Erken Dönem Bobath Uygulamaları
Prof. Dr. Mintaze Kerem Günel; Uzm. Fzt. Özgün Kaya Kara; Uzm. Fzt. Duygu Türker
Erken dönem fizyoterapi programlarına hangi bebekler dahil edilmelidir?
Erken dönem fizyoterapi programlarına “Riskli bebekler” dahil edilmelidir. Riskli bebekler; 37 haftanın altında doğan prematüre bebeklerden; düşük doğum ağırlığına sahip zamanında doğan veya çeşitli nedenlere bağlı; gelişim geriliğinin görüldüğü bebekleri kapsayan bir gruptur. Gelişimsel geriliğe sebep olan nedenlerden bazıları arasında doğum sırasında oksijensiz kalma; beyin kanaması; solunum ve doğumsal kalp problemleri; sarılık; enfeksiyonlar; tekrarlayan nöbetler sayılabilir.
Erken dönem fizyoterapi programlarında değerlendirmenin önemi nedir ?
Normal çocukta motor; duyusal ve bilişsel bütünlük gelişimin en önemli parçalarındandır. Herhangi bir nedenle bu bütünlüğün bozulması değişik seviyelerde özür olarak ortaya çıkabilmekte ve normal gelişimi olumsuz yönde etkilemektedir. Çocuğun yaşına uygun gelişim seviyelerinde problemlerin tanımlanmasında; özel uygulamalara ihtiyacı olan çocukların belirlenmesinde; motor gelişim problemleri için riskli çocukların takibinde ve tedavi programının etkisini ve yararını kanıtlamada özel değerlendirme yöntemleri kullanılmaktadır.
Fizyoterapistler; riskli bebeğin değerlendirmesinde altın rol oynarlar. Özellikle kaba ve ince motor gelişimde gecikmesi olan veya gelişimi şüpheli bebekleri değerlendirirler. Bu değerlendirmelerin çocuklar için birçok önemli amacı vardır: gelişimdeki gerilikleri tanımlamak; çocuğa özgü fizyoterapi uygulamalarını planlamak; çocuğun ilerlemesini gözlemlemektir. Genellikle fizyoterapistler; erken rehabilitasyon programına karar verirken klinik deneyimlerini kullanırlar. Ancak bu karara mutlaka standart test sonuçları yardım etmelidir. [
Gelişimsel fizyoterapi değerlendirilmesi yaşa uygun duyusal-motor cevapları; motor becerileri ve koordinasyonu; gelişimsel postüral kontrol ve denge reaksiyonlarını; kas-iskelet durumunu içermelidir. Çocuğun nöro-motor değerlendirmesi genellikle motor gelişim ve duyusal gelişim; kişisel ve sosyal gelişim ve dil gelişimi başlıkları altında incelenmektedir.
Ülkemizde fizyoterapistler tarafından kullanılan değerlendirme yöntemleri şunlardır;
1. Gözlem: Tıbbı hikaye ve bilgiler araştırılır. Bebek; motor; duyusal; bilişsel; sosyal ve emosyonel açılardan bir bütün olarak incelenir.
2. BAYLEY Bebek ve Çocuk Gelişimi Değerlendirme Ölçeği-3. Versiyonu: Test 5 alt gruba bölünmüştür: bilişsel; dil (alıcı-ifade edici); motor (ince-kaba); sosyal-emosyonel ve uyum. Her biri çocuğun tüm gelişiminin ayrı parçalarının değerlendirilmesi için oluşturulmuştur.
3. Nöro Sensori Motor Değerlendirme Anketi (NSMDA): Motor gelişimi değerlendiren bir testidir. Bebeğin bireysel performansıyla ilgili bilgi verir ve yaşına uygun görevleri yapabilme yeteneğinin anlaşılmasını sağlar .
4. General Movements (GMs) Değerlendirmesi: Bebeklerin spontan motor hareketlerinin değerlendirilmesini sağlar.
5. Kas kuvvetinin ve eklem hareket açıklığının;: Fizyoterapist; bebeğin düzeltilmiş yaşına göre hareketlerinin yer çekimine karşı gereken pozisyonda tutulabilmesini sağlayacak kadar kuvveti olup olmadığı değerlendirilir.
6. Kas tonusunun değerlendirilmesi: Bebeğin kaslarının fonksiyonel motor gelişime uygunluğu; tonusu ve buna bağlı eklem hareket açıklığıdeğerlendirilir.
7. Refleks ve davranışsal gelişimin değerlendirilmesi: Normal gelişimde; primitif refleksler yavaş yavaş kaybolarak yerini düzeltme ve denge reaksiyonlarına bırakır. Ancak beyindeki hasar sonucu bu refleksler normal ortaya çıkması gereken zamanlarda görülmez veya sonrasında kaybolmaz. Bu sebeple erken rehabilitasyon sürecinde reflekslerin değerlendirilmesi önemlidir.
8. Duyu değerlendirmesi: Bebeğin özellikle görsel takiplerinin değerlendirilmesi bilişsel ve ince motor gelişimi açısından önemlidir. Bebeğin dokunma ve işitsel uyaranlara cevabı da ağlamasıyla birlikte değerlendirilmelidir. Bebeğin ağlıyor olması ve ağlarken sakinleştirilebilmesi önemli bilişsel parametrelerdendir.
9. Solunum fonksiyonların değerlendirilmesi: Solunum paternleri; göğüs hareketleri; solunum sesleri; deri rengi değerlendirilebilir.
Erken dönem fizyoterapi ve rehabilitasyon neden gereklidir?
Bebeğin yaşamının ilk yılı beyin gelişiminde kritik bir dönemdir.Güncel çalışmalar; beyinde yüksek yenilenmenin ve hızlı öğrenmenin “olduğu bebeklik süresince uygulanan müdahalenin daha etkili olabileceğini ileri sürmüştür. Bu yüzden gelişim geriliği olan bebeklerin erken dönemde tanımlanması; uygun müdahalelerin yapılabilmesi için önemlidir.
Erken müdahale; nörogelişimsel bozukluğa sahip bebeklerde Serebral Palsi (SP) gibi fiziksel sonucu değiştiremese bile yüksek riskli bebeklerin takibi ikincil kas iskelet sistemi bozukluklarının azalmasına ve SP li çocukların fonksiyonel yeteneklerinin artmasına sebep olur.
Erken dönem fizyoterapi yaklaşımları arasında ülkemizde de dünyada olduğu gibi en yaygın kullanılan yöntem Bobath nörogelişimsel tedavi yaklaşımıdır (NGT). Erken dönem NGT yaklaşımlarında amaç; beyinin yenilenmesinden yararlanarak normal hareketlerin gelişimini sağlamak; fonkisyonel hareket yeteneğini geliştirmek; kas-iskelet sistemi deformitelerini engellemek; duyusal ve motor deneyimleri normalleştirmek; aile eğitimi vermek; nöromotor değişiklikleri düzenli kontrollerle izlemektir. Böylelikle çocuğun fiziksel; bilişsel; psikolojik ve sosyal açılardan mümkün olan en bağımsız seviyeye ulaşması için çalışılır.
Erken fizyoterapi kapsamında yapılacak ilk uygulama aileye ve sağlık ekibine uygun tutuş ve pozisyonların öğretilmesidir. Pozisyonlamada amaç; kas tonusunu düzenlemek; kas ve iskelet sistemi deformitelerinin oluşmasını engellemek; normal hareketleri uyarmak; orta hat oryantasyonunu arttırmak; duyu girdisini arttırmak; solunum ve beslenme problemlerini en aza indirmek; postür düzgünlüğünü sağlamaktır. Bebekte bu deneyimleri sağlamak için pozisyonlar sık sık değiştirilmelidir. Pozisyonlamalar sırtüstü; yüzüstü ve yan yatışı içerir .
Bebeğin tüm vücundundaki duyusal girdiyi arttırmak için derin dokunmalar; masaj ve sıvazlamalar kullanılabilir. Özellikle ağız bölgesinde; avuç içi ve ayak tabanalarında aşırı duyarlılık görülebilir.
NGT’de pozisyonlamanın ve tutuş tekniklerinin yanında fonksiyonel aktiviteler ve normal tonusu açığa çıkarıcı hareketler çalıştırılır. Harekertlerin sürekli tekrarı ve gün içinde kullanımı ile normal hareketin gelişimi ve motor öğrenme sağlanabilir.
Erken rehabilitasyonda ailenin önemi nedir?
Aile eğitimi; erken dönem fizyoterapi programının en önemli parçasıdır. Ailenin bebeği kabullenmesi; rehabilitasyon programına aktif katılımı; kontrollerine düzenli gelmesi bebeğin yaşamının ileriki dönemlerindeki ihtiyaçlarının karşılanması ve maksimum gelişimi elde etmesi için en temel şartlardandır. Bu yüzden aileye çocuğun durumuyla ilgili doğru bilgiler verilir. Aileye özel pozisyonlamaların; tutuş tekniklerinin öğretilmesini; ailenin ve çocuğun ihtiyaçlarının belirlenmesi aile eğitimi için gereklidir.