İntiharın Önlenmesi
Önleme
Halk Sağlığından ruh sağlığı alanına uyarlanan önleme ile; insanın mutsuzluğunun ve çektiği acıların önlenmesi anlaşılmalıdır. Önleme sosyo-politik yönü ağır basan bir olaydır çünkü konu; toplumsal önceliklerin nasıl kullanılacağı ile yakından ilintilidir. Konunun felsefi yönleri ağırdır çünkü olay tamamen; nasıl bir yaşam istendiği ve bunun toplumsal düzenlemesinin nasıl olacağı ile ilgilidir(Eskin;2003).
Tarihsel süreç içerisinde; önleme göz ardı edilerek ruh sağlığı alanında tedavi yaklaşımları ön plana çıkmıştır. Ruh sağlığı alanında baskın olan görüş ciddi ruhsal sorun yaşayan hastalara ulaşmaktır. Bu aslında buzdağının görünen yüzünün bile çok küçük bir kısmıdır(Weich;1997). Kuşkusuz bunun hem sosyopolitik hem de ekonomik nedenleri vardır. Heller’e göre bu süreç içerinde ruh sağlığı uzmanları önlemeyi unutup sadece tedavi üzerinde yoğunlaşmayla kendi kendilerine bir tuzak kurmuşlardır. Çünkü tedavi söylemi sanki toplumsal sorunların çözümlenmekte olduğu izlenimini yaratmıştır. Oysa ki artan tedavi etkinliği yeni ruhsal sorunların ortaya çıkmayacağı anlamına gelmemektedir(Eskin;2003). Yani ruh sağlığı sorunu olan birinin tedavisiyle; yeni ruh sağlığı sorunlarının ortaya çıkması önlenememektedir(Walker&Towsend;1998).
Halk sağlığı alanından alınarak ruh sağlığı alanına uyarlanan önleme yaklaşımı temel olarak üç düzeyde ele alınmaktadır.
a.)Birincil Önleme: Ruh sağlığı sorunları ortaya çıkmadan gerekli önleyici tedbirleri alarak hastalığın gelişmesini önlemek.(Walker&Towsend;1998). Cowen’e göre Birincil önleme iki; temel bileşenden oluşmaktadır. Bunlar:
· Ruh sağlığı sorunlarının gelişmesini önlemek için tasarlanan önleyici müdahaleler.
· Psikolojik hastalıklara karşı bireyin direnç ve mutluluklarını arttırıcı önlem veya müdahalelerdir.
Bu düzeydeki önleme çalışmaları; henüz hasta olmayan sağlıklı kimselere yöneliktir. Gerçek anlamda önleme birincil önlemedir. Bu araştırmada da birincil önleme esas alınacaktır.
b.) İkincil Önleme: Şiddeti düşük düzeyde olan ruhsal sorunların kronikleşmesini ve zarar verici hale gelmesini önlemeyi hedeflemektedir. Bilinen bir hastalığın etkinlik süresi kısaltılarak olumsuz sonuçları azaltılmak istenmektedir.
c.) Üçüncül Önleme: Ciddi ruhsal rahatsızlıklardan kalan etkileri ve olumsuz sonuçlarını azaltma amacı güdülmektedir. Bu önleme düzeyi ciddi hastalıkları olan kişileri hedef almaktadır.
İntiharı Önleme
İntihar Latince’de “insanın kendini öldürmesi” anlamına gelen “sui” yani “ben” ve “cedere” yani öldürmek kıymak anlamına gelen iki kelimenin birleşmesinin sonucu “suicedere” den İngilizce’ye suicide şeklinde geçmiştir. İntihar Türkçe ye Arapça’dan geçmiştir. Arapça göğüs; göğse vurma; boğazından asılma; deveyi boğazlama; gırtlağı bıçakla kesme anlamlarına gelen “nahr” kökünden türetilen intihar dilimize böyle yerleşmiştir. Türk Dil Kurumu intihar yerine “özkıyım” veya “özekıyımı” önermektedir. (Eskin;2003).
İntihar olgusu; psikiyatrik hastalarda görülen ölümlerin başta gelen nedenidir. İntiharın bilimsel yönden incelenmesi oldukça güçtür. Her şeyden önce intihar etmiş kişiler artık yaşamadıklarından duygusal dünyalarını inceleme imkanı ortadan kalkmıştır (Geçtan; 1999).
İntihar için en büyük risk grubunu depresyonda olan bireyler oluşturmaktadır. İntiharların % 80’ninin depresif kişilerden oluştuğu tahmin edilmektedir (Rosenhan & Seligman; 1995). Depresyon dışında intihar girişiminde bulunan kişilerin en önemli gerekçeleri arasında; yalnızlık; hastalık; evlilik sorunları; parasal ya da işle ilgili zorluklar yer almaktadır(Atkinson;1996).
İntihar’ın sadece tedavi yaklaşımı ile ele alınması yetersizdir. İntihar sorunu olan kimselerin farmakoterapi ve psikososyal yaklaşımlarla tedavi edilmeleri intiharın önleneceği anlamına gelmez. Önlemeyi ele alan Bloom(1979) ‘sadece kurbanların tedavi edilmesiyle hiçbir hastalığın önlenemediğini ‘ belirtmektedir. O halde trajik bir olay olan intiharın önlenmesi isteniyorsa tedavinin ilerisine geçilmelidir(Eskin;2003).
İntihar gibi karmaşık nedenli bir olayın önlenmesi konunun sistematik bir şekilde ele alınmasını gerektirir. Bu konu halk sağlıyı yaklaşımının intihara uygulanması ile incelenebilir. Bunlar:
· Öncelikle sorunun ne olduğuna yanıt bulunmalıdır.
· Sorunun neden veya nedenleri belirlenmelidir.
· Sorunların ortaya çıkışını önlemek veya azaltmak için gerekli müdahalelerin yapılması.
· Sorunu önlemede başarılı olan stratejinin daha geniş kesimler üzerinde uygulanması.
Halk Sağlığından ruh sağlığı alanına uyarlanan önleme ile; insanın mutsuzluğunun ve çektiği acıların önlenmesi anlaşılmalıdır. Önleme sosyo-politik yönü ağır basan bir olaydır çünkü konu; toplumsal önceliklerin nasıl kullanılacağı ile yakından ilintilidir. Konunun felsefi yönleri ağırdır çünkü olay tamamen; nasıl bir yaşam istendiği ve bunun toplumsal düzenlemesinin nasıl olacağı ile ilgilidir(Eskin;2003).
Tarihsel süreç içerisinde; önleme göz ardı edilerek ruh sağlığı alanında tedavi yaklaşımları ön plana çıkmıştır. Ruh sağlığı alanında baskın olan görüş ciddi ruhsal sorun yaşayan hastalara ulaşmaktır. Bu aslında buzdağının görünen yüzünün bile çok küçük bir kısmıdır(Weich;1997). Kuşkusuz bunun hem sosyopolitik hem de ekonomik nedenleri vardır. Heller’e göre bu süreç içerinde ruh sağlığı uzmanları önlemeyi unutup sadece tedavi üzerinde yoğunlaşmayla kendi kendilerine bir tuzak kurmuşlardır. Çünkü tedavi söylemi sanki toplumsal sorunların çözümlenmekte olduğu izlenimini yaratmıştır. Oysa ki artan tedavi etkinliği yeni ruhsal sorunların ortaya çıkmayacağı anlamına gelmemektedir(Eskin;2003). Yani ruh sağlığı sorunu olan birinin tedavisiyle; yeni ruh sağlığı sorunlarının ortaya çıkması önlenememektedir(Walker&Towsend;1998).
Halk sağlığı alanından alınarak ruh sağlığı alanına uyarlanan önleme yaklaşımı temel olarak üç düzeyde ele alınmaktadır.
a.)Birincil Önleme: Ruh sağlığı sorunları ortaya çıkmadan gerekli önleyici tedbirleri alarak hastalığın gelişmesini önlemek.(Walker&Towsend;1998). Cowen’e göre Birincil önleme iki; temel bileşenden oluşmaktadır. Bunlar:
· Ruh sağlığı sorunlarının gelişmesini önlemek için tasarlanan önleyici müdahaleler.
· Psikolojik hastalıklara karşı bireyin direnç ve mutluluklarını arttırıcı önlem veya müdahalelerdir.
Bu düzeydeki önleme çalışmaları; henüz hasta olmayan sağlıklı kimselere yöneliktir. Gerçek anlamda önleme birincil önlemedir. Bu araştırmada da birincil önleme esas alınacaktır.
b.) İkincil Önleme: Şiddeti düşük düzeyde olan ruhsal sorunların kronikleşmesini ve zarar verici hale gelmesini önlemeyi hedeflemektedir. Bilinen bir hastalığın etkinlik süresi kısaltılarak olumsuz sonuçları azaltılmak istenmektedir.
c.) Üçüncül Önleme: Ciddi ruhsal rahatsızlıklardan kalan etkileri ve olumsuz sonuçlarını azaltma amacı güdülmektedir. Bu önleme düzeyi ciddi hastalıkları olan kişileri hedef almaktadır.
İntiharı Önleme
İntihar Latince’de “insanın kendini öldürmesi” anlamına gelen “sui” yani “ben” ve “cedere” yani öldürmek kıymak anlamına gelen iki kelimenin birleşmesinin sonucu “suicedere” den İngilizce’ye suicide şeklinde geçmiştir. İntihar Türkçe ye Arapça’dan geçmiştir. Arapça göğüs; göğse vurma; boğazından asılma; deveyi boğazlama; gırtlağı bıçakla kesme anlamlarına gelen “nahr” kökünden türetilen intihar dilimize böyle yerleşmiştir. Türk Dil Kurumu intihar yerine “özkıyım” veya “özekıyımı” önermektedir. (Eskin;2003).
İntihar olgusu; psikiyatrik hastalarda görülen ölümlerin başta gelen nedenidir. İntiharın bilimsel yönden incelenmesi oldukça güçtür. Her şeyden önce intihar etmiş kişiler artık yaşamadıklarından duygusal dünyalarını inceleme imkanı ortadan kalkmıştır (Geçtan; 1999).
İntihar için en büyük risk grubunu depresyonda olan bireyler oluşturmaktadır. İntiharların % 80’ninin depresif kişilerden oluştuğu tahmin edilmektedir (Rosenhan & Seligman; 1995). Depresyon dışında intihar girişiminde bulunan kişilerin en önemli gerekçeleri arasında; yalnızlık; hastalık; evlilik sorunları; parasal ya da işle ilgili zorluklar yer almaktadır(Atkinson;1996).
İntihar’ın sadece tedavi yaklaşımı ile ele alınması yetersizdir. İntihar sorunu olan kimselerin farmakoterapi ve psikososyal yaklaşımlarla tedavi edilmeleri intiharın önleneceği anlamına gelmez. Önlemeyi ele alan Bloom(1979) ‘sadece kurbanların tedavi edilmesiyle hiçbir hastalığın önlenemediğini ‘ belirtmektedir. O halde trajik bir olay olan intiharın önlenmesi isteniyorsa tedavinin ilerisine geçilmelidir(Eskin;2003).
İntihar gibi karmaşık nedenli bir olayın önlenmesi konunun sistematik bir şekilde ele alınmasını gerektirir. Bu konu halk sağlıyı yaklaşımının intihara uygulanması ile incelenebilir. Bunlar:
· Öncelikle sorunun ne olduğuna yanıt bulunmalıdır.
· Sorunun neden veya nedenleri belirlenmelidir.
· Sorunların ortaya çıkışını önlemek veya azaltmak için gerekli müdahalelerin yapılması.
· Sorunu önlemede başarılı olan stratejinin daha geniş kesimler üzerinde uygulanması.