Hipnoz Nedir?
HİPNOZ NEDİR?
Hipnoz; bazı hareketlerle; bazı sözlerle; bakışlarla ya da bazı gereçleri kullanmak gibi değişik yöntemlerle telkin yapılarak meydana getirilen özel bir bilinçlilik halidir. Suje( hipnoz altındaki kişi) dış dünyanın uyaranlarına kapalı; hipnozitörün(hipnoz uygulayan kişi) etki ve telkinlerine açık bir durumdadır. Hipnoz altındaki kişi dışarıdan bakıldığında uyuyan bir kişi olarak görünürse de hipnoz kesinlikle bir uyku hali değildir. Hipnozitörün telkinlerine karşı aşırı bir uyanıklılık halindedir. Hipnoz ile dikkatin toplandığı oyun; dua; çalışma ya da meditasyon gibi eylemler arasında benzerlik vardır.
Hipnoterapi ise hipnozun bir araç olarak kullanıldığı tedavilerdir. Psikiyatride bilişsel-davranışal terapilerde; destek terapilerinde; psikanalizde ve birçok tedavi edici yaklaşımda terapi aracı olarak kullanılır. Freud ve Bruer histerik hastaların normalde hatırlayamadıkları bilinç altı olayları; hipnoz altında tekrar yaşantıladıklarında hastalık bulgularının kaybolduğunu tespit ettiler. Freud’ a göre hipnozitör sujenin çocukluk dönemindeki otoriter baba rolünü temsil etmekte; hipnoz altında otoriter babanın söylediklerini uygulamaktadır.
HİPNOZUN SÖZLÜK VE MİTOLOJİK ANLAMLARI:
Hipnoz kelimesini ilk kez İngiliz doktor Braid kullanmıştır. Kendisine bu konuda Yunan Mitolojisi esin kaynağı olmuştur. Yunan mitolojisinin uyku tanrısı ”Hypnos” gecenin oğlu ve ölüm tanrısı Thonatos’ un kardeşidir. Kardeşi ile birlikte Hades’ in ölüler diyarında yaşar. Kanatlı bir genç şeklinde tasvir edilen hypnos; yorgun insanların alınlarına sihirli değneği ile değmek; karanlık kanatları ile yelpazelemek ya da bir boynuzundan kişilerin üzerine uyku verici bir madde dökmek suretiyle onlara uyku verir; bazen tatlı; bazen ciddi; şakrak bir delikanlıdır. Thanatos kanatlı bir ruh halinde tasvir edildiğinden aynen Hypnos’a benzer.
HİPNOZLA İLGİLİ YANLIŞ İNANIŞLAR(MİTLER):
Hipnoz uykudur: Tam tersine hipnoz; uyanıklık ve dikkatin yoğunlaşması durumudur. EEG çalışmalarında hipnoz EEG’sinin uyanıklık ve tam dikkatli olma halindeki bireylerin EEG’sine benzerlik gösterirken uyku EEG’sine hiçbir benzerlik göstermediği saptanmıştır.
Hipnoz hastanın üstüne bir yansıtmadır: Hipnozda amaç; bireye bir şeyler yansıtmak değil; aksine hipnotik duruma odaklanan kişinin içsel durumunu anlamaktır. Hipnozda terapistin rolü; hastaya uygun perspektifte birincil psikoterapitik stratejiyi sunmak; hastanın hipnoz kapasitesini tanımlayıp araştırmaktır.
Yanlızca hasta ve zayıf insanlar hipnotize edilebilir: Yüksek hipnotize edilebilirliğin hastalıkla ilişkili olduğu doğru değildir. Şizofrenik hastaların hipnotize edilebilirliği yüksek değilken; posttravmatik stres bozukluğu ve dissosiyatif bozukluğu olanların hipnotize edilebilirliği yüksektir; sağlıklı bireylerde de değişkenlik gösterir.
Hipnoz tehlikelidir: Hipnoz edilenin düşünce içeriği açığa çıkarılarak; kötüye kullanım inancı yanlıştır. Hipnoz altındaki bireye kendi isteği dışında hiçbir şey yaptırılamaz.
Semptomları ortadan kaldırmak tehlikelidir: Hipnoz sıklıkla semptoma yönelik tedavi stratejisi olduğundan; semptomların ortadan kaldırılması; yerine herhangi bir şey konmadığında bilinç dışı çatışmaların yeniden gündeme geleceği şeklinde düşünceler yanlıştır.
Hipnozdan çıkılmayabilir: Hipnozdan çıkılmama olayına rastlanmamıştır. Kişiye hipnozdan çıkma için telkin verilmese bile; bir süre sonra normal uykuya geçiş ve sonrasında uyanma olmaktadır.
HİPNOZUN KULLANILDIĞI ALANLAR:
PSİKİYATRİK BOZUKLUKLARDA:
Fobik bozukluk.
Obezite;
Yeme bozuklukları
Dissosiyatif bozukluk;
Tik bozukluğu;
Kekemelik;
Enürezis nokturna (Gece işemeleri);
Psikojenik ağrı bozukluğu;
Bağımlılık; kötüye kullanım(Alkol; sigara);
Panik bozukluk;
Depresif bozukluk;
Davranım bozukluğu;
Konversiyon bozukluğu
PSİKİYATRİ DIŞI HASTALIKLARDA:
Cilt lezyonları;
Migren;
Astım;
Ağrısız doğum;
Kanser ağrılarını azaltmak;
Kemoterapi yan etkilerini önlemek (bulantı; kusma)
Anestezi yapmaksızın diş tedavileri
Diş hekimi ve diğer fobiler
EĞİTİMDE:
Öğrencilerin sınav stresini azaltmak;
Öğrencilerin dikkatinin yoğunlaştırılması;
Ezberleme yeteneğini arttırmak ve belleği kuvvetlendirmek;
Motivasyonu arttırmak;
Öğretmeni; okulu; dersi sevdirmek;
Hedef oluşturmak.
HİPNOZDA NELER OLUR?
Hipnozda vücutta ve algıda bir çok değişikler ortaya çıkar. Bunları sıralayacak olursak:
Katalepsi: Kas hareketlerinin yavaşlaması ve sonra tamamen kaybolmasıdır. Kaslar kaskatı hale gelir ve suje (hipnoz edilen kişi) bütün çabalarına rağmen kaslarını hareket ettiremez. Örneğin kolunu kıpırdatamaz; ağzını oynatamaz; gözlerini açamaz. Normalde kalamayacağı pozisyonlarda uzun süre kalabilir. Hafif transta telkinle ortaya çıkan göz kapakları katalepsisi ile başlar ve sonrasında tüm vücutta katalepsi sağlanabilir.
Anestezi: Orta derinlikte bir transta tam anestezi(hissetmeme) ve analjezi(ağrı duymama) sağlanabilir.
Amneziler: Orta derecede bir transta telkin ile derin transta ise kendiliğinden amnezi(hatırlayamama) oluşur.
Hiperestezi: Hipnoz esnasında duyularda bir keskinleşme ortaya çıkabilmektedir.
İllüzyonlar ve hallusinasyonlar: Hipnozda bütün duyulara ait hallusinasyonlar ve illüzyonlar ortaya çıkabilir. Orta derecede transta bir sujeye limon suyu şerbet diye içirilerek öyle bir tat alması sağlanabilir. Soğan koklatılarak gül kokusu alması sağlanabilir.
Rüya gördürme: Orta ve derin transta rüya gördürmek mümkündür.
Zaman distorsiyonu: Telkin ile dakikaları saatler gibi veya tam tersini hissettirmek mümkündür.
Posthipnotik telkin: Derin transta bir sujeyi telkin ile transtan sonra bazı fiiler yaptırabilir. Ancak bu fiiler suje tarafından kabul edilebilir olmalıdır.
Somnanbulizm: Derin trans hali olup; trans bozulmadan suje gözlerini açabilir; yürür konuşur ve söylenenleri yapar. Ancak ruhi yapısına aykırı olan istekleri yerine getirmez.
Hipermemnezi: Orta transta oluşabilir; geçmişi aşırı derecede hatırlama durumudur.
Ekimnezi: Geçmişi tekrar yaşama durumudur. 20 yaşında bir suje 5 yaşına götürülürse 5 yaşa göre davranmaya başlar; 5 yaş gibi konuşur.
HİPNOZUN DERİNLİĞİ:
Hafif trans: Göz kapaklarının titremesi; vücutta ağırlaşma ve lokal sıcaklık hissi.
Orta trans: Göz kapakları katalepsisi; telkinle kol ve bacaklarda katalepsi; otomatik ritmik hareketler; eldiven çorap şeklide anesteziler; dokunma hallusinasyonları ortaya çıkar; trans belirgindir; suje sadece hipnozitörün sesini işitir.
Hafif somnabulistik trans: Vücutta tam katalepsi olur.
Derin somnabulistik trans: Trans bozulmadan; gözler açılınca sabit bakışlar ortaya çıkar. Posthipnotik amnezi telkin edilebilir; uyanınca tam amnezi; tam anastezi; posthipnotik anestezi; göz hareketlerinin koordinasyonun yok olması; kas hareketlerinde ve reaksiyonlarında katılaşma; yavaşlama; ekimnezi; görsel ve işitsel hallusinasyonlar ortaya çıkabilir.
Tam derin somnabulistik trans: Bütün spontan aktivitenin inhibe olduğu uyuşma hali.
PsikiyatristDr.Necati ÇOBANOĞLU
Hipnoz; bazı hareketlerle; bazı sözlerle; bakışlarla ya da bazı gereçleri kullanmak gibi değişik yöntemlerle telkin yapılarak meydana getirilen özel bir bilinçlilik halidir. Suje( hipnoz altındaki kişi) dış dünyanın uyaranlarına kapalı; hipnozitörün(hipnoz uygulayan kişi) etki ve telkinlerine açık bir durumdadır. Hipnoz altındaki kişi dışarıdan bakıldığında uyuyan bir kişi olarak görünürse de hipnoz kesinlikle bir uyku hali değildir. Hipnozitörün telkinlerine karşı aşırı bir uyanıklılık halindedir. Hipnoz ile dikkatin toplandığı oyun; dua; çalışma ya da meditasyon gibi eylemler arasında benzerlik vardır.
Hipnoterapi ise hipnozun bir araç olarak kullanıldığı tedavilerdir. Psikiyatride bilişsel-davranışal terapilerde; destek terapilerinde; psikanalizde ve birçok tedavi edici yaklaşımda terapi aracı olarak kullanılır. Freud ve Bruer histerik hastaların normalde hatırlayamadıkları bilinç altı olayları; hipnoz altında tekrar yaşantıladıklarında hastalık bulgularının kaybolduğunu tespit ettiler. Freud’ a göre hipnozitör sujenin çocukluk dönemindeki otoriter baba rolünü temsil etmekte; hipnoz altında otoriter babanın söylediklerini uygulamaktadır.
HİPNOZUN SÖZLÜK VE MİTOLOJİK ANLAMLARI:
Hipnoz kelimesini ilk kez İngiliz doktor Braid kullanmıştır. Kendisine bu konuda Yunan Mitolojisi esin kaynağı olmuştur. Yunan mitolojisinin uyku tanrısı ”Hypnos” gecenin oğlu ve ölüm tanrısı Thonatos’ un kardeşidir. Kardeşi ile birlikte Hades’ in ölüler diyarında yaşar. Kanatlı bir genç şeklinde tasvir edilen hypnos; yorgun insanların alınlarına sihirli değneği ile değmek; karanlık kanatları ile yelpazelemek ya da bir boynuzundan kişilerin üzerine uyku verici bir madde dökmek suretiyle onlara uyku verir; bazen tatlı; bazen ciddi; şakrak bir delikanlıdır. Thanatos kanatlı bir ruh halinde tasvir edildiğinden aynen Hypnos’a benzer.
HİPNOZLA İLGİLİ YANLIŞ İNANIŞLAR(MİTLER):
Hipnoz uykudur: Tam tersine hipnoz; uyanıklık ve dikkatin yoğunlaşması durumudur. EEG çalışmalarında hipnoz EEG’sinin uyanıklık ve tam dikkatli olma halindeki bireylerin EEG’sine benzerlik gösterirken uyku EEG’sine hiçbir benzerlik göstermediği saptanmıştır.
Hipnoz hastanın üstüne bir yansıtmadır: Hipnozda amaç; bireye bir şeyler yansıtmak değil; aksine hipnotik duruma odaklanan kişinin içsel durumunu anlamaktır. Hipnozda terapistin rolü; hastaya uygun perspektifte birincil psikoterapitik stratejiyi sunmak; hastanın hipnoz kapasitesini tanımlayıp araştırmaktır.
Yanlızca hasta ve zayıf insanlar hipnotize edilebilir: Yüksek hipnotize edilebilirliğin hastalıkla ilişkili olduğu doğru değildir. Şizofrenik hastaların hipnotize edilebilirliği yüksek değilken; posttravmatik stres bozukluğu ve dissosiyatif bozukluğu olanların hipnotize edilebilirliği yüksektir; sağlıklı bireylerde de değişkenlik gösterir.
Hipnoz tehlikelidir: Hipnoz edilenin düşünce içeriği açığa çıkarılarak; kötüye kullanım inancı yanlıştır. Hipnoz altındaki bireye kendi isteği dışında hiçbir şey yaptırılamaz.
Semptomları ortadan kaldırmak tehlikelidir: Hipnoz sıklıkla semptoma yönelik tedavi stratejisi olduğundan; semptomların ortadan kaldırılması; yerine herhangi bir şey konmadığında bilinç dışı çatışmaların yeniden gündeme geleceği şeklinde düşünceler yanlıştır.
Hipnozdan çıkılmayabilir: Hipnozdan çıkılmama olayına rastlanmamıştır. Kişiye hipnozdan çıkma için telkin verilmese bile; bir süre sonra normal uykuya geçiş ve sonrasında uyanma olmaktadır.
HİPNOZUN KULLANILDIĞI ALANLAR:
PSİKİYATRİK BOZUKLUKLARDA:
Fobik bozukluk.
Obezite;
Yeme bozuklukları
Dissosiyatif bozukluk;
Tik bozukluğu;
Kekemelik;
Enürezis nokturna (Gece işemeleri);
Psikojenik ağrı bozukluğu;
Bağımlılık; kötüye kullanım(Alkol; sigara);
Panik bozukluk;
Depresif bozukluk;
Davranım bozukluğu;
Konversiyon bozukluğu
PSİKİYATRİ DIŞI HASTALIKLARDA:
Cilt lezyonları;
Migren;
Astım;
Ağrısız doğum;
Kanser ağrılarını azaltmak;
Kemoterapi yan etkilerini önlemek (bulantı; kusma)
Anestezi yapmaksızın diş tedavileri
Diş hekimi ve diğer fobiler
EĞİTİMDE:
Öğrencilerin sınav stresini azaltmak;
Öğrencilerin dikkatinin yoğunlaştırılması;
Ezberleme yeteneğini arttırmak ve belleği kuvvetlendirmek;
Motivasyonu arttırmak;
Öğretmeni; okulu; dersi sevdirmek;
Hedef oluşturmak.
HİPNOZDA NELER OLUR?
Hipnozda vücutta ve algıda bir çok değişikler ortaya çıkar. Bunları sıralayacak olursak:
Katalepsi: Kas hareketlerinin yavaşlaması ve sonra tamamen kaybolmasıdır. Kaslar kaskatı hale gelir ve suje (hipnoz edilen kişi) bütün çabalarına rağmen kaslarını hareket ettiremez. Örneğin kolunu kıpırdatamaz; ağzını oynatamaz; gözlerini açamaz. Normalde kalamayacağı pozisyonlarda uzun süre kalabilir. Hafif transta telkinle ortaya çıkan göz kapakları katalepsisi ile başlar ve sonrasında tüm vücutta katalepsi sağlanabilir.
Anestezi: Orta derinlikte bir transta tam anestezi(hissetmeme) ve analjezi(ağrı duymama) sağlanabilir.
Amneziler: Orta derecede bir transta telkin ile derin transta ise kendiliğinden amnezi(hatırlayamama) oluşur.
Hiperestezi: Hipnoz esnasında duyularda bir keskinleşme ortaya çıkabilmektedir.
İllüzyonlar ve hallusinasyonlar: Hipnozda bütün duyulara ait hallusinasyonlar ve illüzyonlar ortaya çıkabilir. Orta derecede transta bir sujeye limon suyu şerbet diye içirilerek öyle bir tat alması sağlanabilir. Soğan koklatılarak gül kokusu alması sağlanabilir.
Rüya gördürme: Orta ve derin transta rüya gördürmek mümkündür.
Zaman distorsiyonu: Telkin ile dakikaları saatler gibi veya tam tersini hissettirmek mümkündür.
Posthipnotik telkin: Derin transta bir sujeyi telkin ile transtan sonra bazı fiiler yaptırabilir. Ancak bu fiiler suje tarafından kabul edilebilir olmalıdır.
Somnanbulizm: Derin trans hali olup; trans bozulmadan suje gözlerini açabilir; yürür konuşur ve söylenenleri yapar. Ancak ruhi yapısına aykırı olan istekleri yerine getirmez.
Hipermemnezi: Orta transta oluşabilir; geçmişi aşırı derecede hatırlama durumudur.
Ekimnezi: Geçmişi tekrar yaşama durumudur. 20 yaşında bir suje 5 yaşına götürülürse 5 yaşa göre davranmaya başlar; 5 yaş gibi konuşur.
HİPNOZUN DERİNLİĞİ:
Hafif trans: Göz kapaklarının titremesi; vücutta ağırlaşma ve lokal sıcaklık hissi.
Orta trans: Göz kapakları katalepsisi; telkinle kol ve bacaklarda katalepsi; otomatik ritmik hareketler; eldiven çorap şeklide anesteziler; dokunma hallusinasyonları ortaya çıkar; trans belirgindir; suje sadece hipnozitörün sesini işitir.
Hafif somnabulistik trans: Vücutta tam katalepsi olur.
Derin somnabulistik trans: Trans bozulmadan; gözler açılınca sabit bakışlar ortaya çıkar. Posthipnotik amnezi telkin edilebilir; uyanınca tam amnezi; tam anastezi; posthipnotik anestezi; göz hareketlerinin koordinasyonun yok olması; kas hareketlerinde ve reaksiyonlarında katılaşma; yavaşlama; ekimnezi; görsel ve işitsel hallusinasyonlar ortaya çıkabilir.
Tam derin somnabulistik trans: Bütün spontan aktivitenin inhibe olduğu uyuşma hali.
PsikiyatristDr.Necati ÇOBANOĞLU