Utanç Duygusu
UTANÇ DUYGUSU
Utanç’a kelime anlamı olarak bakıldığında mahcubiyet; hakir görülme; hakaret; aşağılanma gibi kavramlarla benzer özelliklere sahip olduğu görülmektedir. Utanç duygusu 1 ila 3 yaş arasında ortaya çıkar. Bu yaş diliminde bir çocuğun yerine getirmesi gereken gelişim görevleri vardır. Bunlar: yemek yeme; tuvalet alışkanlığı edinme; konuşmayı öğrenme ve yetişkinlerin anlattıklarını anlamaya çalışma gibi davranışlardır.
Çocuk bu davranışları oluşturmaya çalışırken bir takım aksamalar olabilir. Örneğin; yemeğini kendisi yiyemiyordur; bir yetişkin yediriyordur. Tuvaletini yapması gereken yere değil de altındaki beze ya da rastgele bir yerlere yapıyordur. Kendisini ifade etmek ve karşısındakini anlamak konusunda performansı çok iyi değildir. Bunların yalnızca biri diğerleri kadar iyi olmayabilir ya da çocuk; hepsinde beklenenin altında performans gösteriyor olabilir. Bu dönemde çocuk; başarıyla yerine getiremediği gelişim görevleri için aile üyeleri tarafından fazla uyarı alırsa; özellikle başkalarının yanında tuvalet alışkanlığı konusunda zorluk yaşadığı içi; örneğin altına çiş yaptığını annesi; eşine anlattığında ya da diğer aile üyelerinin olduğu bir ortamda bu konu ile ilgili konuşup ve kaygılarını dile getirdiğinde; çocuk aşağılandığını; küçümsendiğini; kendisinden tiksinildiğini hatta anne-babasının kendisinden utandığını düşünür. Bu sebeple de çok küçük bile olsa utanır.
Utanç duygusu çoğu zaman suçlulukla karıştırılan bir duygudur. Suçluluk bireyin yaptıkları ya da yapamadıkları için yargılandığı sırada ortaya çıkar. Çünkü bu yargılanma ona kötü bir insan olduğu konusunda mesaj verir. Utanç ise kişinin başkasının kendisine yapmasından korktuğu bir şeyi; başkasına yaparken suçüstü yakalandığında utanır. Suçlulukta kendini suçlama; utançta ise ortadan kaybolma eğilimi vardır.
Utanç duygusu anne ile kurulan ilişkinin niteliğiyle ilgili olduğu gibi eğer annenin işlevini üstlenen bir baba varsa yani çocuklara nasıl yemek yenmesi gerektiğini; tuvalete girdikten sonra kendilerini nasıl temizleyeceklerini öğreten baba ise; çocuk utanç duygusunu baba ile ilişkisine bağlı olarak da geliştirebilir. Utanç duygusu genellikle yemek yeme; tuvalet alışkanlığı; temizlik konusunda anneyle bağlantılı iken konuşma; dinleme ve öğrenme konusunda babayla bağlantılıdır; yani utanç duygusu her iki ebeveyn ilişkisini ya da her iki ebeveynin çocukla kurduğu iletişim; ilişki biçimini de içinde barınıdır.
Utanç duygusu yaşayanlar aşağıda belirtilen özellikleri gösterirler:
Sorumluk almayı severler. Bunun sayesinde gücü ve kontrolü elinde tutar.
Başkalarının bakımını üstlenmekten çok hoşlanırlar ve kendilerini özellikle bakım verecekleri birisinin olduğu ortama sokarlar; orada rahat ederler.
Başkalarına yardım etmeyi severler. Kendileri yerine başkaları için yaşarlar ve sürekli onlar için bir şeyler yaparlar. Bunu yaparak başkalarını utandırmayacaklarını düşünürler. Aslında bunu yapmalarına rağmen başkalarının kendilerini kullandığını düşünür ve incinirler. Çünkü yaptıkları için çok fazla takdir görmezler.
Annelerine bağlı olmak isterler ve annelerini utandırmaktan çok çekinirler. Aslında annelerini bir yük olarak görürler. Ancak; anneleri öldükten sonra rahat ederler.
Çocukluklarından beri utanma korkusu yaşadıkları için duygu ve düşüncelerini dile getirmekte zorlanırlar. Annelerini düş kırıklığına uğratmamak için İhtiyaçlarını ve isteklerini dile getirmek konusunda da de zorlanırlar.
Kırılgan ve çabuk incinen bir yapıya sahiptirler. Bu sebeple başkalarını incitmekten çok korkarlar.
Hem kendileri utanmamak için hem de başkalarını utandırmamak için kontrolü ellerinde tutmak isterler.
Kendilerine yöneltilen iyi niyetli bir eleştiri kabul etmekte çok zorlanırlar.Çünkü bu durum onlar için utanç vericidir.
Kendilerinin önemsiz ve değersiz olduğunu düşünürler ve hiç kimsenin kendilerine önem; değer vereceklerine inanmazlar.
Yoğun suçluluk duygusu yaşarlar. Başkalarının suçluluk duygusunu da üstlenirler. Böylece o insanların utanmasını engelledikleri için iyi insan olduklarını düşünürler. Buna rağmen kendilerini suçlu hissettikleri ortamlarda çok fazla kalmazlar.
Özgür olmak isterler fakat özgürlükten korkarlar. Çünkü özgür olduklarında utanacak ve utandıracak davranışlar sergileyebilirler.
Utanç duygusundan kurtulma; bireyin kendisini sevmesiyle; yani kendisinin önemli; değerli ve sevilmeyi hak eden bir kişi olduğuna inanmasıyla başlar. Sonrasında başkalarının ihtiyaçlarını anlamaya ve karşılamaya çalışmaktansa; kendi ihtiyaçlarını fark etmesi; ihtiyaçlarını karşılamak için talep etmesi gerekmektedir. Daha az sorumluluk üstlenmesi de kendisini özgür hissetmesine sebep olacaktır.
Utama duygusuna sahip birey bunları gerçekleştirdikçe; kendi kişiliğinin derinliklerinde yatan; kendi ve karşısındakinin ihtiyaçlarının farkında olan; bunlara saygı duyan; uzlaştırıcı; neşeli; yardımsever; fedâkar; yetenekli kişilik özelliklerini ortaya çıkaracaktır.
Utanç’a kelime anlamı olarak bakıldığında mahcubiyet; hakir görülme; hakaret; aşağılanma gibi kavramlarla benzer özelliklere sahip olduğu görülmektedir. Utanç duygusu 1 ila 3 yaş arasında ortaya çıkar. Bu yaş diliminde bir çocuğun yerine getirmesi gereken gelişim görevleri vardır. Bunlar: yemek yeme; tuvalet alışkanlığı edinme; konuşmayı öğrenme ve yetişkinlerin anlattıklarını anlamaya çalışma gibi davranışlardır.
Çocuk bu davranışları oluşturmaya çalışırken bir takım aksamalar olabilir. Örneğin; yemeğini kendisi yiyemiyordur; bir yetişkin yediriyordur. Tuvaletini yapması gereken yere değil de altındaki beze ya da rastgele bir yerlere yapıyordur. Kendisini ifade etmek ve karşısındakini anlamak konusunda performansı çok iyi değildir. Bunların yalnızca biri diğerleri kadar iyi olmayabilir ya da çocuk; hepsinde beklenenin altında performans gösteriyor olabilir. Bu dönemde çocuk; başarıyla yerine getiremediği gelişim görevleri için aile üyeleri tarafından fazla uyarı alırsa; özellikle başkalarının yanında tuvalet alışkanlığı konusunda zorluk yaşadığı içi; örneğin altına çiş yaptığını annesi; eşine anlattığında ya da diğer aile üyelerinin olduğu bir ortamda bu konu ile ilgili konuşup ve kaygılarını dile getirdiğinde; çocuk aşağılandığını; küçümsendiğini; kendisinden tiksinildiğini hatta anne-babasının kendisinden utandığını düşünür. Bu sebeple de çok küçük bile olsa utanır.
Utanç duygusu çoğu zaman suçlulukla karıştırılan bir duygudur. Suçluluk bireyin yaptıkları ya da yapamadıkları için yargılandığı sırada ortaya çıkar. Çünkü bu yargılanma ona kötü bir insan olduğu konusunda mesaj verir. Utanç ise kişinin başkasının kendisine yapmasından korktuğu bir şeyi; başkasına yaparken suçüstü yakalandığında utanır. Suçlulukta kendini suçlama; utançta ise ortadan kaybolma eğilimi vardır.
Utanç duygusu anne ile kurulan ilişkinin niteliğiyle ilgili olduğu gibi eğer annenin işlevini üstlenen bir baba varsa yani çocuklara nasıl yemek yenmesi gerektiğini; tuvalete girdikten sonra kendilerini nasıl temizleyeceklerini öğreten baba ise; çocuk utanç duygusunu baba ile ilişkisine bağlı olarak da geliştirebilir. Utanç duygusu genellikle yemek yeme; tuvalet alışkanlığı; temizlik konusunda anneyle bağlantılı iken konuşma; dinleme ve öğrenme konusunda babayla bağlantılıdır; yani utanç duygusu her iki ebeveyn ilişkisini ya da her iki ebeveynin çocukla kurduğu iletişim; ilişki biçimini de içinde barınıdır.
Utanç duygusu yaşayanlar aşağıda belirtilen özellikleri gösterirler:
Sorumluk almayı severler. Bunun sayesinde gücü ve kontrolü elinde tutar.
Başkalarının bakımını üstlenmekten çok hoşlanırlar ve kendilerini özellikle bakım verecekleri birisinin olduğu ortama sokarlar; orada rahat ederler.
Başkalarına yardım etmeyi severler. Kendileri yerine başkaları için yaşarlar ve sürekli onlar için bir şeyler yaparlar. Bunu yaparak başkalarını utandırmayacaklarını düşünürler. Aslında bunu yapmalarına rağmen başkalarının kendilerini kullandığını düşünür ve incinirler. Çünkü yaptıkları için çok fazla takdir görmezler.
Annelerine bağlı olmak isterler ve annelerini utandırmaktan çok çekinirler. Aslında annelerini bir yük olarak görürler. Ancak; anneleri öldükten sonra rahat ederler.
Çocukluklarından beri utanma korkusu yaşadıkları için duygu ve düşüncelerini dile getirmekte zorlanırlar. Annelerini düş kırıklığına uğratmamak için İhtiyaçlarını ve isteklerini dile getirmek konusunda da de zorlanırlar.
Kırılgan ve çabuk incinen bir yapıya sahiptirler. Bu sebeple başkalarını incitmekten çok korkarlar.
Hem kendileri utanmamak için hem de başkalarını utandırmamak için kontrolü ellerinde tutmak isterler.
Kendilerine yöneltilen iyi niyetli bir eleştiri kabul etmekte çok zorlanırlar.Çünkü bu durum onlar için utanç vericidir.
Kendilerinin önemsiz ve değersiz olduğunu düşünürler ve hiç kimsenin kendilerine önem; değer vereceklerine inanmazlar.
Yoğun suçluluk duygusu yaşarlar. Başkalarının suçluluk duygusunu da üstlenirler. Böylece o insanların utanmasını engelledikleri için iyi insan olduklarını düşünürler. Buna rağmen kendilerini suçlu hissettikleri ortamlarda çok fazla kalmazlar.
Özgür olmak isterler fakat özgürlükten korkarlar. Çünkü özgür olduklarında utanacak ve utandıracak davranışlar sergileyebilirler.
Utanç duygusundan kurtulma; bireyin kendisini sevmesiyle; yani kendisinin önemli; değerli ve sevilmeyi hak eden bir kişi olduğuna inanmasıyla başlar. Sonrasında başkalarının ihtiyaçlarını anlamaya ve karşılamaya çalışmaktansa; kendi ihtiyaçlarını fark etmesi; ihtiyaçlarını karşılamak için talep etmesi gerekmektedir. Daha az sorumluluk üstlenmesi de kendisini özgür hissetmesine sebep olacaktır.
Utama duygusuna sahip birey bunları gerçekleştirdikçe; kendi kişiliğinin derinliklerinde yatan; kendi ve karşısındakinin ihtiyaçlarının farkında olan; bunlara saygı duyan; uzlaştırıcı; neşeli; yardımsever; fedâkar; yetenekli kişilik özelliklerini ortaya çıkaracaktır.