bununla yaşamayı öğrenmelidir yas tutma süreci sonunda . Bu; kaybedilen kişiyi unutmak ya da artık sevmemek anlamına gelmez. Sadece kaybı ve bununla ilgili hisleri kabullenmeyi ve böylece yaşamı sürdürmeyi sağlar.
Yas tutma süreci normal ve doğal olsa da oldukça zordur ve atlatmak için zamana; cesarete ve desteğe gereksinim duyulur.
YAS TUTMA SÜRECİ :
Herhangi bir yakınımızı kaybettiğimizde ya da bir ilişki kaybı yaşadığımızda sırayla aşagıdaki süreçleri yaşarız.
İnanmama ve inkar : Hiçbirşey olmamış gibi davranma.
Şok ve reddetme süreci : Kaybın öğrenildiği ilk zamanlarda yaşanır ve kişi kayıp gerçeğini kısa bir süre reddeder.
Geri dönüş beklentisi : Kayıp inkar edilerek geri gelmesi arzu edilir ve beklenilir. Kızgınlık ve öfke bu sürecin önemli bir parçasıdır.
Çaresizlik : Kaybı önleyemedikleri için suçluluk duygusu bu aşamanın önemli bir parçasıdır. Hissedilen kaygı ile iş hayatı ve sosyal ilişkilerde güçlükler yaşanır.
Davranışları ve hayatı düzenleme : Yaşam fonksiyonları düzenlenir ve yeni ilişkiler ve projeler için yatırım yapılır.
Hayata devam edebilmek için kaybın gerçekliğini kabullenmek; acıyı yaşamak ve yas tutmak; kaybedilen kişinin içinde olmadığı bir dünyaya uyum sağlamak ve yaşamın diğer alanlarına yatırım yapmak önemlidir.
Bunlar hiç olmayacakmış gibi görünse de unutmayın kayıp yaşamın doğal bir parçası ve yas bizim buna verdiğimiz doğal bir tepki. Artık klişe haline gelmiş olsa da doğru olan bir şey var: ZAMAN YARALARI İYİLEŞTİRİR.
YASIN YAŞANMA BİÇİMLERİ:
Her insan birini kaybettiğinde çok farklı duygusal; fiziksel ve davranışsal tepkiler verir.Bu tepkilerin yoğunluğu yaşanılan olaya göre de değişir.
DUYGUSAL TEPKİLER : Şok; üzüntü; öfke;suçluluk; suçlama; kaygı; korku; yalnızlık; yorgunluk; çaresizlik; uyuşma; isteksizlik; umutsuzluk; özgür hissetme.
FİZİKSEL TEPKİLER: Midede boşluk duygusu; kalpte ve boğazda sıkışma; gürültüye karşı duyarlılık; kendini hissetmeme; nefeste darlık; zayıflık hissetme; ağız kuruluğu.
DÜŞÜNSEL TEPKİLER: İnanamama; düşüncede dağınıklık;karışıklık; çarpık-hatalı düşünceler; halüsinasyonlar; dikkat dağınıklığı; unutma; rahatsız edici düşünce ve rüyalar.
DAVRANIŞSAL TEPKİLER: Uyku ve yeme bozuklukları; dikkatsiz veya takıntılı davranma; alkol;sigara ya da başka bir madde kullanma; sosyal çevreden ve kaybedileni hatırlatan uyaranlardan kaçma veya bu uyarıcılardan ayrılmama; kaybedileni araştırma çağırma.
DOĞRU VE SAĞLIKLI BİR YAS SÜRECİ YAŞAMAK İÇİN ÖNERİLER:
Ağlamaktan kaçınmayın. “ güçlü olmalısın.”; “ne kadar güçlü hiç ağlamadı” gibi sözleri önemsemeyin. Ağlamak çok doğaldır ve rahatlamanızı sağlar.
Yaşadığınız duygu ve tepkileri kabul etmeye çalışın; mümkün olduğunda bunları ifade edin. Çünkü bu yaşadıklarınız çok normal. Kendinize yas tutmak için izin verin; bunu engellemeyin.
Yasın uzun bir süreç olduğunu kabullenin; acele edip bir an önce her şeyi silmeye çalışmayın ama hiç geçmeyeceğini de düşünmeyin. Sabırlı olun. Umudunuzu kaybetmeyin.
Sanata yönelin; yazarak ya da resim yaparak duygularınızı ifade etmek de iyi gelebilir.
Daha önce kayıp yaşamış bir kişiyle konuşun. Bu hem size hem ona iyi gelecektir.
Yıldönümleri; doğum günleri; bayramlar gibi özel günler sizin için zor geçebilir. Buna hazırlıklı olun.
Yaptığınız ve yapamadığınız şeyler için kendinizi affedin.
Cenaze; dua; mezarlığa gitmek zor gelse de acınızı yaşamanızı ve ifade etmenizi sağlar. Diğer insanların size destek olduğunu; yalnız olmadığınızı ve yaşamın devam ettiğini görmek iyi gelebilir.
Sosyal aktivitelerden uzaklaşmayın.
Sizi iyi dinleyebilecek ve anlayabilecek birisiyle konuşun. Buna yalnız katlanmak zorunda değilsiniz. Güvendiğiniz birine yaşadığınız her şeyi anlatın. Aileden birini kaybettiyseniz hepiniz farklı tepkiler veriyor olabilirsiniz ve duygularınızı diğer aile üyeleriyle paylaşmak zor olabilir. Onları daha çok üzmekten ya da zayıf görünmekten korkmayın. Konuşmak; hatırlamak ve paylaşmak hepinize iyi gelecektir. Arkadaşlarınızda size destek verebilir. Onlardan uzaklaşmayın
Yapabildiğiniz kadar müzik dinleyin; kitap okuyun; yürüyüşe çıkın.
Yavaş yavaş okul; iş gibi normal aktivitelerinize geri dönün. Zorlanıyorsanız bir program hazırlayın ve onu takip edin.
Fiziksel ihtiyaçlarınıza ( uyku; yemek; sağlık) özen göstermek çok önemlidir. İhmal etmeyin.
KAÇINILMASI GEREKENLER :
• Acıyla baş etmek için sigara ya da başka maddelere yönelmeyin.
• İniş çıkışları kabullenin ve inişler olduğunda kendinizi suçlamayın.
• Duygularınızı hafife almayın ve yok saymayın.
• Unutmak için kendinizi iş ya da derse adayarak yormayın.
• Size yardım etmeye çalışanlara kızmayın.
KAYIP YAŞAYAN BİR YAKININIZA NASIL YARDIM EDEBİLİRSİNİZ
Öncelikle “yapabileceğim bir şey varsa…” demeyin. Bunu siz düşünün ve yapın.
İlgili olduğunuzu gösterin ve benzer bir durum yaşadıysanız kendi duygularınızı paylaşın. Ama “nasıl hissettiğini biliyorum” demekten kaçının. Korku; rahatsızlık ve belirsizlik yaşıyor olsanız da ondan uzaklaşmayın. Cenazede yanında olun; sonrasında arayın; mektup yazın. Desteğinizi çekmeyin.
Kayıp hakkında konuşulurken konuyu değiştirmeye çalışmayın ve onu yargılamayın. İyi bir dinleyici olun. Kendisi özellikle bunu yapmamanızı istemediği sürece kayıp hakkında açık açık konuşun.
Yaşadığı kaybın iyi sonuçlarından bahsetmeyin. Onun yaşadıklarını başkalarınınkiyle karşılaştırmayın.
Onun yardımınızı reddetmesini kişisel bir saldırı olarak algılayıp kızmayın.
Sabırlı olun; yasını istediği kadar yaşamasını izin verin. Kendisine iyi bakmasına yardımcı olun. Fiziksel ihtiyaçlarını ve normal aktivitelere dönüşünü ihmal etmesine izin vermeyin.
Siz olumlu bakış açınızı koruyarak ona örnek olun
Duygularını hafife almamaya özen gösterin.
Yaşamamızın kaçınılmaz ve zor bir parçası kayıp... Ancak zaman; sabır ve destekle yas sürecini kendimiz; insanlar ve yaşam hakkında yeni bir bakış açısı kazanarak tamamlayabiliriz.
PSİKOLOJİK YARDIM ALMAK GEREKİR Mİ
Kaybettiğimiz kişi ile ilgili aklımızdan çıkaramadığımız düşünceler; üzüntü ve umutsuzluk kayıpla baş etmeyi çok zorlaştırabilir. Bazen bu acıya son vermek için yaşamanıza son vermeyi düşünebilirsiniz. Bazen de hissettiğimizin tam tersi davranabiliriz; çok neşeli ve uygunsuz davranıyor olmak da bizi rahatsız edebilir. Bu durumlarda bir uzmandan yardım almak gerekir. Eğer sıkıntınız gündelik yaşamınızı sürdürmenizi etkiliyorsa; mutlaka yardım alın.