Çocuklarda Resim ve Terapide Resmin Kullanımı
TERAPİDE RESMİN KULLANIMI
Resim; yaş ve cinsiyet ayrımı gözetmeksizin dünyanın heryerinde çocukların büyük bir zevkle yaptığı aktivitelerden biridir. İstedikleri gibi çizebildikleri; boyayabildikleri ve en önemlisi kendi kararlarıyla hareket etme fırsatı bulabildikleri özgür alanlarıdır; resim.
Çocuklar ilk çizimlerini yetişkinlerin teşviğiyle ya da çocukların onları taklit etmesiyle yapmaya başlarlar. Zaman içerisinde kas gelişimiyle birlikte belirsiz resimler; karalamalar anlamlı hale gelir. Bu resimler bizlerin çocukların iç dünyası hakkında bilgi almamıza olanak tanır. Ancak bunu tek başına ölçüt olarak almak yeterli değildir. Çocuk çizimlerini bilişsel; duygusal ve sosyal yönleriyle birlikte ele almak gerekir.
Resim yapmak çocukların sadece motor kaslarını geliştirmekle kalmaz; günlük hayatlarında yaşadıkları sorunları; üzüntüleri; öfkelerini yansıtabilmesini de sağlar. Bunlar için ise sadece bir kağıt ve kaleme ihtiyaç vardır. Oldukça kolay bulunabilen ve ucuz olan bu iki araçla çocuklar sözel olarak belkide ifade edemeyecekleri şeyleri kağıda rahatlıkla dökebilmektedirler.
Resim; seanslarda da konuşmayı başlatmakta bize fayda sağlamaktadır. Yetişkinler bile zaman zaman kendilerini sözel olarak ifade etmekte güçlük çekerken daha dili kullanımı yeteri kadar olgunlaşmamış çocukların akıcı bir şekilde duygularını; sorunlarını dile getirebilmelerini bekleyemeyiz. Tam da bu nokta da resim bizim için önemli bir yardımcıdır. Oluşturdukları resimler sayesinde iç dünyalarını yansıtıp bize bilgi verirler.
ÇOCUK RESMİNİN GELİŞİM AŞAMALARI
Çocukların gelişimlerinin belirli aşamaları olduğunu biliyoruz. Buna paralel olarak çocukların resim faaliyetlerinde de belirgin değişiklikler görülmektedir. Lowenfeld bu değişimleri beş evrede ele almıştır. Bunlar karalama; şema öncesi; şematik; gerçekçilik ve görünürde doğalcılık dönemidir.
KARALAMA DÖNEMİ (2-4 yaş)
Karalama evresi dediğimiz bu dönem ortalama iki yaş civarında başlar ve dört yaş civarına kadar olan bir süreci kapsar. Bu dönemde çocuklar gelişigüzel çizgiler çizerler. Bunlar genelde anlamsız ve amaçsız çizimlerdir. Bu dönemdeki çocukların el-göz uyumu; motor kontrolü; küçük kas gelişimi yetersiz olduğu için çizgileri genellikle belli belirsizdir (Schirrmacher; 1988; 83). Bu aşamada kağıt üzerindeki çizimler; işaretler bir çok yönde olabilir. Boya kalemlerinin boyutları bu yönü etkileyebilir. Zaman içerisinde karalamalar belirgin hale gelir. 3;5 yaş civarında artık çocuklar resimlerini adlandırmaya ve çizdikleri hakkında düşünmeye başlarlar.
Çocuğun bu evrede kalemi istediği gibi kullanabilmesi için onu elinde tutmasını öğrenmesi gerekir. Başlangıçta omuzdan gelen zikzak ve dairesel hareketler zaman içinde yerini dirsek ve elden gelen hareketlere bırakır. Bu hareketlerin karşılığında önceleri yukarıdan aşağıya yapılmış karalamalar eğri zikzaklar dairesel çizgilerle kalın bir yumak oluşturan karalama örnekleri ortaya çıkar.(H.Yavuzer1992)
Çocuklar karalama yapmaktan zevk alırlar. Yetişkinler için her ne kadar anlamlı görünmese de onların resimlerine karışmamak; yönlendirme yapmamak en doğru karar olacaktır.
ŞEMA ÖNCESİ DÖNEMİ (4-7 Yaş)
4 ve 7 yaş arasındaki bu dönem şema öncesi dönem olarak adlandırılmaktadır. Bazı çocuklarda bu dönem bir kaç ay daha erken ya da daha geç olabilir. Şekillerin gittikçe daha belirginleşmeye başladığı bir dönemdir. Sıklıkla insan resmi çizmeyi denerler. Ancak insan resimleri çoğunlukla bir baş ve iki çizgiden ibaret bacaklardan oluşabilir. 5; 6 yaşlarından itibaren gözün; ağzın olduğu çöp adam çizimlerini daha sık görmekteyiz. Renk kullanımının gerçekle bağlantısı yoktur. Dolayısıyla kırmızı bir ayı; yeşil bir insan görebilirsiniz. Bu dönemde çocuklar yaptıkları resimler ile ilgili sohbet etmekten hoşlanırlar. Vakit ayırıp onları dinlemekte; resimlerini anlamaya çalışmakta yarar var.
ŞEMATİK DÖNEMİ (7-9 Yaş)
Bu döneme gelene kadar çocuklar bir çok resim deneyiminde bulunmuşlardır. Artık etrafındaki insanlar; nesneler hakkında belli bir görüşe sahip olmaktadırlar. Dolayısıyla bu dönemde artık çizimler gerçeğe daha yakındır. El-göz uyumu ve küçük kasları gelişim halindedir ve genellikle çevrelerindeki objeleri gerçekçi bir biçimde sembollerle ve şemalarla çizebilirken şekilleri de üç boyutlu çizmeye başlarlar (Linderman; 1997: 26). Bu dönemde çocuk kendisi için önemli olanı abartıp; önemsiz olanı yok ettiği resimler çizebilmektedir.
GERÇEKÇİLİK (GRUPLAŞMA) DÖNEMİ (9-11 Yaş)
Bu yaşlardaki çocukların kas gelişimleri çok daha iyi duruma gelmektedir. İlgi alanlarındaki artışla beraber ayrıntılı çizimler yaptıklarını söyleyebiliriz. Cinsiyet ayrımınında farkında olan çocuklar kız ve erkek giysilerindeki farklılıkları resimlerinde yansıtırlar. Ergenlik öncesi bu dönemde resim yapmaktan uzaklaşan çocukların yeteneklerinin körelmemesi için destekçi olmak ve onları yüreklendirmek oldukça önemlidir.
GÖRÜNÜRDE DOĞALCILIK (MANTIK) DÖNEMİ (11-13 Yaş)
Bu çağlar; çocukların bedensel ve zihinsel yönden önemli değişikliklerin yaşadığı; yaklaşan gençliğe ilk adımın; bunalımın ilk habercisi olduğu çağlardır. Bu değişiklikler ve bunalımlarda kuşkusuz resimlerine yansımaktadır (Artut; 2001: 211). İnsan çizimlerinde ayrıntılar ön plandadır. Resimlerinde hareket ve drama içerikli olabilir. Çizdikleri resimlerde oran; boyut; derinlik; ışık ve gölge gibi kavramlar önemli hale gelmektedir.
TERAPİDE KULLANILAN PROJEKTİF TESTLER
Projektif testler kişinin iç dünyası hakkında bilgi edinmemize yardımcı olan araçlardır. Bu testlerde tek bir doğru yoktur. Çocuğun çizmiş olduğu herşey kabuldür. Uzmanlar buradaki bilgileri uyguladıkları testin kriterlerine uygun olarak değerlendirerek çocuk hakkında fikir edinmiş olur.
Terapide sıkça kullanılan testlerden bazıları şunlardır:
Bir İnsan Çiz Testi: 1949 yılında Karen Machover tarafından yayınlanan test kişinin kendisini nasıl algıladığı ve başkalarının onu nasıl algıladığına dair fikri hakkında bize bilgi vermektedir.
Ağaç Çiz Testi: Emile Junker tarafından yapılan test Koch tarafından standardize edilmiştir. Kişinin sosyal adaptasyonu hakkında bize bilgi vermektedir.
Aile Çiz Testi: Maurice Parot tarafından geliştirilen test çocuğun aile içi yaşantıları nasıl değerlendirdiğine dair bize bilgi vermektedir.
Good-Enough Testi: 3 ile 15 yaş arasındaki çocuklara uygulanabilen ve çizdiği resimden zekasının tespit edilebildiği bir testtir.
Ancak unutmamak gerekki hiçbir çizim testi tek başına çocuğu değerlendirmede yeterli olamaz. Çeşitli bilgilerden; gözlemlerden; testlerden oluşan ayrıntılı bir bilgi edinildiğinde değerlendirme yapılabilir. Yani çizim sadece bütünün bir parçasıdır. Terapiyi yürütmemizde ve değerlendirme sürecimizde bize bilgi veren kıymetli bir araç.
KAYNAKÇA
ARTUT; K.; Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri; Anı Yayıncılık; Ankara; 2001.
LINDERMAN; M.G.; Art İn The Elemantary School; The McGraw Hill
Companies; USA; 1997.
YAVUZER; H.; Resimleriyle Çocuk; Remzi Kitabevi; İstanbul; 2001.
SARGIN; N.; Çocuklarda Ruh Sağlığı; Nobel Yayıncılık; Ankara; 2001. SCHİRRMACHER; R.; Art And Creative Development for Young Children. Delmar Publisher Inc; USA; 1988.