Demir Eksikliği Anemisi ve Beslenme Tedavisi
Ülkemizde sık rastlanan besin öğesi yetersizliğine bağlı hastalıkların başında demir eksikliği anemisi gelmektedir. Genel olarak bayanlarda ve çocuklarda sık görülürken; gebelik; emziklilik gibi özel durumu olanlar; aşırı kanamalı menstruasyon geçirenler; vejetaryen tipi beslenenler; kanamalı hastalık geçirenler (mide kanaması; peptik ülser; hemorid...); diyalize girenler vb. de demir eksikliği açısından risk altındadırlar.
Vücudumuzdaki demirin büyük bir çoğunluğu kırmızı kan hücrelerine rengini veren ve vücuda oksijen taşıyan hemoglobinin (Hgb) yapımında kullanılır. Geriye kalan demir ise karaciğer; dalak ve kemik iliği gibi organlarda depolanmaktadır.
Demir; vücutta üretilemediği için günlük ihtiyaç besinlerden karşılanmalıdır. Vücuda yeterli miktarda demir alınamadığında önce demir depoları (ferritin) kullanılır. Depoların da azalmasıyla birlikte;
-Soluk cilt rengi
-Halsizlik ve çabuk yorulma
-Dikkat dağınıklığı - odaklanamama
-Unutkanlık
-Baş dönmesi – göz kararması
-Nefes darlığı
-İştahsızlık
-Üşüme
-Tırnaklarda kolay kırılma
-Dudaklarda çatlaklar
-Bebek ve çocuklarda ise zeka gelişiminde yetersizlik ve bağışıklık sisteminin zayıflaması gibi belirtiler ortaya çıkar.
Demir eksikliği anemisi basit bir kan tahliliyle öğrenilebilir; tanı aldıktan sonra diyetisyenin beslenme düzeninde yapacağı değişikliklerle demir seviyeleri yükseltilebilir. Bazı durumlarda ise doktorunuzun önereceği dozda ilaç takviyesi de gerekebilir.
DEMİR EMİLİMİ VE DEMİRDEN ZENGİN BESİNLER
Demir besinlerde ‘hem ve hem olmayan’ olmak üzere 2 şekilde bulunur. Hem demirin vücuttaki emilimi hem olmayan demire göre daha yüksektir.
Bitkisel kaynaklı demir ‘hem olmayan’ formda olduğundan emilim %5-15 civarındadır. İyi pişirilmiş kurubaklagillerin demir içeriği ve emilim oranı tahıllarınkinden yüksektir.
Hayvansal kaynaklı demirin ise %40’ı ‘hem demir’ olduğu için barsaklardaki emilimi % 25-30 civarındadır. Yumurtadaki demirin emilimi ise %15 civarındadır.
DEMİRDEN ZENGİN BESİNLER
[/list]Sırasıyla sakatatlar; dana eti; koyun eti; tavuk eti ve balık hem demirden zengin besinlerdir hem de içerdikleri demir emilimi yüksektir
[/list]Etler dışında yumurta; iyi pişmiş kurubaklagiller; soya fasulyesi; kuru meyveler ( özellikle kuru üzüm; kuru kayısı ); pekmez; yeşil sebzeler ( ıspanak ); kabak çekirdeği; fındık; fıstık; susam; tahin gibi yiyecekler demirden zengindir.
DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİNDEN KORUNMAK İÇİN NE YAPMALI?
-Demir ihtiyacı arttığında demir emilimi de artmaktadır yani demir eksikliği anemisi olanların ya da gebelik; emziklilik dönemindeki bayanların demir emilimi daha fazla olmaktadır.
-Demir depoları (ferritin) dolu olanlarda demir emilimi daha yavaş olmaktadır. Bu yüzden demir depolarımız doluysa ekstradan demir alımını artırmanın gereği yoktur.
-C vitamini (askorbik asit); demirin emilimini en çok artıranlardandır. ‘Hem olmayan demirin’ emilimini 2-3 kat artırır. Demirden zengin besinler yerken C vitamininden zengin besinler tüketilmesi emilimi artırır. Bu yüzden et yemeklerinin yanında salata eklenmeli; yumurtayla birlikte taze sıkılmış meyve suyu ve yeşillik tüketilmelidir; hayvansal besinler yeterli alınamıyorsa c vitamini artırılarak bitkisel kaynaklı demirin emilimi artırılmalıdır.
-Tahıllarda bulunan fitat; oksalat ve tanen gibi maddeler demir emilimini azaltmaktadır. Tahıllarla birlikte et ürünlerin ve c vitamininden zengin besinlerin tüketilmesi demir emilimini artırır.
-Ispanakta bol miktarda demir bulunur ancak içeriğinde bulunan oksalat emilimi azaltır. Oksalattan zengin diğer besinler pancar; lahana vb.
-Çay; kahve; kakao vb yapısında bulunan polifenoller (tanen) demir emilimini azaltmaktadır. Bu sebeple demir eksikliği anemisi olanların bunları yemeklerden en az 1 saat sonra tüketmesi önerilir. Çay açık tüketilmeli ve limon ilave edilmelidir.
-Kalsiyum minerali de demir emilimini azaltacağından özellikle kalsiyumdan zengin olan süt ve süt ürünlerinin dikkatli tüketilmesi gerekir. Demir eksikliği anemisi varsa süt ürünlerini et ürünleri ve yumurta gibi demirden zengin besinlerin yanında almamakta fayda vardır.
-Diyette fazla posa alımı emilimi olumsuz yönde etkiler. Ancak posayla birlikte c vitamini de alınırsa bu olumsuz etki ortadan kalkar. Bebek ve çocuklar kepekli ekmek tüketmemeli ve yetişkinler de zayıflamak uğruna her besine kepek karıştırmamalıdır.
-Aliminyum; magnezyum; çinko gibi minerallerin varlığı emilimi azaltmaktadır. O yüzden metal kaplarda yemek yenmemeli ve konserve ürünler açıldıktan sonra hemen tüketilmelidir.
Vücudumuzdaki demirin büyük bir çoğunluğu kırmızı kan hücrelerine rengini veren ve vücuda oksijen taşıyan hemoglobinin (Hgb) yapımında kullanılır. Geriye kalan demir ise karaciğer; dalak ve kemik iliği gibi organlarda depolanmaktadır.
Demir; vücutta üretilemediği için günlük ihtiyaç besinlerden karşılanmalıdır. Vücuda yeterli miktarda demir alınamadığında önce demir depoları (ferritin) kullanılır. Depoların da azalmasıyla birlikte;
-Soluk cilt rengi
-Halsizlik ve çabuk yorulma
-Dikkat dağınıklığı - odaklanamama
-Unutkanlık
-Baş dönmesi – göz kararması
-Nefes darlığı
-İştahsızlık
-Üşüme
-Tırnaklarda kolay kırılma
-Dudaklarda çatlaklar
-Bebek ve çocuklarda ise zeka gelişiminde yetersizlik ve bağışıklık sisteminin zayıflaması gibi belirtiler ortaya çıkar.
Demir eksikliği anemisi basit bir kan tahliliyle öğrenilebilir; tanı aldıktan sonra diyetisyenin beslenme düzeninde yapacağı değişikliklerle demir seviyeleri yükseltilebilir. Bazı durumlarda ise doktorunuzun önereceği dozda ilaç takviyesi de gerekebilir.
DEMİR EMİLİMİ VE DEMİRDEN ZENGİN BESİNLER
Demir besinlerde ‘hem ve hem olmayan’ olmak üzere 2 şekilde bulunur. Hem demirin vücuttaki emilimi hem olmayan demire göre daha yüksektir.
Bitkisel kaynaklı demir ‘hem olmayan’ formda olduğundan emilim %5-15 civarındadır. İyi pişirilmiş kurubaklagillerin demir içeriği ve emilim oranı tahıllarınkinden yüksektir.
Hayvansal kaynaklı demirin ise %40’ı ‘hem demir’ olduğu için barsaklardaki emilimi % 25-30 civarındadır. Yumurtadaki demirin emilimi ise %15 civarındadır.
DEMİRDEN ZENGİN BESİNLER
[/list]Sırasıyla sakatatlar; dana eti; koyun eti; tavuk eti ve balık hem demirden zengin besinlerdir hem de içerdikleri demir emilimi yüksektir
[/list]Etler dışında yumurta; iyi pişmiş kurubaklagiller; soya fasulyesi; kuru meyveler ( özellikle kuru üzüm; kuru kayısı ); pekmez; yeşil sebzeler ( ıspanak ); kabak çekirdeği; fındık; fıstık; susam; tahin gibi yiyecekler demirden zengindir.
DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİNDEN KORUNMAK İÇİN NE YAPMALI?
-Demir ihtiyacı arttığında demir emilimi de artmaktadır yani demir eksikliği anemisi olanların ya da gebelik; emziklilik dönemindeki bayanların demir emilimi daha fazla olmaktadır.
-Demir depoları (ferritin) dolu olanlarda demir emilimi daha yavaş olmaktadır. Bu yüzden demir depolarımız doluysa ekstradan demir alımını artırmanın gereği yoktur.
-C vitamini (askorbik asit); demirin emilimini en çok artıranlardandır. ‘Hem olmayan demirin’ emilimini 2-3 kat artırır. Demirden zengin besinler yerken C vitamininden zengin besinler tüketilmesi emilimi artırır. Bu yüzden et yemeklerinin yanında salata eklenmeli; yumurtayla birlikte taze sıkılmış meyve suyu ve yeşillik tüketilmelidir; hayvansal besinler yeterli alınamıyorsa c vitamini artırılarak bitkisel kaynaklı demirin emilimi artırılmalıdır.
-Tahıllarda bulunan fitat; oksalat ve tanen gibi maddeler demir emilimini azaltmaktadır. Tahıllarla birlikte et ürünlerin ve c vitamininden zengin besinlerin tüketilmesi demir emilimini artırır.
-Ispanakta bol miktarda demir bulunur ancak içeriğinde bulunan oksalat emilimi azaltır. Oksalattan zengin diğer besinler pancar; lahana vb.
-Çay; kahve; kakao vb yapısında bulunan polifenoller (tanen) demir emilimini azaltmaktadır. Bu sebeple demir eksikliği anemisi olanların bunları yemeklerden en az 1 saat sonra tüketmesi önerilir. Çay açık tüketilmeli ve limon ilave edilmelidir.
-Kalsiyum minerali de demir emilimini azaltacağından özellikle kalsiyumdan zengin olan süt ve süt ürünlerinin dikkatli tüketilmesi gerekir. Demir eksikliği anemisi varsa süt ürünlerini et ürünleri ve yumurta gibi demirden zengin besinlerin yanında almamakta fayda vardır.
-Diyette fazla posa alımı emilimi olumsuz yönde etkiler. Ancak posayla birlikte c vitamini de alınırsa bu olumsuz etki ortadan kalkar. Bebek ve çocuklar kepekli ekmek tüketmemeli ve yetişkinler de zayıflamak uğruna her besine kepek karıştırmamalıdır.
-Aliminyum; magnezyum; çinko gibi minerallerin varlığı emilimi azaltmaktadır. O yüzden metal kaplarda yemek yenmemeli ve konserve ürünler açıldıktan sonra hemen tüketilmelidir.