Fiziksel Aktivite ve Yararları
Fiziksel aktivite; iskelet kasları tarafından ortaya konan ve enerji harcaması ile sonuçlanan herhangi bir vücut hareketi olarak tanımlanmaktadır. Her birey yaşamını sürdürmek için fiziksel aktivite yapmakta ve fiziksel aktivite miktarı büyük ölçüde kişisel tercihe bağlı olup kişiden kişiye değişmektedir. Fiziksel aktivite paternlerinde; yaşlı bireylerde dahi belirgin olan önemli cinsiyet ve ırk farklılıkları bulunmaktadır. Yaşlanmayla inaktivite prevelansı özellikle kadınlarda artarken; yüksek yoğunluklu özel aktivite prevelansı azalmaktadır. Yaşlı bireylerin en sık yaptıkları aktiviteler arasında yürüyüş; bahçe bakımı; golf ve bisiklete binme gibi düşük yoğunluklu aktiviteler yer almaktadır.
Her gün veya her hafta harcanan toplam kilokalori miktarı veya yapılan aktivitenin süresi; fiziksel aktivitenin sağlık üzerine etkilerini belirlediği için fiziksel aktivitedeki azalmanın yaşlı birey halk sağlığına büyük etkileri olmaktadır. Bir aktiviteyi tamamlamak için gerekli enerji miktarı kilojul veya kilokalori (kcal) olarak hesaplanmaktadır. Toplam kalori harcaması; vücut hareketi üreten kas kütlesi miktarı ile kas kontraksiyonlarının yoğunlugu; süresi ve frekansı ile belirlenen fiziksel aktivite ile ilişkilidir. Fiziksel aktivite sırasında harcanan kilokaloriyi ifade etmek için kullanılan en yaygın zaman birimleri hafta ve günlerdir. En kolay sınıflama ise fiziksel aktiviteyi uyurken; iş ve boş zaman aktivitesi olarak tanımlamaktır. Toplam fiziksel aktivite enerji harcaması; bu aktiviteler sırasında harcanan enerjinin toplamını ifade etmektedir. Bos zaman fiziksel aktiviteleri; spor; kondüsyon egzersizleri ve ev işleri gibi alt gruplara ayrılabilmektedir.
Egzersiz ve diğer fiziksel aktivite çesitleri; yaslı bireylere fizyolojik ve psikososyal açıdan sayısız yarar sağlarken; 20. yüzyılda inaktivite ve kronik hastalıklar arasında güçlü bir bağlantı olduğu gösterilmiştir. Yüksek fiziksel aktivite seviyesi ve uygunluğa sahip erkek ve kadınlarda ölüm riski daha düşük bulunmuş ve haftalık fiziksel aktivite enerji harcamasındaki 1000 kilokalorilik veya fiziksel uygunluktaki 1 MET’ lik (metabolik değer) artısın mortaliteyi yaklaşık % 20 azalttığı bildirilmiştir. Fiziksel olarak inaktif orta yaslı kadınlar; fiziksel olarak aktif kadınlarla karşılaştırıldığında tüm mortalitelerdeki oranının %52; kardiyovaskuler sebepli mortalite oranının iki kat ve kanser nedenli mortalite oranının %29 daha fazla olduğu belirlenmiştir. Benzer risk hipertansiyon; hiperkolesterolemi; obezite için de söz konusu olup; fiziksel uygunluğu yüksek olan ancak kardiyovaskuler hastalıklar için diger risk faktörlerine sahip bireylerin erken ölüm riski; sedanter ancak kardiyovasküler hastalıklar için risk faktörüne sahip olmayan bireylerden daha düşük olabilmektedir. Fiziksel uygunluktaki artma erken ölüm riskini azaltırken; azalma ise erken ölüm riskini artırmaktadır. Ayrıca uzun süreli fiziksel inaktivite; fonksiyonel kapasiteyi bozmakta ve düşme riskini artırmaktadır. Düşen yaslılar belirli etkinliklerden kaçınmakta; daha fazla düşme korkusu yasamakta ve sonuçta aktivite seviyelerini daha fazla azaltmaktadırlar.
Yaşlanma ve fiziksel inaktivite; obezite; çesitli kanser türleri; osteoporoz; sarkopeni ve depresyon gibi hastalıklara yol açabilmekte ve iskelet kası içerisinde artan insülin direnci ve azalan lipoprotein lipaz aktivitesi; ateroskleroz ve aterosklerozu takiben koroner kalp hastalıgı; myokardiyal yetersizlik; hipertansiyon; inme ve tip 2 diyabet gibi kronik hastalıklara neden olabilmektedir. Fiziksel inaktivite; bu rahatsızlıklar için modifiye edilebilir bir risk faktörü olup; yapılmakta olan fiziksel aktivitenin geçmişte yapılmış olana göre daha koruyucu olduğunu ortaya koyan kanıtlar bulunmaktadır
Her gün veya her hafta harcanan toplam kilokalori miktarı veya yapılan aktivitenin süresi; fiziksel aktivitenin sağlık üzerine etkilerini belirlediği için fiziksel aktivitedeki azalmanın yaşlı birey halk sağlığına büyük etkileri olmaktadır. Bir aktiviteyi tamamlamak için gerekli enerji miktarı kilojul veya kilokalori (kcal) olarak hesaplanmaktadır. Toplam kalori harcaması; vücut hareketi üreten kas kütlesi miktarı ile kas kontraksiyonlarının yoğunlugu; süresi ve frekansı ile belirlenen fiziksel aktivite ile ilişkilidir. Fiziksel aktivite sırasında harcanan kilokaloriyi ifade etmek için kullanılan en yaygın zaman birimleri hafta ve günlerdir. En kolay sınıflama ise fiziksel aktiviteyi uyurken; iş ve boş zaman aktivitesi olarak tanımlamaktır. Toplam fiziksel aktivite enerji harcaması; bu aktiviteler sırasında harcanan enerjinin toplamını ifade etmektedir. Bos zaman fiziksel aktiviteleri; spor; kondüsyon egzersizleri ve ev işleri gibi alt gruplara ayrılabilmektedir.
Egzersiz ve diğer fiziksel aktivite çesitleri; yaslı bireylere fizyolojik ve psikososyal açıdan sayısız yarar sağlarken; 20. yüzyılda inaktivite ve kronik hastalıklar arasında güçlü bir bağlantı olduğu gösterilmiştir. Yüksek fiziksel aktivite seviyesi ve uygunluğa sahip erkek ve kadınlarda ölüm riski daha düşük bulunmuş ve haftalık fiziksel aktivite enerji harcamasındaki 1000 kilokalorilik veya fiziksel uygunluktaki 1 MET’ lik (metabolik değer) artısın mortaliteyi yaklaşık % 20 azalttığı bildirilmiştir. Fiziksel olarak inaktif orta yaslı kadınlar; fiziksel olarak aktif kadınlarla karşılaştırıldığında tüm mortalitelerdeki oranının %52; kardiyovaskuler sebepli mortalite oranının iki kat ve kanser nedenli mortalite oranının %29 daha fazla olduğu belirlenmiştir. Benzer risk hipertansiyon; hiperkolesterolemi; obezite için de söz konusu olup; fiziksel uygunluğu yüksek olan ancak kardiyovaskuler hastalıklar için diger risk faktörlerine sahip bireylerin erken ölüm riski; sedanter ancak kardiyovasküler hastalıklar için risk faktörüne sahip olmayan bireylerden daha düşük olabilmektedir. Fiziksel uygunluktaki artma erken ölüm riskini azaltırken; azalma ise erken ölüm riskini artırmaktadır. Ayrıca uzun süreli fiziksel inaktivite; fonksiyonel kapasiteyi bozmakta ve düşme riskini artırmaktadır. Düşen yaslılar belirli etkinliklerden kaçınmakta; daha fazla düşme korkusu yasamakta ve sonuçta aktivite seviyelerini daha fazla azaltmaktadırlar.
Yaşlanma ve fiziksel inaktivite; obezite; çesitli kanser türleri; osteoporoz; sarkopeni ve depresyon gibi hastalıklara yol açabilmekte ve iskelet kası içerisinde artan insülin direnci ve azalan lipoprotein lipaz aktivitesi; ateroskleroz ve aterosklerozu takiben koroner kalp hastalıgı; myokardiyal yetersizlik; hipertansiyon; inme ve tip 2 diyabet gibi kronik hastalıklara neden olabilmektedir. Fiziksel inaktivite; bu rahatsızlıklar için modifiye edilebilir bir risk faktörü olup; yapılmakta olan fiziksel aktivitenin geçmişte yapılmış olana göre daha koruyucu olduğunu ortaya koyan kanıtlar bulunmaktadır