Hemiplejide Değerlendirme ve Tedavi Yöntemleri
HEMİPLEJİ
Hemipleji - Tanım * Serebral dolaşımdaki patolojik değişiklikler sonucu gelişen ve vücudun bir yarısında nöro-muskuler fonksiyon bozukluğu ile karakterize vasküler bir sendromdur. Hemipleji - Risk Faktörleri * Major Faktörler * İleri Yaş * HT * Kardiak Hastalıklar * Diyabet * SVO; GİA öyküsü * Diğer Faktörler * Ateroskleroz * Hiperlipidemi * Obesite * Sigara * Kahve * Sedanter Yaşam * Davranışsal Faktörler
Hemipleji - Vasküler Lezyonların Klinik Bulguları * Orta Serebral Arter
* Kontralateral hemipleji(üst ekst. belirgin) * Hemianestezi * Motor afazi * Agnozi; Aleksi; Astreognosis * Unilateral reddetme * Homonimus hemianopsi * Karşı tarafa konjuge bakışın kaybolması * Karşı taraf ekst. kaçınma reaksiyonu * Ekst. kinetik apraksisi
Hemipleji En iyi fonksiyonel geri dönüş ilk 6 haftada görülür.. Hemipleji - Genel Tedavi Yöntemleri I. BOBATH II. BRUNNSTROM III. MARGARET JOHNSTONE IV. AYRES (DUYUSAL BÜTÜNLEME) V. PNF (KNOTT & KABAT) VI. ROOD VII. TODD DAVİES
Spastisite Tedavisinde Uygulanan Yöntemler * Buz uygulamaları * Elektrik stimülasyonu * Biofeedback * Basınç splintleri * Pozisyonlama * Uzun süreli germe * PNF uygulamaları * Medikal ajanlar * Cerrahi girişimler
Hemipleji – Kullanılan Skalalar 1. Fugl-Meyer Degerlendirmesi (sensoriomotor) 2. Mini-Mental Durum Degerlendirmesi 3. Modifiye Ashworth Spastisite Skalasi 4. Beck Depresyon Envanteri 5. Motor-free Visual Perception Test 6. Barthel indeksi 7. Fonksiyonel Bagimsizlik Olcumu 8. Frenchay Aktiviteler Indeksi 9. Berg Denge Skalasi 10. Modifiye Rankin Skalasi 11. Rivermead Motor Degerlendirme Skalasi 12. Rivermead Mobilite Indeksi 13. Timed Up & Go Testi 14. Chedoke-McMaster Inme Degerlendirme Skalasi 15. Kısa Form-36 (SF-36) 16. EuroQol Yasam Kalitesi Skalasi (EQ-5D)
Hemipleji – Barthel İndeksi * BARTHEL İNDEKSİ * 1. Beslenme (10) * 10 puan: Tam bağımsız. Yemek yemek için gerekli aletleri kullanır. * 5 puan: Bir miktar yardıma ihtiyaç duyar. Biftek kesme gibi bazı işlerde. * 0 puan: Yapamaz * 2. Tekerlekli sandalyeden yatağa ve tersine geçiş (15) * 15 puan: Tam bağımsız. * 10 puan: Geçiş sırasında minimal yardım alır veya yapacağı işlerin sırası hatırlatılır. * 5 puan: Tek başına yatakta oturma pozisyonuna geçebilir ama geçiş için yardım gereklidir. * 0 puan: Tamamen yatağa bağımlı * 3. Kendine bakım (5) * 5 Puan: Elini yüzünü yıkıyabilir; dişlerini fırçalayabilir; tıraş olabilir; makyaj yapabilir. * 0 puan: Kişisel bakımda yadıma ihtiyaç duyar. * 4. Tuvalet Kullanımı(l0) * 10 Puan: Bağımsız (oturup kalkma; giyinme; tuvalet kağıdını kullanma). * 5 Puan: Yardıma ihtiyaç duyar; ancak bazı hareketleri kendi yapabilir. * 0 puan: Bağımlı * 5. Yıkanma(5) * 5 puan: Bağımsızdır * 0 puan: Yardıma ihtiyacı vardır * 6A. T ekerlekli sandalyeyi kullanabilme (uygunsa) (5) * 5 Puan: Hasta yürüyemez ama tekerlekli sandalyeyi kullanabilir. Hasta köşeleri dönebilir. Yatağa; tuvalete yanaşabilir. * Tekerlekli sandalyeyi en az 45 metre kullanabilmelidir. Eğer hasta yürüme bölümünden puan alırsa; aynca bu bölümden puan veril-mez. * 0 puan: Tekerlekli sandalyede oturabilir ancak kullanamaz Hemipleji – Barthel İndeksi
* 7. Merdiven inip çıkma(l0) * 10 puan: Bağımsız inip çıkabilir; ancak destek kullanabilir (trabzan; baston; koltuk değneği...) * 5 puan: Hasta yukardaki işleri yapmak için yardıma veya gözetime ihtiyaç duyar. * 0 puan:Yapamaz * 8. Giyinip soyunma(l0) * 10 puan: Hasta giyinip soyunabilir. Ayakkabı bağlarını çözebilir; bağlayabilir. Korse veya breys takıp çıkarma bu maddeye dahil değildir. Hastaya kolaylık sağlayacak elbiseler giydirilmelidir. * 5 puan: Hasta bu işler için yardıma gereksinim duyar. İşin en az yarısını kendisi yapabilmeli ve işlem uygun sürede tamamlanmalıdır. Sutyen takıp çıkarma puanlamaya dahil edilmez * 0 puan: Tam bağımlıdır * 9. Barsak bakımı (10) * 10 puan: Kontinan (Suppozituar kulanabilir veya gerekirse lavman yapılabilir. Örneğin; spinal kord yaralanmalı olgular) * 5 puan: Hasta suppozituar koymak veya lavman yapmak için yardıma ihtiyaç duyar. * 0 puan: İnkontinan * 10. Mesane bakımı(l0) * 10 puan: Hasta gece ve gündüz mesanesini kontrol edebilmelidir. Spinal kord yaralanması olan kataterli hastalar; katater bakı* mını bağımsız olarak yapabilmeli; takıp çıkarabilmelidir. * 5 puan: Bazen tuvalete yetişemez veya sürgüyü bekleyemez; altına kaçırır. * 0 puan:İnkontinan veya kateterli ve kontrol edemez 0-20 puan:Tam bağımlı 21-61 puan: İleri derecede bağımlı 62-90 puan: Orta derecede bağımlı 91-99 puan: Hafif derecede bağımlı 100 puan: Tam bağımsız
* Ek 1: STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST * Ad Soyad: Tarih: Yaş: * Eğitim (y›l): Meslek: Aktif El: * T. Puan: * YÖNELİM (Toplam puan 10) * Hangi y›l içindeyiz............................................................. ...................................................................... ....... ( ) * Hangi mevsimdeyiz ...................................................................... .................................................................. ( ) * Hangi ayday›z ...................................................................... ...................................................................... ..... ( ) * Bu gün ay›n kaç› ...................................................................... ...................................................................... . ( ) * Hangi gündeyiz ...................................................................... ...................................................................... .. ( ) * Hangi ülkede yaş›yoruz ...................................................................... .................................. .......................... ( ) * Şu an hangi şehirde bulunmaktas›n›z ...................................................................... ..................... .................. ( ) * Şu an bulunduğunuz semt neresidir ...................................................................... ....................... .................. ( ) * Şu an bulunduğunuz bina neresidir ...................................................................... .......................................... ( ) * Şu an bu binada kaç›nc› kattas›n›z ...................................................................... ...................... ..................... ( ) * KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3) * Size birazdan söyleyeceğim üç ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlay›n * (Masa; Bayrak; Elbise) (20 sn süre tan›n›r) Her doğru isim 1 puan ............................................................. .. ( ) * DİKKAT ve HESAP YAPMA (Toplam puan 5) * 100 den geriye doğru 7 ç›kartarak gidin. Dur deyinceye kadar devam edin. * Her doğru işlem 1 puan. (100; 93; 86; 79; 72; 65) ...................................................................... ................... ( ) * HATIRLAMA (Toplam puan 3) * Yukar›da tekrar ettiğiniz kelimeleri hat›rl›yor musunuz* Hat›rlad›klar›n›z› söyleyin. * (Masa; Bayrak; Elbise)............................................................... .......................................... ........................... ( ) * LİSAN (Toplam puan 9) * a) Bu gördüğünüz nesnelerin isimleri nedir* (saat; kalem) 2 puan (20 sn tut) * ...................................................................... ......................................................... ..................................... ( ) * b) Şimdi size söyleyeceğim cümleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar * edin. "Eğer ve fakat istemiyorum" (10 sn tut) 1 puan.................................................................. ......... ..... ( ) * c) Şimdi sizden bir şey yapman›z› isteyeceğim; beni dikkatle dinleyin ve söylediğimi * yap›n. "Masada duran kağ›d› sağ/sol elinizle al›n; iki elinizle ikiye katlay›n ve yere * b›rak›n lütfen" Toplam puan 3; süre 30 sn; her bir doğru işlem 1 puan....................................................... ( ) * d) Şimdi size bir cümle vereceğim. Okuyun ve yaz›da söylenen şeyi yap›n. (1 puan) * "GÖZLERİNİZİ KAPATIN" (arka sayfada).............................................................. ............................. .... ( ) * e) Şimdi vereceğim kağ›da akl›n›za gelen anlaml› bir cümleyi yaz›n (1 puan)............................................... ( ) * f) Size göstereceğim şeklin ayn›s›n› çizin. (arka sayfada) (1 puan) ................................................................ ( ) Hemipleji – Değerlendirme * Hemipleji Değerlendirme Formu
Hastane İçi Hedeflerimiz * Oluşabilecek komplikasyonları önlemek * Hasta tarafın ihmalini engellemek ve orta hat oryantasyonunu oluşturmak * Risk faktörleri hakkında hasta ve aile eğitimi * Hastayı yataktan çıkartıp mümkün olduğu kadar günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığını sağlamak. Hastane İçi Değerlendirme(Bobath) * KOL VE OMUZ KUŞAĞI * Kolu elevasyona götürme * Elevasyona yerleştirilen kolu bu pozisyonda tutma * Elevasyondaki kolu horizontal düzleme getirme ve geri dönme * Abduksiyondaki kolu vücudun yanına getirme ve geri dönme
* EL BİLEĞİ VE PARMAKLAR * Oturma pozisyonunda elini önündeki masa üzerine yerleştirme * Oturma pozsiyonunda elini yan taraftaki masaya kol abduksiyonu ile yerleştirme
* PELVİS; BACAK VE AYAK(yüzüstü) * İzole diz fleksiyonu * PELVİS; BACAK VE AYAK(sırtüstü) * Kalça diz fleksiyonu * Sağlam bacak fleksiyonda; ekstansiyonda * Hemiplejik kolu bükmeden * Pelvis hizasına gelene kadar kalça diz fleksiyonu-ekstansiyonu
* PELVİS; BACAK VE AYAK(oturmada) * Kalça abduksiyon-adduksiyonu(yerle temas +) * Kalça abduksiyon-adduksiyonu(yerle temas -) * PELVİS; BACAK VE AYAK(ayakta) * Ayaklar birbirine bitişik ayakta durma
Hemipleji Tedavi Hastane İçi Tedavi Programı(Bobath) * Pozisyonlama * Sırtüstü pozisyon * Sağlam tarafa yan yatma * Hemiplejik tarafa yan yatma
SPASTİSİTE PATERNİ * Omuzun retraksiyonu depresyonu ve internal rotasyonu * Ön kol fleksiyonu; genellikle pronasyonla birlikte * Adduksiyon ile birlikte parmakların fleksiyonu * Bacağın eksternal rotasyonu ile pelvisin retraksiyonu * Ayak bileğinin plantar fleksiyonu ve inversiyonu ile kalça;diz ve ayak bileğinin ekstansiyonu * Gövdenin etkilenmiş tarafa lateral fleksiyonu ANTİ-SPASTİK PATERN * omuzun protraksiyonu ile eksternal rtasyonu * Önkolun ekstansiyonu ile supinasyonu * Abduksiyonla parmakların ekstansiyonu * Kalçanın internal rotasyonuyla pelvisin protraksiyonu * Kalça ;diz ve ayak bileği fleksiyonu * Etkilenmiş tarafta gövdenin gerip-uzatılması * Dönme * Sağlam tarafa dönme * Hemiplejik tarafa dönme
* Köprü kurma * Bilateral kol elevasyonu(dirsekler ekstansiyon) * Omuz: 180° fleksiyon- 0° ekstansiyon 90° abduksiyon- 180° abduksiyon * Bilateral olarak elini ağızana götürme * Kol elevasyon ve dirsek ekstansiyonda iken horizontal abduksiyon+adduksiyon
* Omuz mobilizasyonu * Scapular protraksiyonu ile * Çapraz horizontal adduksiyon ile dönme
* Kol elevasyonda iken dirsek fleksiyonu * Latissimus dorsi germe
* Ayağın dorsifleksiyonu * Ayağın dorsifleksiyonu ile dizin fleksiyon-ekstansiyonu * Kalça elevasyonu ile ayağın yatağa konulması * Çengel pozisyonda bilateral abduksiyon * Oturma pozisyonunda hemiplejik tarafa ağırlık aktarma * Kol ekstansiyonunun uyarılması * Ayağa kaldırma * Yatağa oturup-kalkma Hastane Dışı Hedeflerimiz * Komplikasyonları önlemek ya da en aza indirmek * Duyusal kaybı kompanse etmek * Kaybolmuş motor işlevi yeniden kazandırmak * Çevresel uyumu sağlamak * Toplumsallaşmayı özendirmek * Yüksek düzeyde motivasyonu sağlamak * İşlevi ve ev yaşamını bağımsız kılmak * Mesleki rehabilitasyonu başarmak
Harekete cevap verirken etkilenen tarafın normal aktif reaksiyonlarını elde ederek koordinasyon ve tonusunu geliştirmek!!!
Hemipleji - Literatür Tarama * Hemiplejik hastalarda;
* Yürüme hızı %15 azalmıştır. * Adım uzunluğu %37 azalmıştır. * Adım süresi %250 artmıştır.
*(Burdett RG. Phys Ther. 1988)
Hemipleji - Literatür Tarama * Hemipleji hastalarının %60-80’i hastaneden taburculuk sonrasında yardımsız yürüyebilmektedir.
*(Jorgensen HS. Arch Phys Med Reh. 1995)
Hemipleji - Literatür Tarama * SEREBROVASKÜLER OLAY GEÇİREN HASTALARDA VOLAR STATİK EL-EL BİLEĞİ ORTEZ KULLANIMININ ETKİNLİĞİ (Dr. AYHAN BEYDOĞAN İstanbul-2008)
* Volar statik el-el bileği ortezinin kas tonusunu azaltmada egzersiz tedavisiyle birlikte özellikle parmak fleksörleri üzerinde etkili olduğunu ayrıca inme sonrası dönemde yapılan rehabilitasyonda ortez ve egzersiz programlarının birlikte yararlı olduğu gösterilmiştir.
Hemipleji - Literatür Tarama * Knee moments: Origin in normal ambulation and their modification by double-stopped ankle-foot orthoses. (Lehmann JF; Ko MJ; DeLateur BJ. Arch Phys Med Rehabil 1982)
* Ayak bileği ve diz çevresindeki kasların artmış tonusundan ya da güçsüzlüğünden kaynaklanan yürüme bozukluğunu minimize etmek için; dorsifleksiyonu ve plantar fleksiyonu kontrol eden metal AFO daha çok önerilmektedir.
* Plastik AFO kullanımı ise diz ve ayak bileğinde instabilitesi olan hemiplejik hastalar için önerilmektedir.
Hemipleji - Literatür Tarama * Is transcutaneous preoneal stimulation beneficial to patients with chronic stroke using ananklefoot orthosis* A within-subjects study of patients satisfaction; walking speed and physical activity level (van Swigchem R; Vloothuis J; den Boer J; et al. J Rehabil Med. 2010) * Hasta memnuniyeti FES kullanan inmeli hastalarda yürüme hızı ve aktivite düzeyi AFO kullananlar ile aynı olduğu ancak hasta memnuniyetinin ve yürüme konforunun FES grubunda daha iyi olduğu bildirilmektedir.
Hemipleji - Literatür Tarama * WITHDRAWN: Orthotic devices after stroke and other nonprogressive brain lesions (Tyson SF; Kent RM. Cochrane Database Syst Rev 2009)
* 14 çalışma ve 429 kişi değerlendirilmiş. * Sonuç: Tüm alt ekstremite ortezleri; yürüme hızı; adım mesafesi ve denge bozukluğu (ağırlık merkezi) üzerine anlamlı bir şekilde yararlı olduğu bildirilmektedir.
Hemipleji - Literatür Tarama * Akut dönem inme hastalarında pelvik kontrolün yürüme üzerine etkisi. *(İlke Keser; Arzu Güçlü Gündüz; Meral Boşnak; Nilüfer Çetişli Korkmaz; Numan Demir; Kadriye Armutlu Hacettepe Ü; Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon YO; Ankara)
* Pelvik kontrol ile ayakta durma ve yürüme aktiviteleri arasındaki anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir.
Hemipleji - Literatür Tarama * Hemiplejik hastalarda prognozun belirlenmesinde Barthel İndeksi ve Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçümü *(Sevil Çuvalcı; Nezire Köse; Saadet Otman Hacettepe Ü; Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon YO; Ankara)
* FIM ve BI’nin; hemiplejik olgularda prognozun tahmininde kullanılabileceği; SVO sonrası ilk bir ay içerisinde FIM’in; SVO sonrası 3. ve 6. aylarda ise BI’nin prognozu daha iyi tahmin edebileceği görüşüne varıldı.
Hemipleji - Literatür Tarama * İlk kez hemipleji olan hastalarda depresyonla ilişkili faktörler *(Arzu Daşkapan; Münevver Özakalın; Ayşegül Nihal Veske Başkent Ü; Sağlık Bilimleri Fak; Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon B; Ankara)
* Hemiplejik hastalarda depresyonun yaşam kalitesi ile ilişkili olduğunu desteklemiştir. Bu popülasyonda depresyonun kapsamlı değerlendirilmesi ve tedavisi önemlidir.
Hemipleji - Literatür Tarama * Orta serebral arter lezyonu olan hemiplejik hastaların sağ ve sol hemisfer etkilenimlerine göre prognozlarının karşılaştırılması *(Nezire Köse; Sevil Çuvalcı; Saadet Otman Hacettepe Ü; Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon YO; Ankara)
* Sol hemisfer etkilenimi olan hemiplejik hastalarda prognozun sağ hemisfer lezyonu olanlara göre az da olsa daha kötü çıkması; ancak bu sonucun istatistiksel olarak anlamlı olmaması; bu konuda daha geniş hasta gruplarında ilave çalışmaların yapılması gerektiği sonucunu ortaya çıkardı.
Hemipleji - Tanım * Serebral dolaşımdaki patolojik değişiklikler sonucu gelişen ve vücudun bir yarısında nöro-muskuler fonksiyon bozukluğu ile karakterize vasküler bir sendromdur. Hemipleji - Risk Faktörleri * Major Faktörler * İleri Yaş * HT * Kardiak Hastalıklar * Diyabet * SVO; GİA öyküsü * Diğer Faktörler * Ateroskleroz * Hiperlipidemi * Obesite * Sigara * Kahve * Sedanter Yaşam * Davranışsal Faktörler
Hemipleji - Vasküler Lezyonların Klinik Bulguları * Orta Serebral Arter
* Kontralateral hemipleji(üst ekst. belirgin) * Hemianestezi * Motor afazi * Agnozi; Aleksi; Astreognosis * Unilateral reddetme * Homonimus hemianopsi * Karşı tarafa konjuge bakışın kaybolması * Karşı taraf ekst. kaçınma reaksiyonu * Ekst. kinetik apraksisi
Hemipleji En iyi fonksiyonel geri dönüş ilk 6 haftada görülür.. Hemipleji - Genel Tedavi Yöntemleri I. BOBATH II. BRUNNSTROM III. MARGARET JOHNSTONE IV. AYRES (DUYUSAL BÜTÜNLEME) V. PNF (KNOTT & KABAT) VI. ROOD VII. TODD DAVİES
Spastisite Tedavisinde Uygulanan Yöntemler * Buz uygulamaları * Elektrik stimülasyonu * Biofeedback * Basınç splintleri * Pozisyonlama * Uzun süreli germe * PNF uygulamaları * Medikal ajanlar * Cerrahi girişimler
Hemipleji – Kullanılan Skalalar 1. Fugl-Meyer Degerlendirmesi (sensoriomotor) 2. Mini-Mental Durum Degerlendirmesi 3. Modifiye Ashworth Spastisite Skalasi 4. Beck Depresyon Envanteri 5. Motor-free Visual Perception Test 6. Barthel indeksi 7. Fonksiyonel Bagimsizlik Olcumu 8. Frenchay Aktiviteler Indeksi 9. Berg Denge Skalasi 10. Modifiye Rankin Skalasi 11. Rivermead Motor Degerlendirme Skalasi 12. Rivermead Mobilite Indeksi 13. Timed Up & Go Testi 14. Chedoke-McMaster Inme Degerlendirme Skalasi 15. Kısa Form-36 (SF-36) 16. EuroQol Yasam Kalitesi Skalasi (EQ-5D)
Hemipleji – Barthel İndeksi * BARTHEL İNDEKSİ * 1. Beslenme (10) * 10 puan: Tam bağımsız. Yemek yemek için gerekli aletleri kullanır. * 5 puan: Bir miktar yardıma ihtiyaç duyar. Biftek kesme gibi bazı işlerde. * 0 puan: Yapamaz * 2. Tekerlekli sandalyeden yatağa ve tersine geçiş (15) * 15 puan: Tam bağımsız. * 10 puan: Geçiş sırasında minimal yardım alır veya yapacağı işlerin sırası hatırlatılır. * 5 puan: Tek başına yatakta oturma pozisyonuna geçebilir ama geçiş için yardım gereklidir. * 0 puan: Tamamen yatağa bağımlı * 3. Kendine bakım (5) * 5 Puan: Elini yüzünü yıkıyabilir; dişlerini fırçalayabilir; tıraş olabilir; makyaj yapabilir. * 0 puan: Kişisel bakımda yadıma ihtiyaç duyar. * 4. Tuvalet Kullanımı(l0) * 10 Puan: Bağımsız (oturup kalkma; giyinme; tuvalet kağıdını kullanma). * 5 Puan: Yardıma ihtiyaç duyar; ancak bazı hareketleri kendi yapabilir. * 0 puan: Bağımlı * 5. Yıkanma(5) * 5 puan: Bağımsızdır * 0 puan: Yardıma ihtiyacı vardır * 6A. T ekerlekli sandalyeyi kullanabilme (uygunsa) (5) * 5 Puan: Hasta yürüyemez ama tekerlekli sandalyeyi kullanabilir. Hasta köşeleri dönebilir. Yatağa; tuvalete yanaşabilir. * Tekerlekli sandalyeyi en az 45 metre kullanabilmelidir. Eğer hasta yürüme bölümünden puan alırsa; aynca bu bölümden puan veril-mez. * 0 puan: Tekerlekli sandalyede oturabilir ancak kullanamaz Hemipleji – Barthel İndeksi
* 7. Merdiven inip çıkma(l0) * 10 puan: Bağımsız inip çıkabilir; ancak destek kullanabilir (trabzan; baston; koltuk değneği...) * 5 puan: Hasta yukardaki işleri yapmak için yardıma veya gözetime ihtiyaç duyar. * 0 puan:Yapamaz * 8. Giyinip soyunma(l0) * 10 puan: Hasta giyinip soyunabilir. Ayakkabı bağlarını çözebilir; bağlayabilir. Korse veya breys takıp çıkarma bu maddeye dahil değildir. Hastaya kolaylık sağlayacak elbiseler giydirilmelidir. * 5 puan: Hasta bu işler için yardıma gereksinim duyar. İşin en az yarısını kendisi yapabilmeli ve işlem uygun sürede tamamlanmalıdır. Sutyen takıp çıkarma puanlamaya dahil edilmez * 0 puan: Tam bağımlıdır * 9. Barsak bakımı (10) * 10 puan: Kontinan (Suppozituar kulanabilir veya gerekirse lavman yapılabilir. Örneğin; spinal kord yaralanmalı olgular) * 5 puan: Hasta suppozituar koymak veya lavman yapmak için yardıma ihtiyaç duyar. * 0 puan: İnkontinan * 10. Mesane bakımı(l0) * 10 puan: Hasta gece ve gündüz mesanesini kontrol edebilmelidir. Spinal kord yaralanması olan kataterli hastalar; katater bakı* mını bağımsız olarak yapabilmeli; takıp çıkarabilmelidir. * 5 puan: Bazen tuvalete yetişemez veya sürgüyü bekleyemez; altına kaçırır. * 0 puan:İnkontinan veya kateterli ve kontrol edemez 0-20 puan:Tam bağımlı 21-61 puan: İleri derecede bağımlı 62-90 puan: Orta derecede bağımlı 91-99 puan: Hafif derecede bağımlı 100 puan: Tam bağımsız
* Ek 1: STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST * Ad Soyad: Tarih: Yaş: * Eğitim (y›l): Meslek: Aktif El: * T. Puan: * YÖNELİM (Toplam puan 10) * Hangi y›l içindeyiz............................................................. ...................................................................... ....... ( ) * Hangi mevsimdeyiz ...................................................................... .................................................................. ( ) * Hangi ayday›z ...................................................................... ...................................................................... ..... ( ) * Bu gün ay›n kaç› ...................................................................... ...................................................................... . ( ) * Hangi gündeyiz ...................................................................... ...................................................................... .. ( ) * Hangi ülkede yaş›yoruz ...................................................................... .................................. .......................... ( ) * Şu an hangi şehirde bulunmaktas›n›z ...................................................................... ..................... .................. ( ) * Şu an bulunduğunuz semt neresidir ...................................................................... ....................... .................. ( ) * Şu an bulunduğunuz bina neresidir ...................................................................... .......................................... ( ) * Şu an bu binada kaç›nc› kattas›n›z ...................................................................... ...................... ..................... ( ) * KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3) * Size birazdan söyleyeceğim üç ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlay›n * (Masa; Bayrak; Elbise) (20 sn süre tan›n›r) Her doğru isim 1 puan ............................................................. .. ( ) * DİKKAT ve HESAP YAPMA (Toplam puan 5) * 100 den geriye doğru 7 ç›kartarak gidin. Dur deyinceye kadar devam edin. * Her doğru işlem 1 puan. (100; 93; 86; 79; 72; 65) ...................................................................... ................... ( ) * HATIRLAMA (Toplam puan 3) * Yukar›da tekrar ettiğiniz kelimeleri hat›rl›yor musunuz* Hat›rlad›klar›n›z› söyleyin. * (Masa; Bayrak; Elbise)............................................................... .......................................... ........................... ( ) * LİSAN (Toplam puan 9) * a) Bu gördüğünüz nesnelerin isimleri nedir* (saat; kalem) 2 puan (20 sn tut) * ...................................................................... ......................................................... ..................................... ( ) * b) Şimdi size söyleyeceğim cümleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar * edin. "Eğer ve fakat istemiyorum" (10 sn tut) 1 puan.................................................................. ......... ..... ( ) * c) Şimdi sizden bir şey yapman›z› isteyeceğim; beni dikkatle dinleyin ve söylediğimi * yap›n. "Masada duran kağ›d› sağ/sol elinizle al›n; iki elinizle ikiye katlay›n ve yere * b›rak›n lütfen" Toplam puan 3; süre 30 sn; her bir doğru işlem 1 puan....................................................... ( ) * d) Şimdi size bir cümle vereceğim. Okuyun ve yaz›da söylenen şeyi yap›n. (1 puan) * "GÖZLERİNİZİ KAPATIN" (arka sayfada).............................................................. ............................. .... ( ) * e) Şimdi vereceğim kağ›da akl›n›za gelen anlaml› bir cümleyi yaz›n (1 puan)............................................... ( ) * f) Size göstereceğim şeklin ayn›s›n› çizin. (arka sayfada) (1 puan) ................................................................ ( ) Hemipleji – Değerlendirme * Hemipleji Değerlendirme Formu
Hastane İçi Hedeflerimiz * Oluşabilecek komplikasyonları önlemek * Hasta tarafın ihmalini engellemek ve orta hat oryantasyonunu oluşturmak * Risk faktörleri hakkında hasta ve aile eğitimi * Hastayı yataktan çıkartıp mümkün olduğu kadar günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığını sağlamak. Hastane İçi Değerlendirme(Bobath) * KOL VE OMUZ KUŞAĞI * Kolu elevasyona götürme * Elevasyona yerleştirilen kolu bu pozisyonda tutma * Elevasyondaki kolu horizontal düzleme getirme ve geri dönme * Abduksiyondaki kolu vücudun yanına getirme ve geri dönme
* EL BİLEĞİ VE PARMAKLAR * Oturma pozisyonunda elini önündeki masa üzerine yerleştirme * Oturma pozsiyonunda elini yan taraftaki masaya kol abduksiyonu ile yerleştirme
* PELVİS; BACAK VE AYAK(yüzüstü) * İzole diz fleksiyonu * PELVİS; BACAK VE AYAK(sırtüstü) * Kalça diz fleksiyonu * Sağlam bacak fleksiyonda; ekstansiyonda * Hemiplejik kolu bükmeden * Pelvis hizasına gelene kadar kalça diz fleksiyonu-ekstansiyonu
* PELVİS; BACAK VE AYAK(oturmada) * Kalça abduksiyon-adduksiyonu(yerle temas +) * Kalça abduksiyon-adduksiyonu(yerle temas -) * PELVİS; BACAK VE AYAK(ayakta) * Ayaklar birbirine bitişik ayakta durma
Hemipleji Tedavi Hastane İçi Tedavi Programı(Bobath) * Pozisyonlama * Sırtüstü pozisyon * Sağlam tarafa yan yatma * Hemiplejik tarafa yan yatma
SPASTİSİTE PATERNİ * Omuzun retraksiyonu depresyonu ve internal rotasyonu * Ön kol fleksiyonu; genellikle pronasyonla birlikte * Adduksiyon ile birlikte parmakların fleksiyonu * Bacağın eksternal rotasyonu ile pelvisin retraksiyonu * Ayak bileğinin plantar fleksiyonu ve inversiyonu ile kalça;diz ve ayak bileğinin ekstansiyonu * Gövdenin etkilenmiş tarafa lateral fleksiyonu ANTİ-SPASTİK PATERN * omuzun protraksiyonu ile eksternal rtasyonu * Önkolun ekstansiyonu ile supinasyonu * Abduksiyonla parmakların ekstansiyonu * Kalçanın internal rotasyonuyla pelvisin protraksiyonu * Kalça ;diz ve ayak bileği fleksiyonu * Etkilenmiş tarafta gövdenin gerip-uzatılması * Dönme * Sağlam tarafa dönme * Hemiplejik tarafa dönme
* Köprü kurma * Bilateral kol elevasyonu(dirsekler ekstansiyon) * Omuz: 180° fleksiyon- 0° ekstansiyon 90° abduksiyon- 180° abduksiyon * Bilateral olarak elini ağızana götürme * Kol elevasyon ve dirsek ekstansiyonda iken horizontal abduksiyon+adduksiyon
* Omuz mobilizasyonu * Scapular protraksiyonu ile * Çapraz horizontal adduksiyon ile dönme
* Kol elevasyonda iken dirsek fleksiyonu * Latissimus dorsi germe
* Ayağın dorsifleksiyonu * Ayağın dorsifleksiyonu ile dizin fleksiyon-ekstansiyonu * Kalça elevasyonu ile ayağın yatağa konulması * Çengel pozisyonda bilateral abduksiyon * Oturma pozisyonunda hemiplejik tarafa ağırlık aktarma * Kol ekstansiyonunun uyarılması * Ayağa kaldırma * Yatağa oturup-kalkma Hastane Dışı Hedeflerimiz * Komplikasyonları önlemek ya da en aza indirmek * Duyusal kaybı kompanse etmek * Kaybolmuş motor işlevi yeniden kazandırmak * Çevresel uyumu sağlamak * Toplumsallaşmayı özendirmek * Yüksek düzeyde motivasyonu sağlamak * İşlevi ve ev yaşamını bağımsız kılmak * Mesleki rehabilitasyonu başarmak
Harekete cevap verirken etkilenen tarafın normal aktif reaksiyonlarını elde ederek koordinasyon ve tonusunu geliştirmek!!!
Hemipleji - Literatür Tarama * Hemiplejik hastalarda;
* Yürüme hızı %15 azalmıştır. * Adım uzunluğu %37 azalmıştır. * Adım süresi %250 artmıştır.
*(Burdett RG. Phys Ther. 1988)
Hemipleji - Literatür Tarama * Hemipleji hastalarının %60-80’i hastaneden taburculuk sonrasında yardımsız yürüyebilmektedir.
*(Jorgensen HS. Arch Phys Med Reh. 1995)
Hemipleji - Literatür Tarama * SEREBROVASKÜLER OLAY GEÇİREN HASTALARDA VOLAR STATİK EL-EL BİLEĞİ ORTEZ KULLANIMININ ETKİNLİĞİ (Dr. AYHAN BEYDOĞAN İstanbul-2008)
* Volar statik el-el bileği ortezinin kas tonusunu azaltmada egzersiz tedavisiyle birlikte özellikle parmak fleksörleri üzerinde etkili olduğunu ayrıca inme sonrası dönemde yapılan rehabilitasyonda ortez ve egzersiz programlarının birlikte yararlı olduğu gösterilmiştir.
Hemipleji - Literatür Tarama * Knee moments: Origin in normal ambulation and their modification by double-stopped ankle-foot orthoses. (Lehmann JF; Ko MJ; DeLateur BJ. Arch Phys Med Rehabil 1982)
* Ayak bileği ve diz çevresindeki kasların artmış tonusundan ya da güçsüzlüğünden kaynaklanan yürüme bozukluğunu minimize etmek için; dorsifleksiyonu ve plantar fleksiyonu kontrol eden metal AFO daha çok önerilmektedir.
* Plastik AFO kullanımı ise diz ve ayak bileğinde instabilitesi olan hemiplejik hastalar için önerilmektedir.
Hemipleji - Literatür Tarama * Is transcutaneous preoneal stimulation beneficial to patients with chronic stroke using ananklefoot orthosis* A within-subjects study of patients satisfaction; walking speed and physical activity level (van Swigchem R; Vloothuis J; den Boer J; et al. J Rehabil Med. 2010) * Hasta memnuniyeti FES kullanan inmeli hastalarda yürüme hızı ve aktivite düzeyi AFO kullananlar ile aynı olduğu ancak hasta memnuniyetinin ve yürüme konforunun FES grubunda daha iyi olduğu bildirilmektedir.
Hemipleji - Literatür Tarama * WITHDRAWN: Orthotic devices after stroke and other nonprogressive brain lesions (Tyson SF; Kent RM. Cochrane Database Syst Rev 2009)
* 14 çalışma ve 429 kişi değerlendirilmiş. * Sonuç: Tüm alt ekstremite ortezleri; yürüme hızı; adım mesafesi ve denge bozukluğu (ağırlık merkezi) üzerine anlamlı bir şekilde yararlı olduğu bildirilmektedir.
Hemipleji - Literatür Tarama * Akut dönem inme hastalarında pelvik kontrolün yürüme üzerine etkisi. *(İlke Keser; Arzu Güçlü Gündüz; Meral Boşnak; Nilüfer Çetişli Korkmaz; Numan Demir; Kadriye Armutlu Hacettepe Ü; Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon YO; Ankara)
* Pelvik kontrol ile ayakta durma ve yürüme aktiviteleri arasındaki anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir.
Hemipleji - Literatür Tarama * Hemiplejik hastalarda prognozun belirlenmesinde Barthel İndeksi ve Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçümü *(Sevil Çuvalcı; Nezire Köse; Saadet Otman Hacettepe Ü; Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon YO; Ankara)
* FIM ve BI’nin; hemiplejik olgularda prognozun tahmininde kullanılabileceği; SVO sonrası ilk bir ay içerisinde FIM’in; SVO sonrası 3. ve 6. aylarda ise BI’nin prognozu daha iyi tahmin edebileceği görüşüne varıldı.
Hemipleji - Literatür Tarama * İlk kez hemipleji olan hastalarda depresyonla ilişkili faktörler *(Arzu Daşkapan; Münevver Özakalın; Ayşegül Nihal Veske Başkent Ü; Sağlık Bilimleri Fak; Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon B; Ankara)
* Hemiplejik hastalarda depresyonun yaşam kalitesi ile ilişkili olduğunu desteklemiştir. Bu popülasyonda depresyonun kapsamlı değerlendirilmesi ve tedavisi önemlidir.
Hemipleji - Literatür Tarama * Orta serebral arter lezyonu olan hemiplejik hastaların sağ ve sol hemisfer etkilenimlerine göre prognozlarının karşılaştırılması *(Nezire Köse; Sevil Çuvalcı; Saadet Otman Hacettepe Ü; Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon YO; Ankara)
* Sol hemisfer etkilenimi olan hemiplejik hastalarda prognozun sağ hemisfer lezyonu olanlara göre az da olsa daha kötü çıkması; ancak bu sonucun istatistiksel olarak anlamlı olmaması; bu konuda daha geniş hasta gruplarında ilave çalışmaların yapılması gerektiği sonucunu ortaya çıkardı.