Çocuğunuz Hareketli mi Yoksa Hiperaktif mi?
Hemen hepimiz koşturan; zıplayan; hareketli hatta biraz haylaz olan çocukların sağlıklı çocuklar olduğunu kabul ederiz fakat çoğu anne baba çocuğunun normalden fazla hareketli olduğundan şikâyet eder. Bu durumda ailelerin aklına ilk gelen “Acaba çocuğum hiperaktif mi?” sorusudur.
Hiperaktivite; çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik; dürtüsellik ve dikkat eksikliği olan bir bozukluktur. Literatürde belirtilen başlangıç yaşı 3-4 yaş olarak nitelendirilmektedir. Ancak 3-4 yaş çocuklarının gelişimsel hareketliliklerini de göz önünde bulundurursak kesin tanı ilkokul döneminde konulabilmektedir.
Bu noktada sorulması gereken en önemli sorulardan bir tanesi de “Her hareketli çocuk hiperaktif midir?” sorusudur. Bazen çocuğunuzun hareketli veya aşırı hareketli olması çocuğunuzun hiperaktif olduğunu düşünmenize neden olabilir. İşte burada hareketli çocukları hiperaktif çocuklardan ayırmak gerekir ki çocuklar üzerinde yanlış etiketlenmeler yaratmayalım.
Bilmeliyiz ki; her hareketli ve yaramaz çocuk hiperaktiveteye sahip değildir. Yaramazlık davranışı çocuğun mizacından ya da çevresel etkenlerin yaramazlığı pekiştirmesinden kaynaklı olabilmektedir. Bir çocuğa hiperaktif denilebilmesi için bazı durumlar gözlemlenmelidir.
Hiperaktivitenin temel belirtileri:
• Hareketlilik
• Dürtüsellik
• Dikkat eksikliğidir.
Hiperaktiviteye eşlik eden belirtiler ise:
• Zamanı iyi kullanamama
• Dağınıklık ve düzensizlik
• Hırçınlık
• Sosyal beceri sorunları
• Sakarlık; koordinasyon güçlükleri
• Kendine güvenememe
• Uyku sorunları
• Geçmişten ders almama
• Geleceği ön görememe
• Ödül ve cezadan etkilenmemedir.
Dikkat eksikliği; dürtüsellik ve aşırı hareketlilik belirtilerinin dış etkenlere bağlı olmadan var olması durumudur. Çocuk aşırı hareketlidir; elleri; ayakları kıpır kıpırdır. Sınıfta ya da oturması gereken diğer yerlerde oturmaz ya da otursa bile çok kısa bir süre sonra kalkar. Çoğu zaman çok konuşur; bağırır; başkalarını rahatsız eder ya da yaptıkları işten alıkoyar. Eşyalarını unutma da sık görülen özellikleri arasındadır. Bu çocuklarda dürtüsellik hâkimdir. Tehlikeyi kavrayamaz; birden atılır; soru bitirilmeden cevap verir; başkalarının yaptığı işlerin arasına ya da konuşmalarının arasına girer. Başladığı bir işi bitiremez. Dikkat eksikliği görülür. Derslerinde önemli hatalar yaptığı için okul başarısızlığı yaşar.
Hiperaktif olan çocukların zekâları normal ya da normalin üstünde olmasına rağmen dikkat eksikliğinden kaynaklı öğrenme güçlükleri yaşabilmektedirler. Bu çocuklar genellikle başladığı işi bitirememekte ve dikkat gerektiren birçok işi yapmak onlara zor gelmektedir. Dikkatsiz; özensiz çalışırlar. Unutkandırlar. Genellikle eşyalarını; öğretmenin aileye yolladığı mesajı ya da beslenme saatlerini unuturlar. Hiperaktif çocukların bellek süreçleri ilgili sıkıntıları gözlemlenmektedir. Bellek süreçleri ile ilgili sıkıntılardan dolayı birden çok karmaşık yönergeyi aynı anda vermek bu tip çocukların yönergeleri hatırlayamamasına neden olabilmektedir.
Hiperaktivite aynı zamanda çocukların sosyal yaşamlarında da sıkıntı yaşamalarına neden olabilmektedir. Dikkat süreleri ve atak olmaları sosyal kuralları öğrenmelerini engellemektedir. Aynı zamanda; arkadaş bulabilmekte ve oyun sırasındaki kurallara uymakta zorluk yaşayabilmektedirler. Hiperaktif çocuklar olası sonuçları düşünemedikleri için tehlikeli davranışlar sergileyebilirler ve davranışlarının sonuçlarını bilmelerine rağmen davranışını tekrar yoluna gidebilirler. Örneğin; sıcak bir fırında elini yakan bir çocuk; fırına yaklaştığında elini yakabileceğini bilse bile aynı davranışı tekrarlayacaktır. Bunun yanı sıra; isteklerini ertelemekte zorluk yaşarlar. İstedikleri şeyin anında olmasını isterler. Bu çocuklar aynı zamanda sakardırlar. Sık sık düşerler; bir yerlere çarparlar. Hem bazı kaba motor becerilerinde (atlama; zıplama gibi); hem de ince motor becerilerde (düğme ilikleme; bağcık bağlama; kalemi düzgün tutmak; çizgi çizmek gibi) sıkıntı yaşadıkları da görülmüştür.
Günümüzün popüler rahatsızlığı olan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu yaygın bir durum olmasına rağmen her hareketli çocukta görülmediği de muhakkaktır. Hareketliliğin yanı sıra yukarıda bahsedilen birçok belirtinin de hareketliliğe eşlik etmesi durumunda hiperakitivite tanısı konulabilmektedir. Bu nedenle 6 yaş ve sonrasında yukarıda bahsedilen durumları gözlemliyorsanız ilgili bir uzmana başvurulmalıdır.
İlay AKTOPRAK
Uzm. Psikolog
Hiperaktivite; çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik; dürtüsellik ve dikkat eksikliği olan bir bozukluktur. Literatürde belirtilen başlangıç yaşı 3-4 yaş olarak nitelendirilmektedir. Ancak 3-4 yaş çocuklarının gelişimsel hareketliliklerini de göz önünde bulundurursak kesin tanı ilkokul döneminde konulabilmektedir.
Bu noktada sorulması gereken en önemli sorulardan bir tanesi de “Her hareketli çocuk hiperaktif midir?” sorusudur. Bazen çocuğunuzun hareketli veya aşırı hareketli olması çocuğunuzun hiperaktif olduğunu düşünmenize neden olabilir. İşte burada hareketli çocukları hiperaktif çocuklardan ayırmak gerekir ki çocuklar üzerinde yanlış etiketlenmeler yaratmayalım.
Bilmeliyiz ki; her hareketli ve yaramaz çocuk hiperaktiveteye sahip değildir. Yaramazlık davranışı çocuğun mizacından ya da çevresel etkenlerin yaramazlığı pekiştirmesinden kaynaklı olabilmektedir. Bir çocuğa hiperaktif denilebilmesi için bazı durumlar gözlemlenmelidir.
Hiperaktivitenin temel belirtileri:
• Hareketlilik
• Dürtüsellik
• Dikkat eksikliğidir.
Hiperaktiviteye eşlik eden belirtiler ise:
• Zamanı iyi kullanamama
• Dağınıklık ve düzensizlik
• Hırçınlık
• Sosyal beceri sorunları
• Sakarlık; koordinasyon güçlükleri
• Kendine güvenememe
• Uyku sorunları
• Geçmişten ders almama
• Geleceği ön görememe
• Ödül ve cezadan etkilenmemedir.
Dikkat eksikliği; dürtüsellik ve aşırı hareketlilik belirtilerinin dış etkenlere bağlı olmadan var olması durumudur. Çocuk aşırı hareketlidir; elleri; ayakları kıpır kıpırdır. Sınıfta ya da oturması gereken diğer yerlerde oturmaz ya da otursa bile çok kısa bir süre sonra kalkar. Çoğu zaman çok konuşur; bağırır; başkalarını rahatsız eder ya da yaptıkları işten alıkoyar. Eşyalarını unutma da sık görülen özellikleri arasındadır. Bu çocuklarda dürtüsellik hâkimdir. Tehlikeyi kavrayamaz; birden atılır; soru bitirilmeden cevap verir; başkalarının yaptığı işlerin arasına ya da konuşmalarının arasına girer. Başladığı bir işi bitiremez. Dikkat eksikliği görülür. Derslerinde önemli hatalar yaptığı için okul başarısızlığı yaşar.
Hiperaktif olan çocukların zekâları normal ya da normalin üstünde olmasına rağmen dikkat eksikliğinden kaynaklı öğrenme güçlükleri yaşabilmektedirler. Bu çocuklar genellikle başladığı işi bitirememekte ve dikkat gerektiren birçok işi yapmak onlara zor gelmektedir. Dikkatsiz; özensiz çalışırlar. Unutkandırlar. Genellikle eşyalarını; öğretmenin aileye yolladığı mesajı ya da beslenme saatlerini unuturlar. Hiperaktif çocukların bellek süreçleri ilgili sıkıntıları gözlemlenmektedir. Bellek süreçleri ile ilgili sıkıntılardan dolayı birden çok karmaşık yönergeyi aynı anda vermek bu tip çocukların yönergeleri hatırlayamamasına neden olabilmektedir.
Hiperaktivite aynı zamanda çocukların sosyal yaşamlarında da sıkıntı yaşamalarına neden olabilmektedir. Dikkat süreleri ve atak olmaları sosyal kuralları öğrenmelerini engellemektedir. Aynı zamanda; arkadaş bulabilmekte ve oyun sırasındaki kurallara uymakta zorluk yaşayabilmektedirler. Hiperaktif çocuklar olası sonuçları düşünemedikleri için tehlikeli davranışlar sergileyebilirler ve davranışlarının sonuçlarını bilmelerine rağmen davranışını tekrar yoluna gidebilirler. Örneğin; sıcak bir fırında elini yakan bir çocuk; fırına yaklaştığında elini yakabileceğini bilse bile aynı davranışı tekrarlayacaktır. Bunun yanı sıra; isteklerini ertelemekte zorluk yaşarlar. İstedikleri şeyin anında olmasını isterler. Bu çocuklar aynı zamanda sakardırlar. Sık sık düşerler; bir yerlere çarparlar. Hem bazı kaba motor becerilerinde (atlama; zıplama gibi); hem de ince motor becerilerde (düğme ilikleme; bağcık bağlama; kalemi düzgün tutmak; çizgi çizmek gibi) sıkıntı yaşadıkları da görülmüştür.
Günümüzün popüler rahatsızlığı olan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu yaygın bir durum olmasına rağmen her hareketli çocukta görülmediği de muhakkaktır. Hareketliliğin yanı sıra yukarıda bahsedilen birçok belirtinin de hareketliliğe eşlik etmesi durumunda hiperakitivite tanısı konulabilmektedir. Bu nedenle 6 yaş ve sonrasında yukarıda bahsedilen durumları gözlemliyorsanız ilgili bir uzmana başvurulmalıdır.
İlay AKTOPRAK
Uzm. Psikolog