Çocukların Davranış Problemini Oyun Terapisi Tekniği ile Düzeltme
OYUN TERAPİSİ NEDİR; ÇOCUĞA NASIL BİR FAYDA SAĞLAR?
Oyun; çocuğun konuşma dilidir. Çocuklar ifade etmek istedikleri duygularını genellikle oyunlar üzerinde en rahat ve en baskısız yol ile ifade edebilirler. Oyunun temel amaçları; çocuğun kendini ifade etmesi; bilişsel ve motor gelişimini desteklemek ve duygusal çatışmalarının çözülmesini sağlamaktır.
Çocuklar biz yetişkinler gibi soyut düşünme yeteneği kazanmadıklarından duygularını da tam anlamıyla ifade edemezler. Tabi ki çocuklardan buna üzüldüm; bu yaptığın beni sinirlendirdi; bu yaptığın beni çok mutlu etti gibi cümleler duyarız; fakat herhangi bir çatışma yaşadığında çoğu zaman o çatışmanın gerçek sebebini ifade etme konusunda zorlanırlar. Bu zorlanma onların davranışlarına yansır. Öfke; agresyon; takıntı; kıskançlık; inatçılık ya da yemek yememe; alt ıslatma hatta karın ağrısı; boşaltım problemlerine kadar uzanan bir yelpazede belirtiler görebiliriz. Yani çocuk dış dünyaya verdiği her davranışla aslında bir şey anlatmaktadır. Gülerken; eğlenirken mutlu olduğunu anlatan çocuk; huysuzluk ve inatçılık yaparken de kendisi için bir şeylerin yolunda gitmediği sinyalini vermektedir. Bu sinyalin gerçek sebebi çocuk tarafından çoğu zaman da aile tarafından fark edilmez. İşte bu noktada aileler biz psikologlara başvurur.
Çok sık duyduğum cümlelerdendir. ‘Bu çocuk böyle değildi; artık tanıyamıyoruz.’ ‘Kardeşi olduktan sonra çok değişti.’ ‘çok uğraşıyorum ama yemek yemeyi reddediyor.’ ‘Sözümüzü dinlemiyor; zorlayınca da saldırganlaşıyor; ne yapacağımızı bilmiyoruz’; ‘Arkadaşlarının yanında çok sessiz; iletişim kurmuyor; içine kapanık olacak diye korkuyorum.’ . Bu ve benzeri cümleleri kuran aileler genellikle endişe; telaş ve çaresizlik içinde psikoloğa başvururlar.
Oyun terapisi yöntemi burada devreye girer. Oyun terapisi; özel olarak hazırlanmış bir oyun odasında çocuk ve terapistin belirli bir teknikle oyun oynaması sürecidir. Burada; çocuğun güven duygusunu kazanmak çok önemlidir. Çocuk terapisti oyuna davet etmeden terapist onun oyununa katılmamalıdır; sadece gözlemci olarak bulunmalıdır. Çocuk terapiste güvendiği noktada onu oyununa dahil edecektir; bu süreç sabırla beklenmelidir. Bazı çocuklar terapisti hemen dahil ederken; bazıları ise birkaç seans terapistle güven ilişkisi kurmayı bekleyebilir. Çocuk odada özgürce çözemediği çatışmalarını oyuncaklar üzerinden ifade eder. Burada terapistin çocuğu koşulsuzca kabulü ve kapsaması olmazsa olmazlardandır. Ailenin anlattığı sorun yüzeyde görünen problemdir; altta yatan gerçek sebep ve tabi ki çocuk için bu senaryonun nasıl vuku bulduğu çok önemlidir. Bu noktada çocuğun oyuncaklar üzerinden kendisini ifade etmesine izin vermek önemlidir. Oyuncakların her birinin; çocuğun oyunda nasıl bir senaryo hazırladığının psikolojik bir dili vardır ve bu dil çocuğun asıl problemini gösterir bize. Oyun terapisi sadece çocuğun iç dünyasının anlaşılmasına yardımcı olmaz; aynı zamanda kullanılan teknikler sayesinde bunu çözümleyerek tölere edebilmesine yardımcı olur. Çocuk daha sakin; öfkesi daha az; daha mutlu ve daha girişken bir hale gelir. Bu gelişim çoğu zaman aileleri bile şaşırtmaktadır.
Oyun terapisinde kullanılan dil önemlidir. Çocuk yönlendirilmemelidir; oyunu nasıl oynayacağı konusunda bilgi verilmemeli; bu seçimler tamamen çocuğa bırakılmalıdır. Seçtiği oyuncaklar ve kurduğu sahne aslında çatışmalarının olduğu sahnedir. Bu sahnede çocuğun anlatmak istediği duygular oyuncakların diliyle ifade edilmesi gerekir. Çocuk bu ifade ile rahatlar; çünkü içinde çözemediği bir çatışmayı başka birinden duymakta ve somut bir halde oyuncaklar üzerinde görmektedir. Bu; çocuk için çok terapötik bir uygulamadır. Bu noktadan çocuk için yeni yollar açılır ve kendiliğinden alternatif çözümler bulmaya başlar.
Özellikle travma yaşayan; mükemmelliyetçi ve kaygı bozukluğu olan; şiddet ve öfkesi yüksek olan; sınır problemi olan; takıntılı ve içedönük çocuklarda çok etkilidir. Dikkat eksikliği; okul uyum problemi; yeme - tuvalet sorunları; fiziksel sebebi olmayan baş ağrıları; mide bulantıları; aşırı mastürasyon ve anne baba ayrılığı gibi sorunlarda da oldukça faydalıdır. 2;5-12 yaş arası çocuklara uygulanır.
Oyun terapisinde genellikle çocuk terapistine çok bağlanır. O yüzden ayrılma ve terapinin bitiş süreci titizlikle planlanmalıdır. Terapinin biteceği en az 4 seans öncesinde çocuğa bildirilmelidir ki çocuk bağlandığı kişiden bir anda kopup ayrılık anksiyetesi yaşamaması için. Aksi takdirde çocuk aniden terapiden koparsa bu onun için travma etkisi yaratıp; başka problemlere zemin hazırlayabilir. Seanslar çocuğun durumuna göre değişse de ortalama 10 seans gibi düşünülebilir. Bu azalabilir de; artabilir de; tamamen çocuğun kişilik yapısına; probleminin boyutuna bağlı olarak değişir.
Çocukla çalışırken aile ile işbirliği yapmak çok önemlidir. Oyun esnasında çocuk; kendisi için yolunda gitmeyen durumları gösterdiğinden; bunlar aile ile paylaşılır. Ailenin bu noktaya sakin kalmak gibi ciddi bir görev düşer. Aile ne kadar terapistin tavsiyelerine uyarsa çocuk o kadar hızlı düzelir.
Problemleri ile yüzleşemeyen çocuklar problemlerini çözemezler; oyun terapisinde çocuklar problemleri ile özgür bir ortamda yüzleşir ve tanışır; daha sonrasında onarmaya başlar. Oyun terapisinin çocuğun evdeki oynadığı oyundan birçok yönden farkları vardır. Terapide çocuk yönlendirilmez; soru sorulmaz ve terapinin özel dili ile çocuğun duyguları ona ifade edilir. Oyun terapisinin iyileştirici gücü bu özel dildedir. Bunun eğitimini almadan yapılan teknikler işe yaramayacaktır.
Bazen terapist gerek gördüğünde anne ve babayı da oyun odasına sokar ve onların da katılmasını ister. Bu bazen gözlem amaçlı aile çocuk oyunu olacağı gibi; bazen de ailenin oyuna katılmadan süreci gözlemlemesi şeklinde de olabilir. Bu gibi durumlarda terapist aileye evde yapılacak bir takım etkinlikler verebilir. Ailenin evde bunu çocukla tekrarlaması; çocuğun terapi sürecine yardımcı olacaktır. Çocuğun görüşmelere düzenli olarak gelmesini sağlamak önemlidir. Sürecin sekteye uğramaması gerekmektedir. Seanstan sonra çocuk sorguya çekilmemeli; seansla ilgili sorular sorulmamalıdır; ancak çocuk anlatmak isterse paylaşımları alınmalıdır. Terapide ne yapması gerektiği çocuğa önceden söylenmemelidir. Seans odasında çocuk kendini tamamen özgür hissetmelidir. Zaman zaman çocuk iyileşme sürecine girmeden; problemli davranışlarda artışlar görülebilir; bu doğaldır. Aile aklına takılan herhangi bir konuyu terapistle paylaşmaktan çekinmemelidir.
Oyun terapisinin psikolog; psikolojik danışman gibi bir ruh sağlığı uzmanı tarafından yapılması önemlidir. Terapistin psikoloji lisansı üzerine oyun terapisi yeterlilik eğitim sertifikası bulunmalıdır. Çocuğunuzu götüreceğiniz yerlerde bu sertifikaları kontrol etmeden terapi sürecine başlamayınız. Yeterliliği olmayan kişiler tarafından yürütülen bir süreç zaman ve paranızın boşa gideceği gibi; çocuğunuza fayda sağlamak yerine zarar da verebileceğini unutmayınız.
Berna Görgülü Çelik
Psikolog/Psikoterapist
Oyun; çocuğun konuşma dilidir. Çocuklar ifade etmek istedikleri duygularını genellikle oyunlar üzerinde en rahat ve en baskısız yol ile ifade edebilirler. Oyunun temel amaçları; çocuğun kendini ifade etmesi; bilişsel ve motor gelişimini desteklemek ve duygusal çatışmalarının çözülmesini sağlamaktır.
Çocuklar biz yetişkinler gibi soyut düşünme yeteneği kazanmadıklarından duygularını da tam anlamıyla ifade edemezler. Tabi ki çocuklardan buna üzüldüm; bu yaptığın beni sinirlendirdi; bu yaptığın beni çok mutlu etti gibi cümleler duyarız; fakat herhangi bir çatışma yaşadığında çoğu zaman o çatışmanın gerçek sebebini ifade etme konusunda zorlanırlar. Bu zorlanma onların davranışlarına yansır. Öfke; agresyon; takıntı; kıskançlık; inatçılık ya da yemek yememe; alt ıslatma hatta karın ağrısı; boşaltım problemlerine kadar uzanan bir yelpazede belirtiler görebiliriz. Yani çocuk dış dünyaya verdiği her davranışla aslında bir şey anlatmaktadır. Gülerken; eğlenirken mutlu olduğunu anlatan çocuk; huysuzluk ve inatçılık yaparken de kendisi için bir şeylerin yolunda gitmediği sinyalini vermektedir. Bu sinyalin gerçek sebebi çocuk tarafından çoğu zaman da aile tarafından fark edilmez. İşte bu noktada aileler biz psikologlara başvurur.
Çok sık duyduğum cümlelerdendir. ‘Bu çocuk böyle değildi; artık tanıyamıyoruz.’ ‘Kardeşi olduktan sonra çok değişti.’ ‘çok uğraşıyorum ama yemek yemeyi reddediyor.’ ‘Sözümüzü dinlemiyor; zorlayınca da saldırganlaşıyor; ne yapacağımızı bilmiyoruz’; ‘Arkadaşlarının yanında çok sessiz; iletişim kurmuyor; içine kapanık olacak diye korkuyorum.’ . Bu ve benzeri cümleleri kuran aileler genellikle endişe; telaş ve çaresizlik içinde psikoloğa başvururlar.
Oyun terapisi yöntemi burada devreye girer. Oyun terapisi; özel olarak hazırlanmış bir oyun odasında çocuk ve terapistin belirli bir teknikle oyun oynaması sürecidir. Burada; çocuğun güven duygusunu kazanmak çok önemlidir. Çocuk terapisti oyuna davet etmeden terapist onun oyununa katılmamalıdır; sadece gözlemci olarak bulunmalıdır. Çocuk terapiste güvendiği noktada onu oyununa dahil edecektir; bu süreç sabırla beklenmelidir. Bazı çocuklar terapisti hemen dahil ederken; bazıları ise birkaç seans terapistle güven ilişkisi kurmayı bekleyebilir. Çocuk odada özgürce çözemediği çatışmalarını oyuncaklar üzerinden ifade eder. Burada terapistin çocuğu koşulsuzca kabulü ve kapsaması olmazsa olmazlardandır. Ailenin anlattığı sorun yüzeyde görünen problemdir; altta yatan gerçek sebep ve tabi ki çocuk için bu senaryonun nasıl vuku bulduğu çok önemlidir. Bu noktada çocuğun oyuncaklar üzerinden kendisini ifade etmesine izin vermek önemlidir. Oyuncakların her birinin; çocuğun oyunda nasıl bir senaryo hazırladığının psikolojik bir dili vardır ve bu dil çocuğun asıl problemini gösterir bize. Oyun terapisi sadece çocuğun iç dünyasının anlaşılmasına yardımcı olmaz; aynı zamanda kullanılan teknikler sayesinde bunu çözümleyerek tölere edebilmesine yardımcı olur. Çocuk daha sakin; öfkesi daha az; daha mutlu ve daha girişken bir hale gelir. Bu gelişim çoğu zaman aileleri bile şaşırtmaktadır.
Oyun terapisinde kullanılan dil önemlidir. Çocuk yönlendirilmemelidir; oyunu nasıl oynayacağı konusunda bilgi verilmemeli; bu seçimler tamamen çocuğa bırakılmalıdır. Seçtiği oyuncaklar ve kurduğu sahne aslında çatışmalarının olduğu sahnedir. Bu sahnede çocuğun anlatmak istediği duygular oyuncakların diliyle ifade edilmesi gerekir. Çocuk bu ifade ile rahatlar; çünkü içinde çözemediği bir çatışmayı başka birinden duymakta ve somut bir halde oyuncaklar üzerinde görmektedir. Bu; çocuk için çok terapötik bir uygulamadır. Bu noktadan çocuk için yeni yollar açılır ve kendiliğinden alternatif çözümler bulmaya başlar.
Özellikle travma yaşayan; mükemmelliyetçi ve kaygı bozukluğu olan; şiddet ve öfkesi yüksek olan; sınır problemi olan; takıntılı ve içedönük çocuklarda çok etkilidir. Dikkat eksikliği; okul uyum problemi; yeme - tuvalet sorunları; fiziksel sebebi olmayan baş ağrıları; mide bulantıları; aşırı mastürasyon ve anne baba ayrılığı gibi sorunlarda da oldukça faydalıdır. 2;5-12 yaş arası çocuklara uygulanır.
Oyun terapisinde genellikle çocuk terapistine çok bağlanır. O yüzden ayrılma ve terapinin bitiş süreci titizlikle planlanmalıdır. Terapinin biteceği en az 4 seans öncesinde çocuğa bildirilmelidir ki çocuk bağlandığı kişiden bir anda kopup ayrılık anksiyetesi yaşamaması için. Aksi takdirde çocuk aniden terapiden koparsa bu onun için travma etkisi yaratıp; başka problemlere zemin hazırlayabilir. Seanslar çocuğun durumuna göre değişse de ortalama 10 seans gibi düşünülebilir. Bu azalabilir de; artabilir de; tamamen çocuğun kişilik yapısına; probleminin boyutuna bağlı olarak değişir.
Çocukla çalışırken aile ile işbirliği yapmak çok önemlidir. Oyun esnasında çocuk; kendisi için yolunda gitmeyen durumları gösterdiğinden; bunlar aile ile paylaşılır. Ailenin bu noktaya sakin kalmak gibi ciddi bir görev düşer. Aile ne kadar terapistin tavsiyelerine uyarsa çocuk o kadar hızlı düzelir.
Problemleri ile yüzleşemeyen çocuklar problemlerini çözemezler; oyun terapisinde çocuklar problemleri ile özgür bir ortamda yüzleşir ve tanışır; daha sonrasında onarmaya başlar. Oyun terapisinin çocuğun evdeki oynadığı oyundan birçok yönden farkları vardır. Terapide çocuk yönlendirilmez; soru sorulmaz ve terapinin özel dili ile çocuğun duyguları ona ifade edilir. Oyun terapisinin iyileştirici gücü bu özel dildedir. Bunun eğitimini almadan yapılan teknikler işe yaramayacaktır.
Bazen terapist gerek gördüğünde anne ve babayı da oyun odasına sokar ve onların da katılmasını ister. Bu bazen gözlem amaçlı aile çocuk oyunu olacağı gibi; bazen de ailenin oyuna katılmadan süreci gözlemlemesi şeklinde de olabilir. Bu gibi durumlarda terapist aileye evde yapılacak bir takım etkinlikler verebilir. Ailenin evde bunu çocukla tekrarlaması; çocuğun terapi sürecine yardımcı olacaktır. Çocuğun görüşmelere düzenli olarak gelmesini sağlamak önemlidir. Sürecin sekteye uğramaması gerekmektedir. Seanstan sonra çocuk sorguya çekilmemeli; seansla ilgili sorular sorulmamalıdır; ancak çocuk anlatmak isterse paylaşımları alınmalıdır. Terapide ne yapması gerektiği çocuğa önceden söylenmemelidir. Seans odasında çocuk kendini tamamen özgür hissetmelidir. Zaman zaman çocuk iyileşme sürecine girmeden; problemli davranışlarda artışlar görülebilir; bu doğaldır. Aile aklına takılan herhangi bir konuyu terapistle paylaşmaktan çekinmemelidir.
Oyun terapisinin psikolog; psikolojik danışman gibi bir ruh sağlığı uzmanı tarafından yapılması önemlidir. Terapistin psikoloji lisansı üzerine oyun terapisi yeterlilik eğitim sertifikası bulunmalıdır. Çocuğunuzu götüreceğiniz yerlerde bu sertifikaları kontrol etmeden terapi sürecine başlamayınız. Yeterliliği olmayan kişiler tarafından yürütülen bir süreç zaman ve paranızın boşa gideceği gibi; çocuğunuza fayda sağlamak yerine zarar da verebileceğini unutmayınız.
Berna Görgülü Çelik
Psikolog/Psikoterapist