Aile Tutumları ve Sınırlar
Amerikalı filozof ve eğitim uzmanı John Dewey bahçede küçük oğlu ile birlikte oynuyordu . Suyla şakalaşmanın sonunda ikisi de çıplak ayakla çamurun içerisinde kalmışlardı. Onların bu halini gören yakın bir dostu:
“Hey John! Çocuğu sudan çıkar; yoksa hasta olacak” dedi.
Eğitim uzmanı Dewey: “Biliyorum; biliyorum” karşılığını verdi.
“Ama onu bu çamurlu sudan benim çıkarmamın ona bir faydası olmayacak. Kendisine çamurlu sudan çıkmayı istetmek için; ne yapmam gerektiğini düşünüyorum.”
Bu hikayede “çamurlu sudan çıkmayı istetmek” cümlesi çocuk eğitiminde ebeveynlerin rollerinin nasıl olması gerektiğini özetleyen güzel bir cümledir. Bir anne baba çocuklarını yetiştirirken çocuklarının eylemlerini yönlendirme aşamasında hangi yaklaşımı benimsemelidir? Sorunun tek bir doğru cevabı olmamasıyla birlikte bazı araştırma bulguları ve uzun süreli yapılan çalışmalar “ ebeveyn yaklaşımları” konusunda ortak çıkarımlarda bulunmuşlardır. Bu yazıda “ebeveyn yaklaşımları ve tutumları” konusunu ele alınılacaktır.
Psikoloji literatüründe ebeveyn/aile tutumları; baskıcı; tavizkar; ilgisiz ve yetkin olmak üzere dörde ayrılmıştır. Aile tutumlarını anlatmadan önce kısaca yaşam pozisyonlarını değinilecektir. Yaşam pozisyonları kişinin kendini güçlü/yeterli ve güçsüz/yetersiz; ilişki kurduğu karşısındaki kişileri güçlü/yeterli ve güçsüz/yetersiz algılamasıdır. Tutumlarımız ; bu yaşam pozisyonlarını çoğu zaman yansıtabilmektedir.. 4 tür yaşam pozisyonu vardır. Bunlar: ben iyiyim; sen iyisin (+;+); ben iyi değilim; sen iyisin (-;+); ben iyiyim; sen iyi değilsin (+;-); ben iyi değilim; sen iyi değilsin (-;-) . Ebeveyn çocuk ilişkisinde en önemli konu; çocuğu nasıl algıladığınızdır. Eğer çocuğunuzun yapamayacağını; başaramayacağını düşünürseniz (ben iyiyim; o iyi değil); onun üzerinde olumsuz güç kullanırsınız. Baskıcı tutum; karşınızdaki kişiyi değersiz; önemsiz; yetersiz olarak görürsünüz ve baskı yaparsınız. Eğer; kendinizi çocuğunuzun karşısında beceriksiz ve güçsüz hissederseniz (ben iyi değilim; o iyi) o zaman da çocuğunuza taviz verirsiniz. “Ne benden adam olur; ne de bu çocuktan” diye düşünürseniz; ilgisiz olursunuz ve iki tarafta birlikte başarılı olamaz. Ama eğer çocuğun yapabileceklerini ve yapamayacaklarını biliyorum; başarabileceğini biliyorum. Ben de başarabilirim” diye düşünüyorsanız (ben iyiyim; o iyi) gücünü olumlu kullanır ve onun başarmasını sağlayabilirsiniz. Yani yetkin tutum da; karşıdaki kişinin de sizin de değerli olduğunu kabul edersiniz. Bu kişiyle kurduğunuz ilişkide “birlikte iyiyiz; bu ilişkide ikimizin de değeri var ve sorun olsa da bunları çözebiliriz” dersiniz. Bu yaklaşım çocuğunuzla açık iletişim ve işbirliğini sağlar. Ebeveynlerin yetkin tutumu sergilemeyi ve niyet olarak (+; +) pozisyonda olmayı uzun süredir kullanıyor olmaları çocuk yetiştirmede olumlu sonuçlar doğurmaktadır.
Yetkin tutum nedir? Yetkin tutum: Anne/babanın çocuğu olumlu/ uygun iletişim ve disiplin yöntemlerini kullanarak yetiştirdiği aile tutumudur. Yetkin tutumda; anne baba gücünü çocuğunu güçlendirmek ve desteklemek için kullanır. Yetkin tutumda baskı ve taviz olmadan güç çatışmasına girmeden sağlıklı ilişki kurulur. Dolayısıyla anne baba çocuğu dinler ve “hayırı” ve “eveti” açıklar. Hayır dediğinde seçenekler sunar.
Yetkin tutumda çocuk sorun çözmeyi öğrenir. Düşünme becerisi artar. Kendine ve çevresine güvenir. Sorumluluk alır ve anne babasıyla karşılıklı ve yakın ilişki kurarak hem kendini anlatır hem de onları anlar.
Yetkin tutumda anne baba çocuğa uygun sınırlar; kurallar koyarak çocuğu korur. Aynı zamanda bu tutumda anne baba çocuğa güven ve destek vererek onun kendine güvenini arttırır.
Yetkin tutumda anne baba;
*Pazarlık yapılamayacak herkes için geçerli olan kurallarla; pazarlık yapılabilecek kuralların neler olduğu tanımlanmalıdır. Ayrıca çocuğun yaşı değiştikçe kurallar yeniden düzenlenmelidir.
Örnek: Yatma saati mevsime göre; anne babaya çocuğa göre değişirken; evde kimsenin kimseye vurmamasının herkes için geçerli bir kural olduğunu belirtin.
• Kuralların birlikte belirlenmesi önemlidir.
• Kural ve sınır varsa seçenekler sunulmalıdır.
Anne babalar çizdikleri sınırlar içinde çocuklarının her ne yaparsa yapsın ona değer verdiklerini ve kabul ettiklerini bilmelerini sağlamalıdır.
Çocuk ondan ne istendiğini bilmelidir. Bu ona alternatif davranışları öğrenmesi için bir şans verecektir. Ana baba olarak çocuklara kuralları ve nedenlerini açıklamak ve örnek olmak son derece önemlidir.
KAYNAKÇA
Alıcı; A. Hayata Yön Veren Öyküler; Epsilon Yayıncılık.
7-19 Yaş Aile Eğitimi Programı Bilgi Bankası ( MEB; SHÇEK; UNICEF)
“Hey John! Çocuğu sudan çıkar; yoksa hasta olacak” dedi.
Eğitim uzmanı Dewey: “Biliyorum; biliyorum” karşılığını verdi.
“Ama onu bu çamurlu sudan benim çıkarmamın ona bir faydası olmayacak. Kendisine çamurlu sudan çıkmayı istetmek için; ne yapmam gerektiğini düşünüyorum.”
Bu hikayede “çamurlu sudan çıkmayı istetmek” cümlesi çocuk eğitiminde ebeveynlerin rollerinin nasıl olması gerektiğini özetleyen güzel bir cümledir. Bir anne baba çocuklarını yetiştirirken çocuklarının eylemlerini yönlendirme aşamasında hangi yaklaşımı benimsemelidir? Sorunun tek bir doğru cevabı olmamasıyla birlikte bazı araştırma bulguları ve uzun süreli yapılan çalışmalar “ ebeveyn yaklaşımları” konusunda ortak çıkarımlarda bulunmuşlardır. Bu yazıda “ebeveyn yaklaşımları ve tutumları” konusunu ele alınılacaktır.
Psikoloji literatüründe ebeveyn/aile tutumları; baskıcı; tavizkar; ilgisiz ve yetkin olmak üzere dörde ayrılmıştır. Aile tutumlarını anlatmadan önce kısaca yaşam pozisyonlarını değinilecektir. Yaşam pozisyonları kişinin kendini güçlü/yeterli ve güçsüz/yetersiz; ilişki kurduğu karşısındaki kişileri güçlü/yeterli ve güçsüz/yetersiz algılamasıdır. Tutumlarımız ; bu yaşam pozisyonlarını çoğu zaman yansıtabilmektedir.. 4 tür yaşam pozisyonu vardır. Bunlar: ben iyiyim; sen iyisin (+;+); ben iyi değilim; sen iyisin (-;+); ben iyiyim; sen iyi değilsin (+;-); ben iyi değilim; sen iyi değilsin (-;-) . Ebeveyn çocuk ilişkisinde en önemli konu; çocuğu nasıl algıladığınızdır. Eğer çocuğunuzun yapamayacağını; başaramayacağını düşünürseniz (ben iyiyim; o iyi değil); onun üzerinde olumsuz güç kullanırsınız. Baskıcı tutum; karşınızdaki kişiyi değersiz; önemsiz; yetersiz olarak görürsünüz ve baskı yaparsınız. Eğer; kendinizi çocuğunuzun karşısında beceriksiz ve güçsüz hissederseniz (ben iyi değilim; o iyi) o zaman da çocuğunuza taviz verirsiniz. “Ne benden adam olur; ne de bu çocuktan” diye düşünürseniz; ilgisiz olursunuz ve iki tarafta birlikte başarılı olamaz. Ama eğer çocuğun yapabileceklerini ve yapamayacaklarını biliyorum; başarabileceğini biliyorum. Ben de başarabilirim” diye düşünüyorsanız (ben iyiyim; o iyi) gücünü olumlu kullanır ve onun başarmasını sağlayabilirsiniz. Yani yetkin tutum da; karşıdaki kişinin de sizin de değerli olduğunu kabul edersiniz. Bu kişiyle kurduğunuz ilişkide “birlikte iyiyiz; bu ilişkide ikimizin de değeri var ve sorun olsa da bunları çözebiliriz” dersiniz. Bu yaklaşım çocuğunuzla açık iletişim ve işbirliğini sağlar. Ebeveynlerin yetkin tutumu sergilemeyi ve niyet olarak (+; +) pozisyonda olmayı uzun süredir kullanıyor olmaları çocuk yetiştirmede olumlu sonuçlar doğurmaktadır.
Yetkin tutum nedir? Yetkin tutum: Anne/babanın çocuğu olumlu/ uygun iletişim ve disiplin yöntemlerini kullanarak yetiştirdiği aile tutumudur. Yetkin tutumda; anne baba gücünü çocuğunu güçlendirmek ve desteklemek için kullanır. Yetkin tutumda baskı ve taviz olmadan güç çatışmasına girmeden sağlıklı ilişki kurulur. Dolayısıyla anne baba çocuğu dinler ve “hayırı” ve “eveti” açıklar. Hayır dediğinde seçenekler sunar.
Yetkin tutumda çocuk sorun çözmeyi öğrenir. Düşünme becerisi artar. Kendine ve çevresine güvenir. Sorumluluk alır ve anne babasıyla karşılıklı ve yakın ilişki kurarak hem kendini anlatır hem de onları anlar.
Yetkin tutumda anne baba çocuğa uygun sınırlar; kurallar koyarak çocuğu korur. Aynı zamanda bu tutumda anne baba çocuğa güven ve destek vererek onun kendine güvenini arttırır.
Yetkin tutumda anne baba;
*Pazarlık yapılamayacak herkes için geçerli olan kurallarla; pazarlık yapılabilecek kuralların neler olduğu tanımlanmalıdır. Ayrıca çocuğun yaşı değiştikçe kurallar yeniden düzenlenmelidir.
Örnek: Yatma saati mevsime göre; anne babaya çocuğa göre değişirken; evde kimsenin kimseye vurmamasının herkes için geçerli bir kural olduğunu belirtin.
• Kuralların birlikte belirlenmesi önemlidir.
• Kural ve sınır varsa seçenekler sunulmalıdır.
Anne babalar çizdikleri sınırlar içinde çocuklarının her ne yaparsa yapsın ona değer verdiklerini ve kabul ettiklerini bilmelerini sağlamalıdır.
Çocuk ondan ne istendiğini bilmelidir. Bu ona alternatif davranışları öğrenmesi için bir şans verecektir. Ana baba olarak çocuklara kuralları ve nedenlerini açıklamak ve örnek olmak son derece önemlidir.
KAYNAKÇA
Alıcı; A. Hayata Yön Veren Öyküler; Epsilon Yayıncılık.
7-19 Yaş Aile Eğitimi Programı Bilgi Bankası ( MEB; SHÇEK; UNICEF)