TUVALET EĞİTİMİ
Tuvalet eğitimi çocuğun bir başkasının yardımına ve hatırlatılmasına ihtiyaç duymadan kendi başına yapabileceği bir beceri geliştirmesi olarak tanımlanabilir. Tuvalet eğitimi çocuk için enteresan ve gizemli bir yeni edinim elde etme sürecidir. Aynı zamanda çocuğun bağımsızlık ve bireysellik gibi değerlerinin güçlenmesini de sağlayan bir süreçtir. Bu yüzden çocuğun tuvalet eğitimine önem verilmeli ve hazır olduğu zaman gerekli imkanlar sağlanıp tuvalet becerisi kazanmasına destek olunmalıdır. Eğitimde en önemli amaç çocuğa “kendi başına başarma” hevesini kazandırmaktır.

Tuvalet eğitimine ne zaman başlanmalıdır?

 Çocuğunuz idrarının büyük bir bölümünü bir kerede yapabiliyor;
 2-5 dakika belirli bir pozisyonda oturabiliyor;
 3-4 saat boyunca bezi kuru kalıyor;
 Bir kaç kelimeyle kendini ifade edebiliyor;
 Yürüyebiliyor;
 Islak ya da pis bez ile dolaşmaktan rahatsızlık duyuyor;
 Tuvalet alışkanlıklarını merak ediyor ve sizi gözlemliyor;
 Kısa ve öz talimatları anlayıp uygulayabiliyor;
 Bağırsaklarındaki hareketlenmeyi hissedebiliyor;
 Tuvaleti kullanmak istiyor ve korkmuyorsa tuvalet eğitimine başlamak için uygun bir zaman olduğu söylenebilir.
 Tüm bu fiziksel ön koşulların yanı sıra çocuğunuzun duygusal olarak da hazır olup olmadığını takip etmek çok önemlidir. Eğer çocuğunuz direniyorsa; tuvalete yapmayı tamamen reddediyorsa onu zorlamayın. Sadece biraz daha zamanı ihtiyacı olabilir; böyle durumlarda eğitim başka bir zamana ertelenebilir. Bu konuda uzmana danışarak hareket etmek gereklidir. Zorlayıcı tuvalet eğitimi çocuğun kendini kötü hissetmesine neden olur ve kalıcı problemlere veya kabızlığa yol açabilir.
 Çocuğun hayatında yakın dönemde kardeş doğumu; ailede ölüm; ayrılıklar; ev taşıma; okula yeni başlama; anne sütü emmeyi yeni bırakma gibi rutinin herhangi bir şekilde bozulması durumlarda tuvalet eğitimine başlamak için uygun zamanlar değildir. Aynı zamanda çocuğun nedensiz yere hırçın ve huzursuz olduğu bir dönemde ( örn. 2 yaş sendromu yaşadığını hissettiğiniz bir dönemde) de tuvalet eğitimine başlamak hem sonuç vermez hem de çocuk için yıpratıcı bir süreç olur.
Tuvalet eğitimine başlamadan 1 hafta önce birlikte alışverişe giderek lazımlık; tuvalet aparatı; gibi malzemeler alınabilir. Bu malzemelerin neden alındığı çocuğa açıklanmalıdır. “Bezini kullanmana gerek kalmayacak kadar büyüdün. Bu eşyalarla artık tuvaletimizi beze değil; bu lazımlığa ya da klozete yapacağız.” denilebilir. Evde tuvalet ile ilgili ortak bir dil geliştirilmeli; çocuğunuz klozeti; tuvaletin yerini; lazımlığın adını bilir ve tanır hale gelmelidir. İlk zamanlarda lazımlık çocuğunuzun oyun oynadığı; en çok vakit geçirdiği yerde bulunabilir. Lazımlığa başlarda bezi ve kıyafetiyle oturabilir; denemeler yapabilir. Bu sayede tuvaletini oturarak yapacak olduğunu anlar ve bunun provasını gerçekleştirir.

Eğitim süresince neler yapılmalıdır; dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?

 Eğer çalışan bir ebeveyn iseniz tuvalet eğitimine Cuma akşamından itibaren başlamanız önerilir. Eğitimin başladığı haftasonu evde olmanız; dışarı çıkmamanız sizin için kolaylık olacaktır. Çünkü eğitime başlamaya karar verdiğiniz günden itibaren; bez bir daha bağlanmamak üzere çıkarılır. Çocuk da bu konuda bilgilendirilir. “ Bezini çıkarıyorum; artık külot giyeceksin. Çişin ya da kakan geldiğinde bana haber ver; birlikte tuvalete gidelim.” denilebilir.
 Klozete takılan aparatın üstüne ya da lazımlığa beraber stickerlar yapıştırabilir. O çocuğunuza ait bir malzemedir artık.
 Bezi çıkardıktan sonra her 2-3 saatte bir tuvalete götürün; en fazla 5 dakika boyunca lazımlık ya da klozette oturtup onun yanında olun. Beraber sohbet edebilirsiniz. Sevdiği hikayelerden bahsedebilirsiniz. Ona güven veren bir nesneyi yanına almasına izin verebilirsiniz. Çok heyecanlanırsanız; ondan çok büyük bir şey beklediğinizi hissederse kaygı yaşayabilir. Bu yüzden ona yeni bir şey öğrendiği için çok mutlu olduğunuz ve bunu başarabileceğine inandığınız mesajını vermeniz; sakince yanında olmanız ona daha iyi gelecektir.
 Tuvaletini yaptığında güzel sözler söyleyerek; sarılarak; öperek; alkışlayarak onu ödüllendirebilirsiniz. Ardından sifonu birlikte çekip çişin ve kakanın gidişini beraber izleyebilirsiniz.
 Tuvaletini 5 dakikalık süre içerisinde yapmamışsa “Yaptın mı çişini?” diye bir soru sormanıza gerek yoktur. “Çişini şimdi yapmadın. Başka bir sefer tekrar deneriz belki o zaman yaparsın.” denilebilir. Sonuç olarak yapmadıysa; sadece oturmasını övebilirsiniz ama tuvaletini yapmış gibi ödül vermekten çekinmelisiniz.
 Tuvalete oturmakta direniyor; biraz bu konuda çekingen davranıyorsa size ekte vermiş olduğum tabloyu kullanarak her yaptığı tuvalet için onun seçtiği stickerları yapıştırabilir ya da gülen yüzler çizebilirsiniz.
 Siz de kendinize bir çizelge hazırlayıp hangi saatlerde yemek yedikten ne kadar sonra tuvalet ihtiyacı duyuyor not alarak çocuğunuzun ilk günlerdeki takibini sağlayabilirsiniz.
 Bazı çocuklar başlangıçta; çişlerini lazımlığa yapar ancak kaka için bezlerini kullanmaya devam ederler. Bu çok normaldir; böyle bir durumda endişelenmeyin. Kakasını tuvalete yapmaya daha sonraki bir dönemde alışabilir.
 Gece bezini gündüz vakti artık hep kuru kalabildiğinde çıkarın. Gece kontrolü biraz daha geç sağlanabilir. Bu konuda acele etmeyin.
 Sizler her zamanki gibi onlar için en önemli modellersiniz. Tuvalet eğitiminde de çocuk anne babasını gözlemler; tuvalete yapmanın ihtiyaç karşılamak için doğal bir süreç olduğunu içselleştirir.
 Altına kaçırdığında veya tuvaletini yere damlattığında sakın kızmayın ya da ceza vermeyin. Sakin karşılayarak; nötr bir tavır takının ve “Bir daha tuvaletin geldiğinde bana söyle; tuvalete yapalım olur mu anneciğim?” diyebilirsiniz.
 Eğer çalışıyorsanız ve evde onunla ilgilenen başka bir bakımveren varsa o da sizinle aynı yöntemlerle eğitim vermelidir. O kişiyi tüm bu anektodlarla mutlaka bilgilendirin.

Genellikle 18-24 aylar arasında mesane kasları gelişir. Kaslarının en olgunlaştığı dönem 2;5 yaş dönemidir. Tuvalet eğitimine bu dönemlerde başlanabilir. En geç 3 yaşına kadar tuvalet alışkanlığı kazanılması en idealidir. Çocuklarınızı bu süreçte başka arkadaşları ya da akrabalarıyla karşılaştırmanız kaygılanmalarına neden olabilir.


Bahar GÜNDÜZ
Psikolog