Travma ve Çocuk
Çocuğunuz travmatik bir deneyime şahit olmuş yada yaşamış olabilir. Travmatik bir olayı çoğu zaman önleyemeyiz ancak sonrasında neler yapabileceğimiz bilirsek kalıcı etkisini azaltabiliriz. Bu yazıda bir yetişkinin bilmesi gereken en temel bilgileri bulacaksınız.
1. Olay hakkında konuşmaktan çekinmeyin
Hiçbir çocuk bir olayı konuşmayarak yada düşüncelerinden bu olayı atarak yarar sağlayamaz. Eğer ebeveyninin olayla ilgili çok üzgün ya da sinirli olduğunu ve konuşmaktan kaçındığını hissederse konuyu gündeme getirmez. En zor olanı acı veren olayı konuşmak zorunda kalmanızdır. Çocuğunuzu konuşmaya zorlamayın ancak konuşma arzunuzu gösterin. Olayın durumuna göre açıklama yapmanız; teselli etmeniz; sakinleştirmeniz gerekebilir. Duruma göre hangisi uygunsa onu yapın. Konuşursa daha kötü olacağını düşünmeyin.
2. Bilgilendirici ve tutarlı olun
Yaşanan bu olay hakkında bilgisi var mı? Neler biliyor? Bildikleri ne kadar doğru? Her zaman gerçeği konuşun. Yaşadığınız olay sizin ve cocuklarınızın güven duygusunu zedeleyebilir. Yalan bu zedelenmeyi güçlendirir. Olan bitenin yani cenaze töreninin; ambulansın yada her ne ise durum hakkında bilgilendirin. Olanların nedenini anlatın. Bir çocuk için travma kadar yıkıcı olan ne yapcağını bilmeyen; kafası karışmış bir yetişkinin korunması altında olmasıdır. Etrafta aklı başında ne yaptığını bilen bir yetişkinin çocuğun sorumluluğunu almasını sağlayın. Kendinizi kötü hissediyorsanız ne hissettiğinizi söyleyin; bunun normal olduğunu vurgulayın.
3. Duruma uygun teselli verirken şevkatli olun
Travmatik olayın türü; şekli çocukları farklı etkiler. Bir yakınının kaybını yaşayan çocukla cinsel istimar yaşamış bir çocuğa yaklaşım ya da trafik kazası yaşamış bir çocuğa yaklaşım farklılık gösterir. Çocuğunuzun o andaki ihtiyacını farkedin. Yaş küçüldükçe sarılmak; fiziksel temas çok önemlidir. Ya tehlikenin geçtiğini artık güvende olduğunu söylüyor olacaksınız yada kaybın olduğunu ancak hayatın devam ettiğini söyleyeceksiniz. Duruma en uygun teselli cümlelerini kurun. Çocuk ne istiyorsa yapın; “sarıl bana” diyebilir; yanımda kal diyebilir. İhtiyacını algılayın ve yerine getirin. Oynaması; arkadaşlarıyla zaman geçirmesi için olanaklar yaratın.
4. Disiplin konusunda dikkatli olun
Her ne yaşanırsa yaşansın hayatın kuralları devam eder. Travmatik olay öncesi yaşanan disiplin sorunlarının olaydan sonra devam ettirmeyin. Hem şevkatli olurken uyması gereken kuralları nezaketle uygulayın. Esnekliğinizi iyi ayarlayın.
5. Gözlemleyin
Travmatik olay sonrası akut dönemde çocuklarda bazı belirtiler olur. Tekrarlama (Örneğin aynı resimleri yapma); Kaçınma (Gündüz düşleri; yalnızlığı tercih etme; içine kapanma); Fizyolojik tepkisellik (Örneğin; yeme; içme uyku sorunları; aşırı hareketlilik) gibi belirtilerin görülmesi akut dönemde normaldir. Bunlara karşı duyarlı olun; eleştirmeyin hemen düzeltmeye kalıkışmayın. Günlük hayatının zorlandığını görürseniz psikolojik taravma konusunda uzman birinden destek almaktan çekinmeyin.
6. Çocuğunuzu koruyun
Çocuğunuz cinsel; fiziksel yada psikolojik istismara uğramış olabilir. Onun korunmasını üstlenin. Çocuğunuza suçlu; beceriksiz; korkak gibi yakıştırmalarda bulunmayın. Onun bir çocuk olduğunu ve korunması gerektiğini asla unutmayın.
7. Koruyucu şemsiyeniz olsun
Başımıza ne gelirse gelsin sonrasında koruyucu şemsiyemiz olmalı. Bazen güçlü bir sosyal cevre; bazen geleceğe umut vermek; bazen güven vermek koruyucudur. Travmatik olaylara biz yetişkinlerden farklı olarak çocuklar düşük düzeyde korku ve umursamaz görünerek; daha önceki dönemlerindeki davranışlara (Annesinin yanında yatmayı isteme; altını ıslatma; parmak emme gibi) gerileme eğilimi gösterirler. Bunlar onun başetme mekanizmalarıdır. Bu tür durumlarda sıcak; sevgi dolu ve güven veren bir ebeveyn çocuk için koruyucu bir şemsiyedir.
Psikolog Şenel Karaman
1. Olay hakkında konuşmaktan çekinmeyin
Hiçbir çocuk bir olayı konuşmayarak yada düşüncelerinden bu olayı atarak yarar sağlayamaz. Eğer ebeveyninin olayla ilgili çok üzgün ya da sinirli olduğunu ve konuşmaktan kaçındığını hissederse konuyu gündeme getirmez. En zor olanı acı veren olayı konuşmak zorunda kalmanızdır. Çocuğunuzu konuşmaya zorlamayın ancak konuşma arzunuzu gösterin. Olayın durumuna göre açıklama yapmanız; teselli etmeniz; sakinleştirmeniz gerekebilir. Duruma göre hangisi uygunsa onu yapın. Konuşursa daha kötü olacağını düşünmeyin.
2. Bilgilendirici ve tutarlı olun
Yaşanan bu olay hakkında bilgisi var mı? Neler biliyor? Bildikleri ne kadar doğru? Her zaman gerçeği konuşun. Yaşadığınız olay sizin ve cocuklarınızın güven duygusunu zedeleyebilir. Yalan bu zedelenmeyi güçlendirir. Olan bitenin yani cenaze töreninin; ambulansın yada her ne ise durum hakkında bilgilendirin. Olanların nedenini anlatın. Bir çocuk için travma kadar yıkıcı olan ne yapcağını bilmeyen; kafası karışmış bir yetişkinin korunması altında olmasıdır. Etrafta aklı başında ne yaptığını bilen bir yetişkinin çocuğun sorumluluğunu almasını sağlayın. Kendinizi kötü hissediyorsanız ne hissettiğinizi söyleyin; bunun normal olduğunu vurgulayın.
3. Duruma uygun teselli verirken şevkatli olun
Travmatik olayın türü; şekli çocukları farklı etkiler. Bir yakınının kaybını yaşayan çocukla cinsel istimar yaşamış bir çocuğa yaklaşım ya da trafik kazası yaşamış bir çocuğa yaklaşım farklılık gösterir. Çocuğunuzun o andaki ihtiyacını farkedin. Yaş küçüldükçe sarılmak; fiziksel temas çok önemlidir. Ya tehlikenin geçtiğini artık güvende olduğunu söylüyor olacaksınız yada kaybın olduğunu ancak hayatın devam ettiğini söyleyeceksiniz. Duruma en uygun teselli cümlelerini kurun. Çocuk ne istiyorsa yapın; “sarıl bana” diyebilir; yanımda kal diyebilir. İhtiyacını algılayın ve yerine getirin. Oynaması; arkadaşlarıyla zaman geçirmesi için olanaklar yaratın.
4. Disiplin konusunda dikkatli olun
Her ne yaşanırsa yaşansın hayatın kuralları devam eder. Travmatik olay öncesi yaşanan disiplin sorunlarının olaydan sonra devam ettirmeyin. Hem şevkatli olurken uyması gereken kuralları nezaketle uygulayın. Esnekliğinizi iyi ayarlayın.
5. Gözlemleyin
Travmatik olay sonrası akut dönemde çocuklarda bazı belirtiler olur. Tekrarlama (Örneğin aynı resimleri yapma); Kaçınma (Gündüz düşleri; yalnızlığı tercih etme; içine kapanma); Fizyolojik tepkisellik (Örneğin; yeme; içme uyku sorunları; aşırı hareketlilik) gibi belirtilerin görülmesi akut dönemde normaldir. Bunlara karşı duyarlı olun; eleştirmeyin hemen düzeltmeye kalıkışmayın. Günlük hayatının zorlandığını görürseniz psikolojik taravma konusunda uzman birinden destek almaktan çekinmeyin.
6. Çocuğunuzu koruyun
Çocuğunuz cinsel; fiziksel yada psikolojik istismara uğramış olabilir. Onun korunmasını üstlenin. Çocuğunuza suçlu; beceriksiz; korkak gibi yakıştırmalarda bulunmayın. Onun bir çocuk olduğunu ve korunması gerektiğini asla unutmayın.
7. Koruyucu şemsiyeniz olsun
Başımıza ne gelirse gelsin sonrasında koruyucu şemsiyemiz olmalı. Bazen güçlü bir sosyal cevre; bazen geleceğe umut vermek; bazen güven vermek koruyucudur. Travmatik olaylara biz yetişkinlerden farklı olarak çocuklar düşük düzeyde korku ve umursamaz görünerek; daha önceki dönemlerindeki davranışlara (Annesinin yanında yatmayı isteme; altını ıslatma; parmak emme gibi) gerileme eğilimi gösterirler. Bunlar onun başetme mekanizmalarıdır. Bu tür durumlarda sıcak; sevgi dolu ve güven veren bir ebeveyn çocuk için koruyucu bir şemsiyedir.
Psikolog Şenel Karaman