Vurma; Isırma ve Tekmeleme: Çocukta Öfkeyi Durdurmanın Yolları
“Kayra’nın oyun alanına gitmesi yasak artık.” Sinem; bunu 5 yaşındaki oğlu için söylüyordu. “En son gittiğimizde oynamak istediği kamyonla oynayan bir çocuğu ısırdı ve bundan az önce de bir kızın yüzüne vurdu. Ona hayır demeyi denedim fakat kesinlikle dinlemiyor. Onun davranışlarından dolayı özür diliyorum. Çocuğumun saldırgan davranışlarını kontrol edemediğim için kendimi dünyanın en kötü annesiymişim gibi hissediyorum.”
“Çocuğunuzun saldırgan davranışlarına; onu azarlayarak ya da öfkeyle karşılık vermek kolaydır. Fakat unutmayın ki; çocuğunuz; dürtülerini nasıl kontrol edeceğinin ve nasıl iyi davranışlar edineceğinin ipuçlarını sizin davranışlarınızda arar.”
Çocuğunuzun istediği şeyi elde etmek için ısırması; vurması endişelendirici olduğu kadar utandırıcıdır da. Bu yaştaki çocukların bu tarz davranışlar sergilemesi çok yaygın değildir. Ve saldırgan davranış artık sıkça olmaya başladıysa ve istemediği şeylere tepkisini böyle göstermeye başladıysa davranış değiştirme yardımı almanın zamanı gelmiş demektir.
İlk adım; çocuğunuzun saldırgan davranışlarının altında yatan sebepleri bulmaktır. Ne olduğunu; nelerin sebep olduğunu anladıkça; çocuğunuza olaylara saldırgan olmayan çözümler üretmesinde yardımcı olmaya başlayacaksınız.
Genellikle 18 ay ve 2 yaş arası çocuklar; annelerine ihtiyaçlarını tam olarak ifade edemezler. Olumsuz davranışlar isteklerini anlatmanın bir yoludur onlar için. 3 ve 6 yaş arasındaki çocukların olumsuz davranışları ise zor bir duruma maruz kalan çocuğun uygun olan ve saldırgan olmayan iletişim yöntemlerini öğrenmemesinin bir sonucu olabilir. Saldırgan davranışın sebepleri şunlar olabilir:
- Kendini savunma
- Stres verici bir durumda olma
- Rutinin bozulması
- Aşırı düş kırıklığı ya da öfke
- Yetersiz dil gelişimi
- Aşırı uyaran
- Yorgunluk
- Yetişkin denetimi yoksunluğu
- Etrafındaki öfkeli ve saldırgan davranışları taklit etme
Başlangıç olarak başta sayılanların çocuğun saldırganlaşmasında etken olup olmadığını gözlemleyiniz. Saldırgan davranışın sebebini bulmak; davranışın bir daha tekrarlanmasını önleyecektir. Kendinize şu soruları sormak yardımcı olacaktır:
Çocuğum kimlere vuruyor; kimleri tekmeliyor ve ısırıyor? Çocuğum bunu özellikle sadece bir arkadaşına mı yapıyor? Sadece bana mı yapıyor? Kim olursa olsun saldırgan mı? Saldırgan davranışları özellikle sadece bir arkadaşına yöneliyorsa; bunun sebebini araştır; neden böyle oluyor? Saldırganlık bir oyun tarzı mı; arkadaşıyla huyları mı uymuyor; anlaşamıyorlar mı yoksa oyundan önce kurallar iyi belirlenmediği için mi böyle oluyor?
Aynı zamanda; çocuğumun saldırganca davranmasına kim sebep oluyor gibi görünüyor? Heyecanlanınca mı; öfkelenince mi yoksa engellenince mi saldırgan davranıyor? Başka nedenlerden oluyorsa not ediniz. Oyuncakları söz konusu olunca mı saldırgan; paylaşamıyor mu? Yoksa aşırı uyaranın olduğu ortamlarda mı böyle oluyor? Durumları dikkatlice izlerseniz; gözlemlerseniz; sebebini anlayacaksınızdır.
Son olarak; öfkesini ve saldırganlığını nasıl dışa vuruyor? Öfkeli sözlerle mi; öfkeli davranışlarla mı? İlk olarak sözel saldırganlık gösterip; daha sonra fiziksel olarak mı saldırıyor? Yoksa önce vuruyor mu?
Bu sorulara cevap vererek çocuğunuzun ileriye dönük saldırgan davranışlarını da sınırlandırmış olacaksınız. Bir sonraki yazıda çocuğunuzun saldırgan davranışlarına alternatif çözümler üretmekten ve davranışları için sonuçlar belirlemekten bahsedeceğiz.
Çocuğunuzun hangi durumlarda; kimlere niçin saldırganlık gösterdiğini bulup yazdıktan sonra sıra geldi müdahele etmeye.
Hemen Müdahele Etmek ve Durdurmak
Çocuğunuzun öfkelenmeye başladığı ilk anda onu hemen o ortamdan çıkarın. Bunu yaparken dikkatinizi çocuğunuza yönlendirip onun yanlış davranışını pekiştirmemeye dikkat edin. Çok fazla dikkatini yöneltmek problem üzerine konuşmayı denemeyi de içerir. Ve küçük çocuklar yaptıkları davranışın ne kadar yanlış olduğuyla ilgili uzun konuşmaları dinleyemezler. Dikkatimizi ve ilgimizi incinen çocuğa çevirerek; zarar veren çocuğa “ısırmıyoruz ya da ısırmak yok” gibi basit fakat sert bir cümle söylemek yeterlidir. İncinen çocuğu teselli edin ve öfkeli çocuğu görmezden gelin. Eğer çocuğunuz hala sakinleşmediyse sakin bir şekilde çocuğunuzu ortamdan uzaklaştırın. Eğer onu ortamdan uzaklaştırmak mümkün değilse siz; kurban durumundaki çocukla birlikte odayı terk edin. Çocuğun dışa vuran davranışlarından sonra onun yaşına uygun olan süre kadar(3 yaş-3dk. ; 5 yaş-5dk) çocuğunuzdan uzaklaşmak; sakinleştikten sonra onunla ilgilenebileceğiniz mesajını verir. Bunu yaparak çocuğunuza; sakinleşmenin ve uygun davranmanın onun sorumluğu olduğunu öğretebilirsiniz.
Sesinizi alçaltın ve Yükseltmeyin
Ebeveynler olarak kendimizi kontrol etmeli ve kullandığımız kelimelere dikkat etmeliyiz; eğer çocuklarımızın da aynısını yapmasını istiyorsak. Bağırmak ve öfkeli davranmak kolaydır; ancak unutmayın ki; çocuğunuz iyi davranışların ve kendini; duygularını nasıl kontrol edeceğinin ipuçlarını sizin davranışlarınızda arıyor. Arkadaşlarına sürekli hırçın davranan bir çocuğa sahip olmak sizin açınızdan çok utandırıcı olurken; şunu da unutmayın ki; olumsuz davranışlara sahip olmasının bir nedeni de sosyal ortamlarda nasıl davranacağını öğrenmeye devam etmesiyle ilişkilidir. Bu yüzden kişiselleştirmeyin ya da aşırı tepki vermeyin.
Çok işe yarayan tekniklerden biri de ses tonunuzu değiştirmek ve sesinizi alçaltmaktır. Hemen sesinizi alçaltıp; bir taraftan incinen çocuğa ve kendi çocuğunuza dikkatinizi yönelttiğinizde çocuğunuza sakinleşmesi için yardım etmiş olursunuz. Eğer sakinleşmiyorsa; diğer çocukla ilgilenmeden önce sessizce; “Şimdi sakinleşmelisin. Ben Ahmet’in yanına gidiyorum; yanına geldiğimde ağlaman bitmiş olsun” diyebilirsiniz. İşe yarayıp; çocuğunuz sakinleşmiş olarak yanınıza gelince onu ödüllendirin ve “Kendi kendine sustuğun ve sakinleştiğin için aferin sana. Isırmıyoruz; Ahmet’i ısırdın ve canını acıttın. O şimdi üzgün” deyin. “Isırmak yok” diye tekrar edin ve aynı şey yine olduğunda sonucunda eve gideceğinizi söyleyin.
Çocuğunuzun Öfkesini Yatıştırması için Uygulamalar
Çocuğunuzun öfkesini tanımasına yardımcı olun: “Biliyorum; çok kızdın; ama vurmuyoruz. Vurmak yok!” 3-7 yaş çocuklarıyla öfkenin önemli bir duygumuz olduğundan bahsedebilirsiniz. Çocuğunuzla öfkeyi yatıştırma uygulamaları yapabilirsiniz. Ona kendi öfkenizle nasıl baş ettiğinizden bahsedebilirsiniz: “Bazen ben de sinirleniyorum. Peki o zaman ne yapıyorum; “çok sinirlendim” diyorum ve odadan çıkıp; başka bir odaya gidiyorum.” Çocuğunuza sakinleşinceye dek 10’a kadar saymayı; nasıl derin nefes alacağını ve “şu an gerçekten çok çok çok sinirliyim” gibi cümleler kurarak öfkesini sözelleştirmeyi öğretebilirsiniz. Tüm bu metotlar öfke gibi önemli bir duyguyu tanımasına ve kontrol edebilmesine yardımcı olacaktır.
Çocuğunuzla potansiyel olarak zor bir sosyal ortama girmeden önce öfkesini kontrol etmezse ne gibi sonuçlar olacağını gözden geçirebilirsiniz. “öfkeni kontrol edeceğini biliyorum. Fakat kontrol edemezsen parkı terk etmek zorunda kalacağız ve gelecek haftaya kadar gelmeyeceğiz. Anladın mı?” Söylediklerinizi uygulayın. Ve unutmayın ki; her çocuğa uygun davranışlar ve duygu kontrolü öğretilebilir. Uygun davranış için örnek sizsiniz; ve çocuğunuz sizi izliyor.
Uzm. Psikolog Nur Aydoğan
“Çocuğunuzun saldırgan davranışlarına; onu azarlayarak ya da öfkeyle karşılık vermek kolaydır. Fakat unutmayın ki; çocuğunuz; dürtülerini nasıl kontrol edeceğinin ve nasıl iyi davranışlar edineceğinin ipuçlarını sizin davranışlarınızda arar.”
Çocuğunuzun istediği şeyi elde etmek için ısırması; vurması endişelendirici olduğu kadar utandırıcıdır da. Bu yaştaki çocukların bu tarz davranışlar sergilemesi çok yaygın değildir. Ve saldırgan davranış artık sıkça olmaya başladıysa ve istemediği şeylere tepkisini böyle göstermeye başladıysa davranış değiştirme yardımı almanın zamanı gelmiş demektir.
İlk adım; çocuğunuzun saldırgan davranışlarının altında yatan sebepleri bulmaktır. Ne olduğunu; nelerin sebep olduğunu anladıkça; çocuğunuza olaylara saldırgan olmayan çözümler üretmesinde yardımcı olmaya başlayacaksınız.
Genellikle 18 ay ve 2 yaş arası çocuklar; annelerine ihtiyaçlarını tam olarak ifade edemezler. Olumsuz davranışlar isteklerini anlatmanın bir yoludur onlar için. 3 ve 6 yaş arasındaki çocukların olumsuz davranışları ise zor bir duruma maruz kalan çocuğun uygun olan ve saldırgan olmayan iletişim yöntemlerini öğrenmemesinin bir sonucu olabilir. Saldırgan davranışın sebepleri şunlar olabilir:
- Kendini savunma
- Stres verici bir durumda olma
- Rutinin bozulması
- Aşırı düş kırıklığı ya da öfke
- Yetersiz dil gelişimi
- Aşırı uyaran
- Yorgunluk
- Yetişkin denetimi yoksunluğu
- Etrafındaki öfkeli ve saldırgan davranışları taklit etme
Başlangıç olarak başta sayılanların çocuğun saldırganlaşmasında etken olup olmadığını gözlemleyiniz. Saldırgan davranışın sebebini bulmak; davranışın bir daha tekrarlanmasını önleyecektir. Kendinize şu soruları sormak yardımcı olacaktır:
Çocuğum kimlere vuruyor; kimleri tekmeliyor ve ısırıyor? Çocuğum bunu özellikle sadece bir arkadaşına mı yapıyor? Sadece bana mı yapıyor? Kim olursa olsun saldırgan mı? Saldırgan davranışları özellikle sadece bir arkadaşına yöneliyorsa; bunun sebebini araştır; neden böyle oluyor? Saldırganlık bir oyun tarzı mı; arkadaşıyla huyları mı uymuyor; anlaşamıyorlar mı yoksa oyundan önce kurallar iyi belirlenmediği için mi böyle oluyor?
Aynı zamanda; çocuğumun saldırganca davranmasına kim sebep oluyor gibi görünüyor? Heyecanlanınca mı; öfkelenince mi yoksa engellenince mi saldırgan davranıyor? Başka nedenlerden oluyorsa not ediniz. Oyuncakları söz konusu olunca mı saldırgan; paylaşamıyor mu? Yoksa aşırı uyaranın olduğu ortamlarda mı böyle oluyor? Durumları dikkatlice izlerseniz; gözlemlerseniz; sebebini anlayacaksınızdır.
Son olarak; öfkesini ve saldırganlığını nasıl dışa vuruyor? Öfkeli sözlerle mi; öfkeli davranışlarla mı? İlk olarak sözel saldırganlık gösterip; daha sonra fiziksel olarak mı saldırıyor? Yoksa önce vuruyor mu?
Bu sorulara cevap vererek çocuğunuzun ileriye dönük saldırgan davranışlarını da sınırlandırmış olacaksınız. Bir sonraki yazıda çocuğunuzun saldırgan davranışlarına alternatif çözümler üretmekten ve davranışları için sonuçlar belirlemekten bahsedeceğiz.
Çocuğunuzun hangi durumlarda; kimlere niçin saldırganlık gösterdiğini bulup yazdıktan sonra sıra geldi müdahele etmeye.
Hemen Müdahele Etmek ve Durdurmak
Çocuğunuzun öfkelenmeye başladığı ilk anda onu hemen o ortamdan çıkarın. Bunu yaparken dikkatinizi çocuğunuza yönlendirip onun yanlış davranışını pekiştirmemeye dikkat edin. Çok fazla dikkatini yöneltmek problem üzerine konuşmayı denemeyi de içerir. Ve küçük çocuklar yaptıkları davranışın ne kadar yanlış olduğuyla ilgili uzun konuşmaları dinleyemezler. Dikkatimizi ve ilgimizi incinen çocuğa çevirerek; zarar veren çocuğa “ısırmıyoruz ya da ısırmak yok” gibi basit fakat sert bir cümle söylemek yeterlidir. İncinen çocuğu teselli edin ve öfkeli çocuğu görmezden gelin. Eğer çocuğunuz hala sakinleşmediyse sakin bir şekilde çocuğunuzu ortamdan uzaklaştırın. Eğer onu ortamdan uzaklaştırmak mümkün değilse siz; kurban durumundaki çocukla birlikte odayı terk edin. Çocuğun dışa vuran davranışlarından sonra onun yaşına uygun olan süre kadar(3 yaş-3dk. ; 5 yaş-5dk) çocuğunuzdan uzaklaşmak; sakinleştikten sonra onunla ilgilenebileceğiniz mesajını verir. Bunu yaparak çocuğunuza; sakinleşmenin ve uygun davranmanın onun sorumluğu olduğunu öğretebilirsiniz.
Sesinizi alçaltın ve Yükseltmeyin
Ebeveynler olarak kendimizi kontrol etmeli ve kullandığımız kelimelere dikkat etmeliyiz; eğer çocuklarımızın da aynısını yapmasını istiyorsak. Bağırmak ve öfkeli davranmak kolaydır; ancak unutmayın ki; çocuğunuz iyi davranışların ve kendini; duygularını nasıl kontrol edeceğinin ipuçlarını sizin davranışlarınızda arıyor. Arkadaşlarına sürekli hırçın davranan bir çocuğa sahip olmak sizin açınızdan çok utandırıcı olurken; şunu da unutmayın ki; olumsuz davranışlara sahip olmasının bir nedeni de sosyal ortamlarda nasıl davranacağını öğrenmeye devam etmesiyle ilişkilidir. Bu yüzden kişiselleştirmeyin ya da aşırı tepki vermeyin.
Çok işe yarayan tekniklerden biri de ses tonunuzu değiştirmek ve sesinizi alçaltmaktır. Hemen sesinizi alçaltıp; bir taraftan incinen çocuğa ve kendi çocuğunuza dikkatinizi yönelttiğinizde çocuğunuza sakinleşmesi için yardım etmiş olursunuz. Eğer sakinleşmiyorsa; diğer çocukla ilgilenmeden önce sessizce; “Şimdi sakinleşmelisin. Ben Ahmet’in yanına gidiyorum; yanına geldiğimde ağlaman bitmiş olsun” diyebilirsiniz. İşe yarayıp; çocuğunuz sakinleşmiş olarak yanınıza gelince onu ödüllendirin ve “Kendi kendine sustuğun ve sakinleştiğin için aferin sana. Isırmıyoruz; Ahmet’i ısırdın ve canını acıttın. O şimdi üzgün” deyin. “Isırmak yok” diye tekrar edin ve aynı şey yine olduğunda sonucunda eve gideceğinizi söyleyin.
Çocuğunuzun Öfkesini Yatıştırması için Uygulamalar
Çocuğunuzun öfkesini tanımasına yardımcı olun: “Biliyorum; çok kızdın; ama vurmuyoruz. Vurmak yok!” 3-7 yaş çocuklarıyla öfkenin önemli bir duygumuz olduğundan bahsedebilirsiniz. Çocuğunuzla öfkeyi yatıştırma uygulamaları yapabilirsiniz. Ona kendi öfkenizle nasıl baş ettiğinizden bahsedebilirsiniz: “Bazen ben de sinirleniyorum. Peki o zaman ne yapıyorum; “çok sinirlendim” diyorum ve odadan çıkıp; başka bir odaya gidiyorum.” Çocuğunuza sakinleşinceye dek 10’a kadar saymayı; nasıl derin nefes alacağını ve “şu an gerçekten çok çok çok sinirliyim” gibi cümleler kurarak öfkesini sözelleştirmeyi öğretebilirsiniz. Tüm bu metotlar öfke gibi önemli bir duyguyu tanımasına ve kontrol edebilmesine yardımcı olacaktır.
Çocuğunuzla potansiyel olarak zor bir sosyal ortama girmeden önce öfkesini kontrol etmezse ne gibi sonuçlar olacağını gözden geçirebilirsiniz. “öfkeni kontrol edeceğini biliyorum. Fakat kontrol edemezsen parkı terk etmek zorunda kalacağız ve gelecek haftaya kadar gelmeyeceğiz. Anladın mı?” Söylediklerinizi uygulayın. Ve unutmayın ki; her çocuğa uygun davranışlar ve duygu kontrolü öğretilebilir. Uygun davranış için örnek sizsiniz; ve çocuğunuz sizi izliyor.
Uzm. Psikolog Nur Aydoğan